بخشی از مقاله
چکیده:
تغییرشیوههای ارتباطی تغییر جامعه را در پی خواهد داشت. اینترنت از همان آغاز پیدایش، اواخر دهه 1960، ابزاری مفید برای دسترسی به دنیای اطلاعات بوده است. اما در سالیان اخیر کارکرد اینترنت به مثابه ابزاری برای استخراج اطلاعات ودانش جدید به حاشیه رفته است وکارکردهای جدیدی پیدا کرده است، سرگرمی، ارتباط با افراد، خریدو فروش و....در عصر جدید جوامع سنتی - در معنای جدید آن - از قبیل جامعه، انجمن، اتحادیه، محله و.... موضوعیت خود را از دست دادهاند.
در این عصر افراد در پی آن هستند که هویت خود را به تنهایی و - نه در قالب جامعه - ایجاد کنند. روابط آنها با سایر افراد جامعه بیشتر از آنکه بر نیازهای متقابل طرفین استوار باشد به نیازهای شخصی آنها وابسته است. در جامعهای فردگرا، خود افراد باید به طور فعال برای ایجا ارتباط و معاشرت با سایرین تلاش کنند. این تلاش آنها برای ایجاد ارتباط در واقع به معنای تلاش برای ایجاد هویت است.
هویت، سرچشمه معنا و تجربه برای مردم است. شناسایی و تعریف خویشتن که همواره نوعی برساختن محسوب میشود، هرگز به تمامی از چگونگی شناخته شدن توسط دیگران جدا نیست. فرآیند معناسازی و هویت یابی، براساس یک ویژگی فرهنگی یا مجموعه ی به هم پیوستهای از ویژگیهای فرهنگی صورت میگیرد.
از دید جامعه شناسان هویت یابی، فرآیندی است که مدام در معرض بازسازی است و عوامل این بازسازی به لحاظ اجتماعی، تاریخی و فرهنگی متفاوت اند. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی درصدد بررسی تاثیر فضای مجازی بر هویت مذهبی کاربران می باشیم.
مقدمه:
یکی از دغدغه های اساسی کانون خانواده ها در عصر حاضر، بحث هویت و بحران هویت نوجوانان است. در بحث روانشناسی رشد از دوره نوجوانی به عنوان بحرانی ترین دوره زندگی یاد شده است؛ به طوری که»استانلی های« ، پدر روانشناسی نوجوانی و بلوغ، دوره نوجوانی را دوره فشار و طوفان می داند. همان گونه که طوفان به یکباره و بدون خبر، اثرات شدید و مخربی بر جای می گذارد، دوره نوجوانی نیز به طور ناگهانی با بلوغ شروع می شود و اثرات شدیدی بر رفتار و حالات نوجوان به جای می گذارد.
چنانچه از ابتدای نوجوانی نتوان این طوفان را به صورت اصولی و سازمان یافته مهار نشود، ممکن است خسارات جبران ناپذیری را بر روان نوجوان بر جای نهد. در زمان های گذشته و نسل های پیشین، به علت کوچک بودن شهرها و نیز زندگی روستایی و همچنین نبود وسایل ارتباط جمعی و رسانه های مختلف، امکان تبادل اطلاعات بسیار محدود بود. از این رو، مباحث هویت آن چنان با چالش روبرو نمی شد؛ اما امروزه با وجود پدید آمدن فناوری های نوظهور و رسانه های مختلف و نیز مطرح شدن مسأله جهانی شدن، این معضل کمی پیچیده تر جلوه نموده است.
طی پژوهشی که در یکی از کشورهای غربی صورت گرفت و چند سال به طول انجامید، از افراد خواسته شد به این پرسش پاسخ دهند که »علت توجه شان به برنامه های تلویزیون و سایر رسانه های دیگر چیست؟« یک دسته از پاسخ ها کسب آگاهی در مورد خویشتن، تقویت ارزش های شخصی، یافتن الگوهای رفتاری، همانندسازی با ارزش های مورد اعتنای دیگران و در یک کلام، "هویت یابی" بود
در عصر حاضر گستردگی و دستیابی آسان به اطلاعات متنوع پیرامون همه مسائل فوق، نوجوان را با انبوهی از ابهامات وسردرگمی ها مواجه ساخته واو را در مقابل راه هایی متفاوت برای پیمودن زندگی آینده خویش قرار داده است.
بررسی های روان شناسی اجتماعی در زمینه قدرت رسانه ها نشان می دهد که این وسایل ارتباط جمعی دارای چنان قدرتی هستند که می توانند نسلی تازه در تاریخ پدید آورند؛ نسلی که با نسل های پیشین از جهت فرهنگ، ارزش ها، هنجارها و آرمان ها بسیار متفاوت است. رسانه ها از طریق ارائه هنجارهای خاص اجتماعی به افراد تلقین می کنند که رفتار ارائه شده در رسانه ها، رفتار »مناسب اجتماعی« است.
به این ترتیب، رسانه ها با ارائه الگوها و هنجارهای خاص که در جهت اهداف مدیران رسانه ها است، باعث ایجاد همنوایی در افراد می گردند.
به دلیل رشد هیجانی وعاطفی این دوران، نوجوان با ویژگی های خاصی چون: هیجان ها وعواطف تند وشدید و نیز تأثیرپذیری سریع از محرک های هیجانی مواجه می شود که علت آن نامتعادل شدن ترشحات غدد داخلی - درون ریز - و تغییر گرایش او نسبت به محیط است، رسانه ها نیز از همین ویژگی متابولیسمی استفاده نموده و هویت های مد نظر خویش را به نوجوانان القاء می کنند.
در همین راستا کشورهای غربی با به راه انداختن جنگ نرم هویتنوجوانان را مورد هدف قرار داده اند؛ اینان با بهره گیری از ابزارهایی همچون ماهواره که یک رسانه یک سویه و نیز اینترنت که رسانه ای تعاملی محسوب می شود، به جنگ هویت نوجوان رفته و هدفی جز ایجاد بحران هویت و سرانجام تخریب هویت در این قشر ندارند. آنچه در این مقاله بیشتر مورد نظر ما است،هویت دینی و اسلامی نسل نوجوان است که از یک جهت از هویت ملی سرنوشت سازتر، کاراتر وجهت بخش تر است؛ از این رو، هدف گرفتن هویت اعتقادی واسلامی نوجوانان توسط دشمن امری بدیهی است؛ به صورتی که معاون وقت شورای اطلاعاتی امنیت ملّی در سازمان سیا گفته است: »اسلام و نهضت های اسلامی در زمان ما منبع کلیدی کسب هویت را برای اقوامی فراهم می آورند که قصد دارند همبستگی اجتماعی خود را در مقابله با تهاجم فرهنگی تقویت کنند
بر همین اساس، مؤسسه امور امنیت ملی یهودیان در واشنگتن، طی کنفرانسی به صراحت اعلام کرد: » باید هویت دینی مسلمانان را از آنان بگیریم
ضرورت این مسائل ایجاب می کند که با یک برنامه ریزی صحیح و کارشناسانه بتوان از بروز مشکلاتی همچون بحران هویت در نوجوانان جلوگیری به عمل آورد و به صورت صحیح و علمی راه های شناخت و تقویت هویت را پیش پای آنان نهاد.به همین منظور در این مقاله ابتدا به تبیین مسائل پیرامون نوجوانان خواهیم پرداخت، سپس با هویت وبحران هویت آشنا می شویم وپس از آن به تأثیر فناوری اطلاعات بر هویت می پردازیم ودر نهایت، راهکارهایی را برای برون رفت از این مسأله ارائه خواهیم کرد.
پیش از آنکه به بررسی این موضوع بپردازم، لازم می دانم به دو نکته اساسی در زندگی های امروز که منشأ بسیاری از مشکلات است، اشاره ای داشته باشم. اول اینکه در این عصر به علت مشغله های فکری و شغلی فراوان والدین، تربیت صحیح فرزندان و به ویژه نوجوانان و توجه به عواطف و نیازهای آنان مورد غفلت قرار گرفته است. هنگامی که هم پدر و هم مادر به کار و فعالیت های اقتصادی مشغول اند یا مشغله های فکری دیگری غیر از خانواده دارند، فرزندان برای برطرف کردن نیازهای عاطفی، جسمی وروحی به سوی وسایل و ابزار سرگرم کننده روز رفته و به آن ها متوسل می شوند.
از آنجایی که متأسفانه در بیشتر مدارس بُعد پرورشی رنگ و بوی کمی به خود گرفته و بیشتر جنبه آموزشی مورد تأکید قرار می گیرد و در همان بُعد آموزشی نیز از خطرات فناوری های روز کمتر سخن به میان می آید، نوجوان در دام آماده پهن شده قرار گرفته و گاهی مواقع، آن چنان گرفتار شده که قابل نجات نبوده و یا با صرف هزینه های مادی ومعنوی فراوان باید آنان را از این دام رهایی بخشید.
دوم آنکه، بُعد تربیت مذهبی و تقویت اعتقادی فرزندان بسیار افت نموده و نتوانسته ایم آنان را با معارف و مبانی قرآن و دین مبین اسلام به خوبی آشنا کنیم و جذابیت های این دین را در دل وجان فرزندان نهادینه کنیم تا با هر وسوسه ای در دامی قرار نگیرند.
-1 مفهوم نوجوانی و تربیت:
روانشناسان در زمینه تعریف نوجوانی اتفاق نظر ندارند، اما به طور کلی می توان گفت: نوجوانی دوره ای است بین کودکی و بزرگ سالی که طول مدت آن بر حسب فرهنگ ها و محیط های مختلف، متفاوت است و حدوداً از 11 تا 20 سالگی ادامه دارد.دوره نوجوانی، حدفاصل بین کودکی و جوانی یا دوره انتقال از کودکی به بزرگ سالی است و این انتقال در تمامی زمینه های رفتاری، اخلاقی، عاطفی و اجتماعی صورت می گیرد و فرد خواستار تغییر حالات و خلق و خوی کودکانه است. در عین حال، گاهی برگشت به دوران کودکی نیز وجود دارد و فرد به حفظ حالات کودکانه خود تمایل دارد؛ اما خواستار ورود به دوره بزرگ سالی که دارای مسئولیت پذیری، استقلال، کنجکاوی، پیشرفت و سازندگی می باشد نیز هست. بخشی از ویژگی های دوره نوجوانی
الف-مرحله اساسی و مهم: نوجوانی، از جمله مراحل رشد و تکامل است که آثارش در بلندمدت اهمیت خاصی دارند. گاهی نیز اهمیت دوره رشد و تکامل به سبب آثار بدنی یا روان شناختی آن دوره است. نوجوانی از هر دو لحاظ مهم است. در این دوره است که فرد به سازگاری های ضروری برای تکوین گرایش ها، ارزش ها و رغبت های تازه نیاز دارد.
ب-مرحله انتقال: منظور از انتقال، عبور فرد از یک مرحله به مرحله دیگر رشد و تکامل است وهرچه در گذشته اش اتفاق افتاده است، در حال حاضرش اثر می گذارد و در وضع آینده اش مؤثر خواهد شد. کودک وقتی از کودکی به مرحله بزرگ سالی قدم می گذارد، باید رفتارهای کودکی را ترک گوید و الگوهای جدید رفتار و گرایش ها را جانشین آنها کند. همچنین، ناگزیر است ایفای نقش های بزرگسالانه را به عهده گیرد و مسئول اعمالش باشد
ج-مرحله تغییرات: نوجوانی مرحله تغییراتی چون: عاطفی، جنسی، رغبت ها، نقش ها و الگوها می باشد.
د-مرحله دشوار:به دو دلیل می توان نوجوانی را مرحله ای دشوار نامید؛ یکی اینکه نوجوان در دوران کودکی هر وقت با مسأله یا مسائلی مواجه می شد والدین یا معلمان آنها را برایش حل می کردند. بنابراین، او تجربه لازم برای برخورد با مسائل جدید دوران نوجوانی را ندارد. دوم اینکه نوجوان می خواهد خود را مستقل احساس کند و با مسائلش درست برخورد کند. از این رو، اجازه نمی دهد که والدین ومعلمان او را یاری کنند.
ل-زمان جستجوی هویت:فرد در دوران کودکی می خواهد خود را با قهرمان هایی همانند کند و مانند آنها لباس بپوشد، راه برود و زندگی نماید. در اوایل نوجوانی هنوز همانند سازی برای پسران و دختران اهمیت دارد؛ ولی به تدریج می کوشند شخصاً هویت پیدا کنند وبه اینکه از هر لحاظ شبیه همسالان شان باشند، راضی نمی شوند. نوجوانان برای ارضای میل هویت جویی خود زبان رمزی خاص بین خودشان متداول می کنند یا به وسایط نقلیه خود نشان های مخصوص نصب می کنند.
م-مرحله بیمناک:نوجوان علاقه مند است سنت شکنی کند و آداب و رسوم کلیشه ای اجتماعی را به آسانی نمی پذیرد. این نیز موجب وحشت او می شود که مبادا مورد مؤاخذه جامعه اش قرار گیرد - همان:. - 73
ن-افزایش و گسترش روابط اجتماعی :از جمله خصایص دوران نوجوانی افزایش و گسترش روابط اجتماعی است و نوجوان پیوسته می کوشد تا روابط اجتماعی خود را از محدودیت خانوادگی درآورد و به اشخاص دیگر، مخصوصاً همسالان گسترش دهد
این گستردگی به جایی می رسد که نوجوان از خانواده جدا می شود یا جز هنگام نیاز به سراغ آنان نمی آید.آنچه گذشت بخشی از ویژگی های دوران نوجوانی بود که قصد نگارنده از بیان آنها ارتباط این ویژگی ها با مبحث مقاله است.
-2تعریف هویت:
درباره هویت تعاریف مختلفی ارائه گردیده است. اریکسون کارکرد هویت را ایجاد هماهنگی میان تصور فرد از خودش به عنوان یک فرد بی نظیر و دارای ثبات و تصور دیگران می داند. از نظر اریکسون هویت پاسخ به این سوال است که من کیستم؟ از دیدگاه او نوجوانان و بزرگسالانی که احساس هویت در آنها قوی است، خود را افرادی متمایز و مستقل از دیگران می دانند.
هویت انواع مختلفی دارد که از آن جمله می توان به مباحث ذیل اشاره نمود:
-2-1هویت دینی:به جرأت می توان گفت بنیان و ستون انواع هویت ها، هویت دینی و مذهبی هر فرد محسوب می شود؛ زیرا اگر بتوان این نوع هویت را در وجود نوجوان نهادینه کرد، شناساندن و تبیین هویت های دیگر سهل تر خواهد بود. اصحاب رسانه نیز با نفوذ به این نوع هویت در پی تخریب آن می باشند تا اینکه بتوانند این نوع هویت را در وجود نوجوان سست نمایند.
مطالعات مختلف نشان داده است که حاکمیت مذهب در جامعه به رفع بحران هویت کمک می کند و در جوامعی که مذهب وجود دارد، نوجوانان با بحران چندان شدیدی مواجه نمی شوند، چرا که مذهب به پرسش های مهم نوجوانان، یعنی: از کجا آمده ام؟ چه کسی هستم؟ به کجا خواهم رفت؟ و چه کار باید بکنم؟ پاسخ می دهد
در این دوره نوجوان در مورد مسائل مرتبط با دین و مذهب دچار تغییراتی می شود که این تغییرات به سه شکل ظاهر می شود:
الف - دوره بیداری دینی :در این دوره، نوجوان علاقه مند است همانند والدین خود، آداب و مراسم دینی را انجام دهد واین نیز موجب افزایش رغبت دینی نوجوان می شود.
