بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی رابطه بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و مهارتهای ارتباطی معلمان مقطع ابتدایی شهرستان ایذه
چکیده
هدف از این مقاله، بررسی رابطه بین مهارتهای ارتباطی معلمان با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان ابتدایی شهر ایذه در سال تحصیلی 93-94 انجام شده است. پژوهش از نوع تحقیقات آمیخته (کمی و کیفی) و روش همبستگی است. ابزارهای مورد استفاده شامل پرسشنامه مهارتهای ارتباطی محقق ساخته براساس الگوی کوئیندام و لیری متشکل از 45 سؤال و 6 مؤلفه میباشد. در روش کیفی به مشاهده و ثبت تعاملات بین معلم و دانشآموزان 30 کلاس درس با استفاده از جدول تعامل براون پرداخته شده است. جامعه مورد بررسی شامل دانش آموزان مقطع پنجم ابتدایی است. نمونه مورد بررسی با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقهای نسبی شامل 300 نفر از دانش آموزان و 30 نفر از معلمان شهر ایذه است. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از شاخصهای آماری توصیفی شامل فراوانی، درصد، میانگین و انحرافاستاندارد و آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون و Tمستقل خطی استفاده شده است. نتایج تحلیل دادهها نشان میدهد که بین مهارتهای معلمان با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. همچنین بین معلمان زن و مرد از نظر مهارتهای ارتباطی تفاوت معنی داری مشاهده نشده است.
واژگان کلیدی: مهارتهای ارتباطی، پیشرفت تحصیلی،معلّم، دانشآموز، روش همبستگی.
-1 مقدمه
انسان از بدایع عالم خلقت است و تحقق کمال و انسان شدن وی منوط به تعلیم و تربیت، رهبری و هدایت است. از بدایع بشری هنر اداره کردن و هنر آموختن و ساختن است و بنابراین، این دو از دشوارترین، حساس ترین و پرثمرترین کارهای آدمی است. علوم انسانی وجوه مختلف روابط انسانی را بررسی میکند و به قانونمندی هایی دست می یابد. در این بین تعلیم و تربیت از جایگاه ویژهای برخوردار است؛ زیرا موضوع تعلیم و تربیت »انسان« است و معلّم، مجری و کارگزار اصلی تعلیم و تربیت است (ملکی، .(1391
موضوع ارتباط در امور آموزشی مانند تدریس، اندرز، تغییر رفتار و هدایت افراد بسیار پراهمیت می باشد. شاید مؤثرترین بخش تعلیم و تربیت، نفوذ مدیر یا معلم بر شاگرد باشد. در حقیقت تدریس خوب، تأدیب مؤثر و ترتبیت درست و اثربخش، موقعی انجام می گیرد که شاگرد مجذوب معلم، مربی و مدیر خود شده باشد. این جذب و دلبستگی به طور تنگاتنگی با روش و مهارت های برقراری ارتباط همبستگی دارد (میرکمالی، .(1393 آموزش
و پرورش تحقق بخش اهداف جامعه نسبت به نسل آینده سازی است. فعالیت ها و تعاملات افراد در نظام آموزشی و به طور اخص در مدارس باید به نحوی باشد که مدارس را در دستیابی به اهداف یاری دهنده باشد و اثربخشی سازمانی مدارس را افزایش دهد. مدرسه به عنوان نهاد اجتماعی، عامل مؤثری در فرایند رشد اجتماعی و نحوه به عهده گرفتن نقشهای حال و آینده هر فرد است (چاری و همکاران، (84 و این رشد، از طریق یادگیری حاصل میشود. یادگیری پدیدهای اجتماعی است و این پدیده بدون وجود روابط بین اعضای جامعه امکان پذیر نیست (میرکمالی، .(1393
از آنجایی که بیشتر یادگیریها و آموزشهای کلاسی از طریق تعامل صورت میگیرد و معلم با یک شاگرد یا شاگردان متعدد ارتباطی رد و بدل می کند یا دانش آموزان ارتباطاتی با معلم یا دانشآموزان دیگر رد و بدل میکنند بر این اساس تعامل در کلاس نه فقط در خدمت رسیدن به هدف های آموزشی است، بلکه به عنوان مکانیزمی عمل میکند که از طریق آن معلم و شاگردان هدفهای شخصی و اجتماعی خود را تشخیص میدهند. تعامل نوع اصلی فعالیت در کلاس است و بخش عمده وقت کلاس در تعامل صرف میشود (گتزلز، تألیف کریمی، .(1393
معلمان در کلاس خود سبکی دارند که این سبک نقش بنیانی در درک، تفهیم، انگیزه، کار، موفقیت یا عدم موفقیت دانش آموزان دارد. سبک و روش معلم در کلاس، سبب علاقمندی یا تنفر دانش آموز از درس، کلاس و مدرسه می شود و تجربیات شیرین یا تلخی را برای ارتباطات بین فردی و اجتماعی بعدی او به وجود میآورد. برخوردهای درون کلاس، سبب شکل گیری و استحکام شخصیت دانش آموزان می شود و او یاد میگیرد که چگونه در بین دیگران و در جامعه زندگی کند (میرکمالی، .(1393 از طرفی پیشرفت تحصیلی از مهم ترین نتایج و فرآورده های نظام آموزشی هم برای فرد و هم جامعه بشمار میرود. امروزه افت تحصیلی یکی از نگرانیهای خانوادهها و دست اندرکاران تعلیم و تربیت است. از جمله موضوعات مورد علاقه صاحب نظران علوم تربیتی یافتن شرایط و امکانات لازم و مؤثر در جهت تحصیل موفق و پیشرفت تحصیلی است (طاهری، .(1389
با توجه به اینکه پیشرفت و افت تحصیلی یکی از ملاک های کارایی نظام آموزش است، بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان به تصمیم گیران و مجریان فرایند آموزشی در نظام آموزشی و مدارس کمک می کند تصمیمات مؤثری جهت ارتقای سطح پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
و کاهش افت تحصیلی آنان داشته باشد. از آنجا که بیشترین ارتباط در کلاس درس بین معلمان و دانش آموزان است. بنابراین شناسایی عوامل تأثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موجب می شود اقدامات لازم برای بهبود و افزایش آن صورت گیرد. با توجه به اهمیت مهارت های ارتباطی پژوهش حاضر با این هدف انجام می شود که مهارت های ارتباطی معلمان را بررسی کرده و رابطه آن را با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نشان دهد. بنابراین با توجه به عدم وجود پژوهش های کافی در این مورد، امید است نتایج حاصل از این پژوهش، مدیران، معلمان و مسئولان آموزشی را جهت توجه به مهارتهای ارتباطی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کمک کند.
-2 پیشینه پژوهش
نادری (1392) در تحقق خود با عنوان بررسی رابطه سبک های مدیریتی معلمان با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، به این نتیجه رسید که بین سبک رابطه مداری معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه معنی داری وجود ندارد، وی در تحقیق خود نشان داد که تعداد زیادی از دانش آموزانی که معلمان خود را رابطه مدار دانسته اند از نظر پیشرفت تحصیلی ناموفق بوده اند. همچنین بین سبک وظیفه مداری معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه معنی داری وجود دارد و تعداد زیادی از دانش آموزانی که معلمان خود را وظیفه مدار دانسته اند از نظر پیشرفت تحصیلی موفق بوده اند.
نتایج رحمتی و همکاران (1392) نشان داد که مهارت ارتباطی معلمان با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود ندارد و متغیرهای مهارت ارتباطی معلمان به ترتیب (کلامی، غیرکلامی، گوش دادن، بازخورد)، با پیشرفت دانشآموزان رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین ویژگیهای دموگرافی معلمان (سن، سابقه، مدرکتحصیلی معلمان با مهارتهای ارتباطی معلمان رابطه وجود دارد و بین ویژگیهای دموگرافی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان رابطه معناداری وجود ندارد.
نتیجه تحقیق ستاری (1384) با عنوان بررسی میزان مهارت های مدیران از نظر معلمان و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، نشان داده است که بین مهارت ادراکی مدیران و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه معنی داری وجود ندارد. ولی بین مهارت انسانی مدیران و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ضریب همبستگی برابر 0/19 به دست آمد.
خالقیان (1383) بیان می دارد که کسانی که با فرایند مهارت های ارتباطی آشنایی داشته باشند با یادگیرندگان همدلی بهتری ایجاد می کنند و همچنین حمایت عاطفی مناسبی به عمل می آورند که نهایتاً به یادگیری پایه ای آنان کمک مؤثری می نماید (خالقیان،1383،به نقل از مصطفوی،.(1386
یافتههای حاصل از تحقیقات گودمن بیانگر این است که مجموعه رفتارهای معلم که متضمن توجه به گفتارهای فراگیران، احترام به عقاید آنان، تشویق آنان، شرکت دادن دانش آموزان در امر یادگیری و... باشد. رابطه معنی داری با پیشرفت تحصیلی فراگیران دارد (گودمن، 1975، نقل از مهاجر، .(1385 موری (1983) بیان می دارد که داشتن مهارت های ارتباطی خوب در استادان نظیر گرمی، هم حسی و دوستانه رفتار نمودن با دانشجویان با نگرش مثبت دانشجویان با نگرش نسبت به محیط آموزشگاه و استادان همبستگی وجود دارد (موری،1983،به نقل از آقانی پور،.(1386 رسپی (1994) اظهار می دارد که وجود مهارت های ارتباطی قوی در مربیان برای رسیدن به اهداف مورد نظر آنان الزامی است (کرسپی،1994، به نقل از هنزایی زاده،.(1380 ریان، دسی و نیومن (2002) ضمن پژوهش های خود دریافته اند که دانش آموزانی که احساس می کنند معلمان حامی و علاقه مندی دارند، در مقایسه با دانش آموزانی که معلمان غیر حامی و غیر علاقمند دارند، برای پرداختن به کار تحصیلی بیشتر برانگیخته می شوند (ریان،دسی و نیومن،2002،به نقل از بیابانگرد، .(1384
-3 روششناسی پژوهش
در این بخش روش انجام پژوهش، جامعه پژوهش، ابزار جمع آوری داده ها، نحوه جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها مورد بررسی قرار می گیرد. با توجه به اینکه در این پژوهش محقق بدنبال مشخص کردن وضعیت مهارتهای ارتباطی معلمان شهر ایذه میباشد و به عبارت دیگر نتایج این تحقق بعد از اتمام کار میتواند بلافاصله در جامعه مورد نظر بکار گرفته شود و موجب بهبود وضعیت موجود گردد، لذا این پژوهش از لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی است؛ زیرا با هدف کاربرد در سیاست گذاریهای آموزشی طراحی شده است. هدف تحقیقات کاربردی، تحقیقاتی هستند که در جهت رشد و بهتر کردن یک محصول یا روال یک فعالیت و خلاصه، آزمودن مفاهیم نظری و مجرد در موقعیت های واقعی و زنده هستند (نادری و سیف نراقی، (1392 و هدف آنها توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص میباشد (سرمد و همکاران، 1393، ص.(79
از جهت دیگر در این تحقیق، محقق به توصیف عینی و منظم مهارت های ارتباطی معلمان میپردازد و شرایط موجود وضعیت مهارتهای ارتباطی معلمان را در جامعه مورد نظر مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد. لذا این پژوهش بر اساس گردآوری دادهها، از نوع تحقیقات توصیفی میباشد. همچنین از آنجایی که در این تحقیق، محقق به دنبال مشخص کردن و بررسی رابطه مهارتهای ارتباطی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان می-باشد، این پژوهش براساس روش تحقیق از نوع تحقیقات همبستگی است که پژوهشگر با استفاده از یک گروه آزمودنی، دست کم در مورد دو متغیر بدون اینکه هیچ کدام از آنها را درستکاری یا کنترل کند، اطلاعاتی بدست میآورد (هومن، .(1389 از آنجا که روشهای تحقیق کمی و کیفی به تنهایی نمیتوانند پیچیدگیهای مسایل را مورد مطالعه قرار دهند، ترکیب این دو روش مورد استفاده قرار گرفته و از آن تحقیق عنوان روش تحقیق آمیخته یاد شده است. بنابراین از آنجا در این تحقیق از پرسشنامه و مشاهده و ثبت وقایع برای جمعآوری دادهها استفاده شده است. این پژوهش از نوع تحقیقات آمیخته (کمی- کیفی) میباشد .
-1-3 جامعه، نمونه و روش نمونهگیری
جامعه آماری این پژوهش عبارت است از کلیه دانشآموزان پایه پنجم مقطع ابتدایی شهرستان ایذه در سال تحصیلی 93-94 تعداد 3261 نفر میباشد. با توجه به این که جامعه مورد مطالعه از گروههای مختلف تشکیل شده است، لذا برای نمونهگیری از روش نمونهگیری طبقهای نسبتی استفاده
میشود. در نمونهگیری طبقهای واحدهای جامعه مورد مطالعه در طبقههایی که از نظر صفت همگن هستند، گروه بندی میشوند تا تغییرات آنها در درون گروهها کمتر شود (سرمد و همکاران، .(1393 حجم نمونه برای تعیین نمونه موارد نیاز با استفاده از رابطه (1) بدست میآید:
(1)
×
که در آن Z، مقدارمتغیر متناظر با سطح اطمینان 1- a، pq واریانس متغییر مورد مطالعه و d اشتباه مجاز اندازهگیری میباشد. در این پژوهش، z=1/96 و pq=0/25 و d=0/05 منظور شده است که با توجه به رابطه (1) حجم نمونه جامعه آماری برابر با 256 نفر بدست آمد که با توجه به اینکه پژوهش برای سنجش روایی پرسشنامه محقق ساخته هرچه گروه نمونه بزرگتر باشد بهتر است و همچنین به علت افت احتمالی نمونه مورد بررسی تعداد نمونه را افزایش دادیم. به همین خاطر تعداد نمونه را جمعاً به 300 نفر افزایش دادیم.
-2-3 ابزار گردآوری دادهها و نحوه گردآوری دادهها
وسیله و ابزار این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته میباشد. در ساختن پرسشنامه حاضر، از پرسشنامه مهارتهای ارتباطی کوئیندام، لیری و همچنین از پرسشنامه مهارتهای ارتباطی، بارتون جی-ای نیز استفاده شده است. در این پرسشنامه از دانشآموز خواسته شد که رفتار معلم خود را در قالب 45 سؤال پنج گزینه ای (هرگز، به ندرت، بعضی اوقات، بیشر اوقات و همیشه) توصیف نمایند. نمرهگذاری پرسشنامه بر اساس کمترین مقیاس نمره (0) و بیشترین مقیاس نمره (4) بوده، بهعبارتی همیشه ارزش4، بیشتر اوقات ارزش3، بعضی اوقات ارزش2، بندرت ارزش1 و هرگز ارزش0 منظور شده است. برای محاسبه میانگین هر گویه بر تعداد پاسخ دهندگان به آن گویه تقسیم میشود. همچنین برای محاسبه میانگین هر یک از مؤلفه ها، میانگین گویه های هر بخش جمع و بر تعداد گویه های آن مقیاس تقسیم می شود. برای جمعآوری دادههای پژوهش، بعد از انجام کارهای اداری و قانونی مربوط به انجام تحقیق در شهر ایذه با مراجعه حضوری بعد از توضیحات لازم در دو مرحله مطالعه مقدماتی و اصلی پرسشنامهها تقدیم پاسخگویان شد و به صورت کلاسی و جمعی، اجرا و تحویل گرفته شد.
-4 تحلیل استنباطی دادهها
در این بخش، با توجه به موضوع تحقیق حاضر که به بررسی »بررسی رابطه مهارتهای ارتباطی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان« می-پردازد، با استفاده از نرم افزار SPSS و Excel به تجزیه و تحلیل دادههای بدست آمده اقدام شده و در خصوص پرسشهای مطرح شده به نتیجهگیری آماری پرداخته شد. در پژوهش حاضر با استفاده از همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی به بررسی اثر پیش بینی کنندگی رابطه مهارتهای ارتباطی با پیشرفت تحصیلی و سپس مقایسه میزان مهارتهای ارتباطی معلمان زن و مرد از نظر دانشآموزان با استفاده از آزمون T گروههای مستقل پرداخته شده است. برای بررسی وضعیت مهارتهای ارتباطی معلمان شهر ایذه از آزمون T تک متغیر استفاده شد. به این صورت که میانگین یا حد واسط مهارتهای ارتباطی و هر یک از مؤلفههای آن را محاسبه کردیم، حد وسط نمرات عددی است که میانگین طیف را نشان میدهد. (برای مثال حد وسط نمره کل مهارتهای ارتباطی با 45 گویه 5) درجهای، از 0 تا (4 برابر 102 میباشد. جدول (1) نتایج آزمون آزمون T تک متغیر برای بررسی وضعیت مهارتهای ارتباطی نشان میدهد.
