بخشی از مقاله
چکیده
پوشش معلم در تمام مدت حضور درکلاس، نوازشگر چشمان دانش آموزان است و به گونه ای غیرمستقیم از حیث رنگ و نوع بر آنان تاثیر می گذارد. بر این اساس در این مقاله به بررسی اثرات روانی رنگ پوشش معلمان مقطع ابتدایی بر دانش آموزان پرداخته شده است. این تحقیق بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. نتایج حاصل بیانگر آن است که رنگ پوشش معلمان این دوره بر روحیه دانش آموزان تاثیر می گذارد و استفاده از رنگ های شاد و روشن موجب احساس نزدیکی بیشتر بین معلم و دانش آموز می شود.
مقدمه
در تمامی اشکال و ارتباطات غیرکلامی، رنگ یکی از سریع ترین روش های انتقال پیام ها و معانی است که به عنوان زبان دیداری احساسات ما را بیان میدارد و در تمامی محیط های کار و زندگی صاحب کاربردی وسیع می باشد. محیط های آموزشی از جمله مهم ترین محیط های کاری محسوب می شوند که مستثنی از این تاثیرپذیری نیستند و از آنجاکه نوع ارتباط کودکان به دلیل سطح پایین قدرت تحلیل منطقی، بیشتر به صورت کلامی و دیداری است، به نظر می رسد استفاده از رنگ های مطلوب و مناسب در محیط آموزشی، درمقاطع پایین تر تحصیلی یعنی مقطع ابتدایی از اهمیت خاصی برخوردار است.
معلمان بخشی از محیط به شمار می روند که مهم ترین الگوی دانش آموزان هستند. در زمینه ی نوع و رنگ پوشش، معلم باید به گونه ای لباس بپوشد که نظم، هماهنگی، آرامش و ... را در ذهن دانش آموزان تداعی کند و در آراستگی ظاهر خود ضمن رعایت شئونات اسلامی، دقت و سلیقه به خرج داده و به هماهنگی و اثرات روانی رنگ های منتخب خود توجه داشته باشد چرا که رنگ ها در به وجود آوردن حالات مختلف روانی مثل آرامش یا عدم آرامش در کودکان موثر می باشند.
مروری بر پیشینه ی این موضوع نشان می دهد که تاکنون تحقیقات جامع و ارزشمندی در این راستا انجام شده است. یافته های مطالعه ی برزگر بفرویی و فولادیان - - 1395 پیرامون موضوع تاثیر رنگ بر سلامت دانش آموزان، نشان می دهد که استفاده از رنگ ها تاثیر مثبت بر سلامت روان دانش آموزان و هر چهار بعد آن دارد.
نتایج حاصل از پژوهش طلاچیان و قربانی پارام - - 1395 حاکی از آن است که وجود رنگ مطلوب در فضاهای آموزشی تاثیر مثبتی در افراد داشته و حس علاقه مندی آنان را نسبت به تحصیل و یادگیری برمی انگیزد و موجب پیشرفت زندگی اجتماعی و نشاط آنان می گردد.
در مطالعه ی رحمدل - - 1393 چنین نتیجه گیری شده است که رنگ های اصلی برای کودکان از جذابیت زیادی برخوردار هستند و میتوان با استفاده از رنگ های ملایم و گرم در کنار رنگ های سرد و ملایم، به محیطی جذاب و متنوع برای کودکان دست یافت.
شیرزاد - - 1391 در نتیجه گیری مطالعه خود یادآور می شود معلمی که در قیاس با سایرین به لحاظ نحوه پوشش متفاوت و به نوعی متنوع باشد، بیشتر می تواند دانش آموزان را به سوی خود جلب کند. پس از بررسی پژوهش های ذکرشده مشخص گردید که هیچ یک از آن ها به بررسی اثرات رنگ پوشش معلمان در مقطع ابتدایی نپرداخته اند و مقاله حاضر از این نظر تازگی دارد.
ماهیت رنگ
وقتی از رنگ سخن به میان می آید همه ما تصوراتی از آن خواهیم داشت و بلافاصله رنگ هایی در نظرمان جلوه گر میشود. مثل قرمز، زرد، آبی و غیره. با شنیدن کلمه رنگ عناصری رنگین از طبیعت و جهان پیرامون را بخاطر می آوریم مانند انواع گلهای رنگین یا وسایل و اشیایی که رنگین هستند و ما با آنها سرو کار داریم. نور به عنوان مهمترین عامل در تشخیص و دیدن رنگ همیشه مورد توجه بوده است چرا که بدون نور رنگ ها دیده نمیشوند و شکل ها قابل تشخیص نیستند.
دقیق ترین تعریف علمی رنگ این است که رنگ یک انعکاس مرئی است که در اثر عبور یا انتشار یا بازتاب ترکیب رنگ ها توسط اشیا به وجود می آید. درواقع رنگ به کیفیتی گفته میشود که با آن می توانیم اسمی برای آنچه در طیف می بینیم بگذاریم. یوهانس ایتن از آموزگاران بزرگ هنر رنگ در عصر جدید می گوید: "رنگ زندگی است، زیرا دنیای بدون رنگ به نظر ماهمچون مرده است. همان طور که شعله، نور ایجاد می کند، همانطور هم نور رنگ را به وجود می آورد. رنگ ها بچه های نورند و نور مادر آن هاست
با این تعریف مختصر از رنگ وارد قسمتی از دنیای گسترده ی آن می شویم.
نقش و اهمیت رنگ ها در زندگی
اهمیت پدیده ی رنگ در زندگی بشر به اندازه ای است که امروزه برای همه افراد غیرممکن است که جهان را بدون رنگ تصور کنند چرا که پدیده ای است که همه جا حضور دارد و نقش بازی می کند و در نگاهی شاید بتوان گفت تمام ارتباطات به کمک رنگ ها انجام می شود. علاوه بر این رنگ ها نقش مهمی در زندگی عاطفی و معنوی ما ایفا می کنند. انسانهای اولیه کلبههای محقر خود را با انواع رنگها آراسته و همچنین وسایل مورد نیاز و تجهیزات و لباسها و غیره را با آن تزئین میکردند.
انسان در تمام دوران با رنگ سروکار داشته و به نحو شایستهای به آن توجه داشته و رموز آن را شناخته و از رنگ استفاده نموده است. رنگ ها در زمینه های مختلف زندگی افراد، تاثیر بسزایی دارند و ایجاد شادی، نشاط، تحرک و حتی احساس سرما و گرما و یا کسالت و دلمردگی در انسان از جمله این تاثیرگذاری ها محسوب می شوند تا جایی که می توان گفت رنگ های انتخابی هر فرد، می تواند معرف شخصیت او باشد.
با توجه به همین اثربخشی است که متخصصان علم روانشناسی و حتی سایر علوم مانند مدیریت و جامعه شناسی توجه خود را به این مسئله معطوف داشته اند اما این موضوع جدیدی نیست بلکه بیش از 1400 سال پیش، قرآن مجید این مسئله را همچون بسیاری از دیگر موضوعات علمی که در سال های اخیر کشف یا در دستور کار دانشمندان و کارشناسان علوم مختلف قرار گرفته مورد توجه قرارداده است. برای مثال در آیه ی 13 :"و آنچه رنگارنگ در زمین برای شما آفرید، همانا در این نشانهای است برای گروهی که - خداوند و نعمتهایش را - یادآور میشوند" . از این دیدگاه قرآن مجید، رنگ و لون های آن، نشانههایی هستند از وجود ذات باری تعالی برای کسانی که نعمت ها و آیت های خداوند را یادآور میشوند و به آنها میاندیشند و اینگونه پدیدهها را سرسری نمیگیرند.
بدیهی است هرگاه رنگ ها این قدرت را داشته باشند که روحیه انسان را تحت تاثیر خود قرار داده و در آن تحول ایجاد نمایند، مسلما می توانند بطور غیرمستقیم و یا حتی مستقیم، در راندمان کار و فعالیت روزانه نیز موثر واقع شوند. از طرف دیگر انسان در زندگی کنونی روزمره، صنعتی و مدرن خود بسیار به عامل زیبایی نیاز دارد.
بی شک یکی از مهمترین عوامل ایجاد زیبایی، عنصر رنگ است که تنوع لطافت و زیبایی کافی را به زندگی می بخشد. به طور کلی می توان گفت رنگها نیروها و انرژیهای درخشندهای هستند که چه آگاه و چه ناخودآگاه روی ما اثر مثبت و منفی خواهند داشت و اثرات رنگ ها نباید تنها از لحاظ بصری درنظر گرفته شوند.
امروزه از یافته های علم روانشناسی رنگ ها در زمینه های مختلفی مانند محیط های مختلف کاری، طراحی دکوراسیون, طراحی سایت، انواع تبلیغات، درمان و ... استفاده ه ای فراوانی میشود. با انتخاب ناصحیح رنگ در مکان خود و به کارگیری نادرست آن در محیط های انسانی صدمات روحی شدیدی بر انسان ها وارد خواهد آمد. طبق تحقیقات جامعه شناسی در نهایت رنگ ها نه تنها افراد را تحت تاثیر خود قرار می دهند، بلکه منجر به پیشرفت و یا رکود یک جامعه می شوند
تاثیر رنگ ها در فضاهای آموزشی
در سال های گذشته تغییر ساختار فضاهای آموزشی به منظور ارتقای بازده یادگیری از جمله اهداف در حال اجرای سازمان نوسازی و تجهیز مدارس قرار گرفته است. به عقیده روانشناسان و کارشناسان علوم آموزشی، استفاده از رنگ های متنوع و خاص مطابق با سلیقه دانش آموزان نقش مهمی در شیوه یادگیری و افزایش علاقه مندی آنها به یادگیری دارد. توجه به فضای رنگی و فیزیکی مدارس، چند صباحی است که توجه نظام آموزشی را به خود جلب کرده است به طوری که مسئولان تاکید می کنند بانشاط کردن فضای آموزشی باید در اولویت برنامه های آموزش و پرورش قرار گیرد.
از سوی دیگر، روان شناسان معتقدند ایجاد فضای شاد، همراه با به کارگیری رنگ های مناسب در کلاس ها، در یادگیری دانش آموزان موثر بوده و انرژی آن ها را دوچندان می کند. رنگ ها در روانشناسی همچون موسیقی، درایجاد هیجانات مثبت و منفی موثرند و رفتار های مختلفی را شکل می دهند. استفاده از رنگ ها در کلاس های آموزشی، بسته به آن است که چه هدف رفتاری را برای دانش آموز دنبال می کنیم
هیچ کس نمی تواند منکر اثرات رنگ ها در امر آموزش باشد زیرا همه رنگ ها در همه حالات، بخصوص زمانی که ذهن آدمی تمرکز پیدا می کند و سلول های مغزی اش شروع به ضبط و نگهداری داده های جدید می کنند، در تمام افراد بشری یکسان عمل می کنند. پس باتوجه به بیان فوق باید در تمام مراحل آموزش به اهمیت رنگ ها واقف بود و باتوجه به این آگاهی سعی و اهتمام داشت که هر رنگ را در جای خود استفاده کرد تا اثرات مثبت آن به مرور زمان قابل رویت باشد.
باید با یکسری تمهیدات مناسب کاری کرد که بین کودک و نوجوان با دنیای رنگارنگ پیرامون او نوعی تعامل ایجاد شود و در سایه این دوستی و شیفتگی امر یادگیری به سهولت و با لذت انجام گیرد. در خصوص ارتباط معلم-به عنوان عنصر اصلی فضای آموزشی که در ارتباط مستقیم با دانش آموزان است- با کودکان مقطع ابتدایی که مورد بحث ماست، باید بدین نکته توجه داشت از آنجا که روحیه کودکان از ما بزرگ ترها لطیف تر است، دنیای آنها با شادی، نشاط و بازی همراه است و سلامت روانی شان به آن بستگی دارد و شخصیت آنها هنوز در حال رشد و شکل گیری است، ارتباط های آنها بیشتر به صورت لمسی است.
یعنی بچه ها از قدرت ذهن و تجزیه و تحلیل های منطقی، کمتر استفاده می کنند و به همین دلیل ارتباط آنها با محیط اطرافشان بیشتر به صورت کلامی و دیداری است. به همین دلیل هم از مربیان مهد و معلمان یا والدین کودکان خواسته می شود در ارتباط کلامی با استفاده از صداهای ظریف و لفظ های زیبا - مانند عزیزم، قربونت برم، خاله جون یا - … و در حوزه دیداری با پوشیدن لباس هایی با رنگ های شاد با کودک ارتباط بیشتری برقرار کنند.
تاثیرات روانشناختی رنگ پوشش معلمان ابتدایی بر دانش آموزان
معلمان و آموزگاران یکی از اثرگذارترین افراد در جامعه و بالاخص در تعامل با دانش آموزان هستند. دانش آموز در گام اول ورود به اجتماع از سنین کودکی با معلم آشنا می شود و از او الگو می گیرد. حال معلم، این عنصر فعال باید خود نیز آدابی را رعایت کند خواه این آداب ظاهری باشد، خواه درونی و باطنی. بارزترین آداب ظاهری در وهله اول پوشش ظاهر است که باید کاملا مطابق با استاندارد های آموزشی و البته روانشناختی انتخاب شود تا بتواند در برقراری ارتباط سالم و کار آمد موفق باشد.
امروزه درجامعه ما به نوع پوشش معلم اهمیت چندانی داده نمی شود و بیشتر تاکیدات بر نوع پوشش دانش آموزان است؛ این امر در حالی است که یک آموزگار می تواند با رفتار خود الگوی صدها دانش آموز باشد و عدم رعایت معیارهای ظاهری در نوع لباس و پوشش معلم موجب کم توجهی و عدم تمرکز دانش آموزان در کلاس درس خواهد شد. معلم باید در زمینه ی پوشش به گونه ای لباس بپوشد که دانش آموز در جریان الگوپذیری خود با بهترین الگو رو به رو باشد، بدین معنا که با این روش هم بحث شرعی رعایت شود و هم بحث عرفی در جای خود لحاظ شود.
در فرهنگ ما متاسفانه استفاده از رنگ های سیاه و تیره به صورت سنت در آمده است، که هیچ ریشه علمی و دینی ندارد و معلمان ما نیز بیشتر اوقات از پوشش تیره استفاده می کنند که به هیچ وجه رنگ های جذابی برای بچه ها محسوب می شوند و ممکن است رعایت حجاب اسلامی را توجیهی برای آن بدانند در حالی که رعایت حجاب اسلامی هیچ منافاتی با شاد زیستن ندارد چرا که در شرع و بیانات پیامبراکرم - صلی االله - توصیه های مکرری به وجود شادی و شادمانی در زندگی مسلمانان شده است.
استفاده معلمان از لباسهای تکراری، ساده و رنگهای تیره موجب عدم توجه و ایجاد نارضایتی و بی حوصلگی دانش آموزان در کلاس می شود. اگر معلم لباس تمیز، روشن، زیبا و مناسب بپوشد موجب شادی و نشاط خود و دانش آموزان می شود و آنان از صحبت کردن با او و در کنار او بودن احساس رضایت می کنند. موضوع پوشش هرچند به ظاهر ساده به نظر می آید اما درواقع چنین نیست. برخی معلمان می پندارند که باید تنها به لحاظ علمی و اخلاقی آراسته و توانمند باشند و توجه به ظواهر، ازجمله رعایت شأن معلمی در پوشش و پیرایش، اهمیت چندانی ندارد. این پندار مسلما اشتباه است.
