مقاله تاثیرات آموزش های محیط یار در توسعه پایدار

بخشی از مقاله

چکیده
با توجه به اینکه هم اکنون در دهه آموزش برای توسعه پایدار قرار داریم، تمامی کشورها سعی در طراحی روشهایی در خصوص پایداری آموزش نمودهاند و در نهایت همه بالاتفاق به موضوع آموزش توسعه پایدار در مدرسه به عنوان یک کل رسیده اند. آموزش برای توسعه پایدار در مدارس در مرحله آگاه سازی است به طوریکه مدیران ضرورت آن را درک کرده اند اما برای اجرای آن چهار چوبی مشخص وجود ندارد.آموزش برای پایداری، شیوهای از زندگی است که مواد و فرآیندهای برنامه آموزشی رسمی، هدف از یادگیری و آموزشی، و شیوه عمل نهادهای آموزشی و کارکرد آنها را متحول میسازد.

آموزش و پرورش کلید فتح آینده است و از دیر باز انتظار از آموزش و پرورش آن بوده که انسانهای فردا را تربیت کند و نسل امروز را برای زندگی در جامعه ی فردا آماده میسازد. بنابراین ضرورت دارد برنامه مدیران و سیاستگذاران، معلمان و مسئولان آموزش و پرورش، الزامات و مقتضیات زندگی فردا را بشناسند تا بتوانند آمادگی دانش و بینش لازم را در کودکان و جوانان برای فعالیت در جامعه فردا پرورش دهند و در راستای این رسالت شناسایی ویژگیهای آموزش و پرورش کارآمد از اهمیت خاصی برخوردار است. در این مقاله طرح محیط یار را که در سه سطح مدارس و دانشگاه و جامعه اجرا شده ، بررسی کرده ایم.

کلمات کلیدی:توسعه پایدار، آموزش و پرورش، آموزشی عالی، محیطیار،اطلاعات زیست محیطی

مقدمه

در ایران طی سالهای اخیر برنامه های مختلفی برای آموزش زیست محیطی مخاطبین مهم و اولویت دار اجتماعی به اجرا در آمده است. در برنامه چهارم توسعه کشور به بحث آموزش محیط زیست پرداخته شده و ماده 60 و 64 برنامه چهارم توسعه کشور، در رابطه با آموزش محیط زیست به تصویب رسید. بند الف ماده 64 قانون برنامه به مقوله ارتقای آگاهی های عمومی و دستیابی به توسعه پایدار به منظور حفظ محیط زیست و تأکید بر گروههای اثر گذار میپردازد زیرا عدم رعایت ملاحظات زیست محیطی اثرات جبران ناپذیری نظیر تخریب جنگل ها، از بین رفتن تنوع زیستی، تغییر آب وهوا و .. را به همراه داشته است.

از این رو در سالهای انتهای قرن بیستم حفظ محیط زیست بیش از پیش موردتوجه دولتمردان قرار گرفت. و در همین راستا سازمان حفاظت محیط زیست آیین نامه اجرایی مربوط به این بند را تهیه و تصویب و به کلیه وزاتخانهها و سازمانها ابلاغ نمود. لذا به منظور بهره برداری هر چه بیشتر از توان افراد جامعه نسبت به تدوین آیین نامه اجرایی کارگروه آموزش ، تنویر و ترویج محیط زیست پرداخته و در نظر دارد ازتوان بالقوه آحاد جامعه اعم از کودکان، نوجوانان، بزرگسالان، دانشجویان، زنان، قضات، اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا و ائمه جمعه و جماعات و ...در وظیفه خطیر حفاظت از محیط زیست و مواهب طبیعی بهرهمند گردد.1]و3 و[9 نخستین سازمان متولی امر آموزش دانش آموزان در کشور وزارت آموزش و پرورش است.

لازم است یک برنامه آموزشی که بتواند کلیه نیازهای ضروری شیوه عمل با محیط زیست را در خودجای دهد، توسط این سازمان تدوین شود. پیش نیاز تدوین یک سامانه آموزش موفق، شناخت و بررسی نیازهای آموزشی است، اگر این گام به درستی برداشته شود، زمینه پیش روی برنامه موفق فراهم می-گردد.[9] در کشور ما که نسل جوان آن درصد بالایی از جمعیت را تشکیل میدهد، آموزش محیط زیست می تواند تأثیر قابل توجهی در تقویت فرهنگ زیستمحیطی و رسیدن به اهداف توسعه پایدار داشته باشد. آشنایی جوانان با علوم پایه زیست محیطی در مقاطع مختلف تحصیلی میتواند روحیه سازگاری حفاظت از منابع طبیعی را در آنها تقویت کرده و حس مسئولیت پذیری را به صورت منطقی در آنان افزایش دهد.[1]

ارتقای سطح آگاهیهای زیست محیطی دانش آموزان زمینه سازرشد والدین و دیگر افراد خانواده خواهد شد و در نتیجه افزایش سطح آگاهی خانوادهها، ارتقای فرهنگ زیست محیطی جامعه را به دنبال خواهد داشت. بنابراین دانش آموزان باید در برابر حفظ محیط زیست و طبیعت احساس مسئولیت داشته و نسبت به آن پاسخگو باشند، بدانند چه موادی برای حفظ محیط زیست و طبیعت مضر است و به طور کل در این حوزه سؤال کنند و پاسخ مسائل خود را کشف نمایند. بنابراین آموزش و پرورش باید اثر بخش باشد. تغییر وتحولات و پیشرفتهای اجتماعی نیاز به آموزش و پرورش مؤثر را ضروری میسازد. آموزش و پرورش برای رسیدن به چنین هدفی نیازمند فضا و محیطی است که در آن کودکان و نوجونان، افرادی متفکر، خلاق و نوآور و با اعتماد به نفس بار آیند و مدارس باید پرورش دهنده دانش آموزانی باشد که با جرأت و جسارت و تکیه بر انرژی درونی به فعالیت یادگیری بپردازند.

این ویژگی، زائیده فضایی آزاد و مشارکت جویانه است و مهمترین مرحله برای پرورش چنین اوصافی، دوره تحصیلی ابتدیی است که در تمام نظامهای آموزشی و پرورشی جهان به لحاظ شکل گیری شخصیت و رشد همه جانبه فراگیران از اهمت بالای برخوردار میباشند. صاحب نظران توصیه مینمایند آموزش مسائلی مانند رعایت بهداشت فردی و مسائل اجتماعی حفظ محیط زیست و احساس مسئولیت در قبال آن از دوره کودکی باید آغاز گردد . زیرا دیده شده که دانش آموزانی که در دوره دبستان از آموزشهای فوق برخوردار بوده اند در پایه های بعدی صلاحیت های عقلانی و اجتماعی بیشتری داشته اند.6] و [10

چارچوب و دامنه آموزش همگانی محیط زیست مصوبه ی سال 1374 شورای عالی حفاظت محیط زیست، آموزش همگانی را به دو بخش تقسیم می کند:

اجراء طرح ملی محیط یارو مدرسه پایدار به عنوان یکی از فعالیت- های مقدماتی این کارگروه در نظر گرفته شده است.    

طرح ملی محیط یار:

عبارتست از طرح آموزش محیط زیست برای سه گروه هدف، مدرسه - کلیه مقاطعتحصیلی - ، دانشگاه - دانشجویان و اساتید - وجامعه - کلیه مخاطبین اجتماعی از قبیل مدیران ،کارمندان،کشاورزان، اصناف، صنایع، زنان، اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا، قضات و .... -

هدف از اجرای این طرح :
·ارتقاء سطح دانش، بینش و مهارت افراد جامعه در مورد مسایل محیط زیست با رویکردتوسعه بدون تخریب.

·فرهنگ سازی و آشنا نمودن گروه های هدف در زمینه موضوعات و مسایل مختلف محیط زیست.

·افزایش حس مسئولیت اجتماعی و جلب مشارکت گروه های هدف در حفاظت از محیط زیست.

·اشاعه فرهنگ واخلاق محیط زیستی و شیوه های زندگی سازگار با محیط زیست در بین گروه های هدف.

·جلب مشارکت دانش آموزان به عنوان آینده سازان کشور جهت کنترل و کاهش بعضی از معضلات زیست محیطی.

·ایجاد حس مسئولیت بین دانش اموزان نسبت به رعایت مسائل زیست محیطی.

·استفاده از توان فزاینده جامعه دانش آموزی جهت انتقال پیام-های زیست محیطی به درون خانواده.

· فرهنگ سازی به منظور تغییر الگوی صحیح مصرف در مدرسه و خانه.

در این طرح به موضوعات اختصاصی مرتبط با محیط زیست نظیرآلودگی هوا، آب، صوت، خاک، زباله، و بازیافت مواد و ارائه راهکارهایی جهت کنترل و کاهش آلودگی ها، حفاظت تنوع زیست کشور، الگوهای صحیح مصرف و .... پرداخته شده است. این طرح با همکاری ادارات کل محیط زیست و ادارات کل آموزش و پرورش استانها که از اعضای کارگروه آموزش ، تنویر و ترویج محیط زیست استانها میباشند در کلیه مدارس مقاطع دبستان و راهنمایی و دبیرستان سراسر کشور اجرا خواهد شد.4]و[13

وظایف کارگروه ملی آموزش ، تنویر و ترویج محیطزیست استانها

کارگروه ملی آموزش، تنویر و ترویج محیط زیست وظیفه سیاست-گذاری و ارایه راهبرد و برنامه های هماهنگ ملی به کارگروههای استانی را بعهده دارد. به طور مثال برای اجرای طرح ملی محیط یار ضروری است کارگروه ملی آموزش ، تنویر وترویج محیط زیست یکی از روزهای هفته دانش آموز را به نام محیط یار - ویژه دانش آموزان - اختصاص دهد ویا طرحی را برای قبض جریمه فرهنگی - ارشادی به کلیه استانها ارایه نماید.

اعضای کارگروه آموزش ، تنویر و ترویج محیط زیست استانها:

·معاون سیاسی ، امنیتی و اجتماعی استاندار - رییس کارگروه -
·مدیرکل حفاظت محیط زیست استان - دبیرکارگروه -
·رئیس سازمان آموزش و پرورش

·یک نفر از مسوولین آموزش و پرورش استان با تشخیص رییس آموزش و پرورش استان

·شهردار مرکز استان

·مدیرکل امور اجتماعی استانداری

·مدیرکل صدا و سیمای استان

·معاون آموزشی دانشگاه استان

· یکی ازاعضای شورای اسلامی شهر و روستای استان

شیوه اجرا
این طرح در نظر دارد موضوعات مختلف محیط زیست را به صورت پایه ای و کاربردی به افراد مورد نظرآموزش دهد. همچنین از توان این افراد در جهت انتقال اطلاعات زیست محیطی به سایرین بهره گرفته تا فرهنگ حفاظت از محیط زیست در جامعه نهادینه شود. این فرد در مدرسه" محیط یار مدرسه"، در دانشگاه " محیط یارعلمی " و در جامعه " محیط یار اجتماعی" نامیده میشود. اجرای طرح محیط یار برای کلیه گروه های هدف طرح محیط یار به عهده کارگروه آموزش، تنویر و ترویج محیط زیست استان بوده و انتخاب مجری با اولویت جلب مشارکت سازمان های مردم نهاد، از میان جوامع محلی، تشکل های محیط زیستی، تعاونی های خدمات محیط زیستی، نیروی مقاومت بسیج و ... صورت خواهد پذیرفت.

شیوه اجرا در بخش محیط یار مدرسه: تقدیر از محیط یاران و معلمان فعال در زمینه های اطلاع رسانی محیط زیستی، تقدیر از مدارس فعال در طرح محیط یار، برپایی نمایشگاه دستاوردهای طرح ملی محیط یار، اعطای سردوشی، کارت محیط یار و لباس فرم به محیط یاران مدرسه از جمله اقداماتی است که می تواند در این روز انجام شود. 2]و4و[13

عوامل ایجاد انگیزش در خصوص جذب محیط یاران بر اساس گروههای هدف:

·حضور محیط یاران فعال در نشست های رسانه ای- خبری اعضای کمیته اجرایی طرح محیط یار استان.

·ایجاد گروه های سرود و تئاتر محیط یاران فعال مدرسه با لباس فرم و شرکت آن ها در برنامه های نمایشی سیمای استان.

·معرفی محیط یاران برتر در رسانه و جشنواره های استانی با حضور مسئولان استان و اهداء جوایز ارزنده به آن ها.

·تشویق محیط یاران برجسته با ایجاد تسهیلاتی نظیراستفاده رایگان از اتوبوس، مراکز فرهنگی، سینما واستادیوم های ورزشی در طول مدت تعیین شده - 1 ماهه، 2 ماهه، 3 ماهه و 6 ماهه - .

·ایجاد امکانات لازم برای بازدید محیط یاران از مناطق تحت مدیریت سازمان.

·فراهم کردن امکان انتشار مقالات محیط یاران در نشریات زیست محیطی استانی و ملی.

·اعطای گواهینامه حضور در دوره آموزشی به محیط یاران.

·صدور کارت محیط یار و اعطاء به کلیه کسانی که دوره های آموزشی را طی نموده اند.

مدرسه پایدار

 نمونه ها و تجارب مختلفی برای اجرای رهیافت های آموزش برای توسعه پایدار در سراسر دنیا وجود دارد. یکی از این تجارب در اجرای رهیافت مدرسه به عنوان یک کل، مدرسهای پایدار است که تلاش دارد بچه ها و جوانان را برای یک زندگی پایدار از طریق آموزش و فعالیت های روزانه آماده سازد به طوری که بتوانند:
· از خودشان - رفاه و بهداشت خود - مراقبت کنند.
·از دیگران مراقبت کنند - فرهنگ ها، نسل ها و فواصل -
·از سیاره خودشان - جهانی و محلی - مراقبت کنند.

مدرسه پایدار به رفاه دانش آموزان و محیط مدرسه اهمیت زیادی میدهد. مدرسه از تهیه کنندگان محلی تا حد ممکن حمایت می-کند و ... به طوری که محلی برای یادگیری است و دانش آموزان در آن مفهوم خویشتن را توسعه میدهند و به استانداردهای بالایی از موفقیت نایل می شوند. به طوری که موارد زیر در آن مشهود است مثلاً: مواد زاید کم میشود و هر چیزی بازیافت میشود، به کمپوست تبدیل میشود و اهدا میشود.

آموزش محیط زیست به تعلیم کودکان و بزرگسالان برای یادگیری در مورد محیط زیست نیازمند تصمیم گیری آگاهانه و هوشمند در مورد چگونگی مراقبت از آن، میباشد. آموزشی مبتنی بر هوش ، هوش حرکتی - جسمانی ، هوش موسیقایی ، هوش درون فردی ، هوش طبیعت گرایی اثر چندگانه دانش آموزان را از »مشاهده« به »مشارکت« و »واداشتن« یعنی اطلاعات منفعل به »فهمیدن« که همان اتصال اطلاعات منفصل است سوق داده میشوند و در این امر به شرایط، محیط و موقعیت ایشان توجه جدی مبذول میگردد. 3]و5و[7

روش اجرایی طرح محیط یار در مدارس و دانشگاه ها:
گروه آموزشی ما که به عبارتی محیط یار اجتماعی گفته میشود، برای اجرایی طرح آموزش مباحث زیست محیطی در جهت افزایش آگاهی دانش آموزان، آموزش در مدارس را چهره به چهره و با حضور در کلاسها انجام داده ایم. روش کار بدین صورت بود که ابتدا با ورود به مدرسه جلسه ای را با مسئولان و معلمان مدرسه برگزار کردیم و به بیان معضلات زیست محیطی و ارائه راهکارهای لازم برای مقابله با این بحرانها پرداختیم در این جلسات متوجه شدیم که برخی از معلمان آگاهیهای لازم را نداشتند و برگزاری جلسات به افزایش سطح آگاهی این قشر تأثیرگذار کمک میکرد و از آموزگاران و و دبیران خواستیم در شروع کلاس های خود این آگاهیها را به طور مستمر به دانش آموزان انتقال دهند.

ما در هر کلاس به مدت نیم ساعت - در هر جلسه - حضور یافتیم - تعداد جلسات - 10 و با توجه به رده سنی - کودکان - نوجوانان - جوانان - و میزان آگاهی دانش آموزان روش آموزشی خود را اجرا کردیم به عنوان مثال: برای دانش آموزان ابتدایی درروزهای اول از روش توصیفی و نشان دادن تراکت های رنگی استفاده کردیم و مشاهده کردیم دانش آموزان این مقطع علاقه به فراگیری دانش زیست محیطی دارند و سؤالات بسیاری در این