بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، انسان در این شهرهای شلوغ بیشتر از هر زمانی احساس نیاز به آرامش را در خود احساس میکند. در تأثیر محیط بر روح و روان آدمی و برآوردن نیازهای او شکی نیست، همانطور که علم روانشناسی محیطی به تأثیر متقابل محیط و انسان بر یکدیگر و تعامل قابلیتهای محیط با نیازهای انسان اشاره دارد. عناصر طبیعی نیز جزء جداییناپذیر محیط پیرامون ما هستند که معماران و طراحان از گذشته بدان توجه داشته و در کار خود از آن ها بهره بردهاند. یکی از مهم-ترین عناصر طبیعی نیز آب است که از گذشته مورد تقدس اساطیر و ادیان مختلف بوده و همواره به عنوان آرامشبخش روح آدمی از آن یاد شده است.
هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر ویژگیهای گوناگون آب در فضاهای معماری بر انسان، نقش آب در بالا بردن کیفیت حسی مکان و آرامش کاربران، بیان تجلیّات آب در مفاهیم و معنویات و کالبد و بررسی چگونگی تاثیر وجوه مختلف آب در زیستگاههای انسانی است که به آنها پرداخته شدهاست. در این تحقیق، اطلاعات به صورت کتابخانهای جمعآوری شدهاند و روش تحقیق اسنادی است. در آخر این نتیجه به دست میآید که کلیهی ویژگیهای مرئی آب،مستقیماً به عوامل خارجیای وابسته است که بر آن تأثیر گذاشته و آنها را منعکس مینماید و با تغییر عوامل محیطی آب ویژگیهای آن نیز تغییر پیدا میکند که هرکدام از این ویژگیها تأثیر متفاوتی بر روان انسان میگذارد.
-1 مقدمه
بهطور طبیعی انسان در اثر نگرانیها، اضطرابها و ناآرامیهای زندگی به احساس امنیت و آرامش نیازمند بوده، و در پی یافتن راههای جدید برای رسیدن به آرامش است. اهمیت و نقش حیاتی آب برای زندگی انسان و سایر موجودات زنده موجب شد که آن را یکی از مهمترین عناصر طبیعی بدانند. آب، هستیبخش و سازنده، روان و همچنین عنصراصلیِ نرم فضای طبیعی و تعیینکننده مکان استقرار زیستگاهها است، از دیرباز نقشی حیاتی در زندگی انسان داشته و همواره جلوههای مختلف آن باعث تهییج و تحریک گرایش انسان به زیبایی شدهاست و همواره مایه حیات بودهاست. معماری از همه این خصلتهای آب بهره میگیرد و چنین است که رابطهی انسان و آب در معماری سرزمینهای مختلف، آیینه فرهنگها میشود.
روانشناسی محیط به مطالعه روانشناختی رفتار در محیط کالبدی زندگی روزمره میپردازد. روانشناسان محیطی با تکیهبر فرآیند ادراک محیطی که در آن فرد جزئی از محیط دیده میشود و عین و ذهن باهم در ادراک سهیم هستند، به درک قابلیتها و توانشهای محیط میپردازند و به این نتیجه میرسند که؛ محیط هم، میتواند بر انسان اثر داشته باشد. پژوهشگران مختلفی بر موضوع حضور آب در معماری، ابعاد آن، راهکار ارتقاء غنای حسی به وسیله وجوه مختلف آب، ارتباط انسان با طبیعت و ... کار کرده اند. از آن جمله میتوان به کتاب آب» و معماریِ« چارلز ویلارد مور و کتاب »بیان آب در معماری منظر« نوشته اخوت، بقایی، لیلیان و تقوایی، که سعی شده است کار در راستای ادامه مباحث این اثر باشد، اشاره کرد.
-2 آب در اسطورهها
در بسیاری از فرهنگهای کهن، به عناصر طبیعی اهمیت میدادند و بعضی از آنها را تقدیس میکردند و برای آنها مراسمهای آیینی بجا میآوردند. آب، یکی از عناصر بسیار مهم طبیعی است که در بسیاری از سرزمینهای کهن و بهویژه در سرزمینهای گرم و خشک که مردم با کمبود آن مواجه بودند، اهمیت ویژهای در زندگی مردم داشت و به همین سبب آن را مقدس میشمردند و برای ستایش آن مکانهایی احداث میکردند.[1] در مورد تقدس اساطیر آب همه اساطیر در ادیان مختلف بهنوعی از تطهیر، پاک بودن و شستن گناهان آدمی نشأت گرفتهاند.[2] بسیاری از باورها بر این است که آب نخستین عنصری است که آفریده شد. بهعبارتدیگر آب را ماده المواد یا ماده نخستین پنداشتهاند.[3] زمانی آب آنقدر مقدس و معنادار بودهاست که آن را در قالبی خداگونه ستایش میکردند و برای آن یک معبد میساختند.
-3 حضور آب در فضای شهری
با استفاده از همنشینی مناسب عناصر مختلف فضا میتوان کیفیات متناسب با فعالیتهای جاری در فضا را تحقق بخشید. آب بصورتهای گوناگون مانند نقطه، خط، سطوح ایستا و پویا، فضای پیرامونش را شکاف داده و با حضور خود در فضا ویژگیهای منحصربهفردی به آن میبخشد.
-1 -3 نمود نقطهای آب
نمایش آب بهصورت نقطه، بهعنوان سرچشمه حیات، جایگاه والایی در سطح زیستگاهها داشته و فضای اجتماعی متمایزی در پیرامون خود شکل میداده و استواری زندگی بر آب را نمودی عینی میبخشیده است. تظاهر کالبدی آب بهصورت نقطه، چشمه جوشانی است که از دل زمین سر برمیآورد و نویدبخش آبادانی و زندگی میشود.
شکل :1 نمودار نمود آب بهصورت نقطه و ترکیبات متنوع آن
ایجاد آبنماها و فوارهها میتواند نمایانگر میل انسان در تسلط بر طبیعت باشد. مثل زمانی که از حوضهایی به شکل آبگیر استفاده میشود یا آب برخلاف نیروی جاذبه و میل طبیعی آن، با استفاده از ابزار مکانیکی به بالا پرتاب میشود. فوارهها حالتی آرامشبخش القا میکنند و وجود دلپذیرشان فشارهای روانی را تسکین میدهد. این بازی فرحبخش آب نیست که شما را مجذوب میکند، بلکه آب -که پیوسته با افسانهای همراه است- برای ساکنان شهرهای شلوغ و پرهیاهو خلسهآور است.
-2 -3 نمود خطی آب
تجلی آب بهصورت یک خط همچنین شریانی بخشهای مختلف مجموعه را به یکدیگر پیوند میزند و در عین تعریف مرز و محدوده عامل ارتباط بین عناصر مختلف میشود. - شکل - 2 راستای جریان آب، محور شاخص در فضا را میآفریند و با حضور تعریفشده خود، به حرکت عابرین جهت میبخشد
اگر چشمهها قلب تپنده محسوب شوند، آنگاه در تکمیل این استعاره، نهرها و رودخانه یادآور شریانها و رگها خواهند بود. یکی از مسائل مهم شهرهای کنارهی رودها، شیوهی شکلگیری شهر در کنار ساحل رودخانه است . ترکیب آب و خشکی همواره توانایی نمایش زیبایی را داشته است؛ زیرا نحوهی انتقال از یکی به دیگری میتواند ناگهانی و رازگونه باشد و یک تضاد روانی را به انسان القا کند
