بخشی از مقاله
چکیده:
خاک های واقع در رشته کوه زاگرس به علت شیب زیاد و وقوع باران تحت تاثیر فرسایش هستند.اما با تبدیل اراضی جنگلی به کشاورزی این فرسایش تشدید شده و روند بیابان زایی زیاد می شود. درتغییرکاربری اراضی جنگل به کشاورزی چون بازده اقتصادی وجود ندارد بعد از یک مدت کشاورز اراضی کشت شده را رها کرده واین اراضی به بیابان تبدیل می شود.به این منظورتحقیقاتی بر روی خاک های منطقه مورد نظر انجام شده است. طبق این پژوهش تغییرکاربری اراضی باعث شده است که میزان پتاسیم در دو کاربری جنگل وزراعی تفاوت معنیداری داشته باشد.دراین پژوهش از چهل نمونه استفاده شده است که بیست نمونه مربوط به جنگل و بیست نمونه مربوط به زراعی است.
واژههای کلیدی:تغییرکاربری، اراضیجنگلی، اراضیزراعی، پتاسیم
مقدمه:
بررسی کاربری اراضی و استفاده از زمین یعنی تمام فعالیتهای موجود در یک محل یا انواع مختلف استفاده از زمین در یک محل به تصویر کشیده شود. نظیر زمین های زراعی ، باغ ها، مناطق مسکونی، جنگل ومرتع، معادن و... - آرخی وهمکاران، . - 2008 در حال حاضر تغییر کاربری زمین ، به صورت غیر اصولی از مهم ترین معضلات کشور می باشد، چرا که تغییر اکثر کاربری ها غالبا بدون برنامه اصولی و بدون در نظر گرفتن محدودیت های زیست محیطی صورت می گیرد - حسینی، . - 2002 تأثیرات انسان برمحیط زمین درحال حاضر باوجود سرعت بالای رشد جمعیتی، بسیاری ازاکوسیستمهای جهانی را تهدیدمی کند.
فعالیتهای انسانی مانند کشاورزی، معدنکاری، تخریب پوششگیاهی، توسعه کشت غلط وتکنیکهای نامناسب کشاورزی وتوسعه شهری که باعث تغییر پوشش سطح زمین میگردند، عامل اصلی تغییرسیستم اکولوژی است - - Gobattoni et all,2009مهمترین عوامل موثردرتخریب محیط زیست وفشاربرمنابع بوم شناختی افزایش جمعیت همراه با بهره برداری ناپایدار از منابع است. امروزه به سبب رشدجمعیت وافزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی ، پوشش طبیعی سطح زمین درحال تخریب وتبدیل به اراضی زراعی اند. تغییر نامناسب کابری اراضی کاهش کیفیت خاک ونابودی دائم باروری زمین را در پی دارد - Andrews et . - all,2004
این امرباعث تخریب پوشش گیاهی، تخریب خاک ومصرف موادمغذی آن شده، که نتیجه آن ایجاد مشکلات اقتصادی واکولوژیکی به ویژه درمناطق کم آب ونسبتاکم آب می باشد - جدی، . - 2010
در مطالعاتی که بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در منطقه گلوگاه شهرستان بابل انجام گرفت مشاهده شد، تغییر کاربری باعث کاهش 37 درصدی کربنآلی و 43درصدی نیتروژن و همچنین کاهش 1/2 و 1/3 برابری پتاسیم و ظرفیت تبادلی خاک و کاهش 37 درصدی مادهآلی و افزایش جرم مخصوص ظاهری و کاهش هدایت الکتریکی شده است - فقیه و همکاران، . - 1395 درپژوهشی که در سمسکنده ساری انجام شد، دریافتند که تغییر کاربری موجب افزایش واکنش خاک گردیده که با افزایش عمق، مقدار آن نیز افزایش مییابد.
درحالیکه تغییر کاربری سبب کاهش کربنآلی خاک میشود به گونهای که بیشترین درصد کربنآلی به میزان 2 درصد در جنگل و کمترین آن به میزان 0/72 درصد در کشت دیم مشاهده شده است . کمترین میزان فسفر قابل جذب نیز مربوط به کشت دیم و بیشترین میزان هدایت الکتریکی مربوط به شالیزار بودهاست - برومند و همکاران، . - 1393نیک نهاد وهمکاران - - 2011 در ایران، در تحقیقی که در منطقه کچیک استان گلستان انجام دادند نیز کاهش ظرفیت نگهداشت آب در خاک، میزان مادهآلی، میزان فسفر قابل جذب خاک و نیز افزایش جرم مخصوص ظاهری خاک را ضمن تغییرکاربری اراضی از جنگل به کاربری زراعی ذکرنمودند.
در مطالعاتی که در شهرستان اهر صورت گرفت، مشاهده شد که میزان هدایت الکتریکی و درصدآهک کل در مقایسه دو کاربری گندم و سیب، در کاربری گندم بیشتر بوده و مقدار کربنآلی در هر دو کاربری با افزایش عمق کاهش مییابد - وحیدی و همکاران، . - 1391عجمی و همکاران - 2006 - گزارش کردند که در افق سطحی خاک پس از قطع درختان جنگلی و زیر کشت بردن زمین در استان گلستان، کربن آلی از4 به 1/3 درصد، نیتروژن کل خاک از 0/2 به 0/06 درصد، تنفس میکروبی از 0/19 به 0/1 میلی گرم دی اکسید کربن دفع شده بر گرم در روز و رس از 38/80 به 20 درصد کاهش ولی شن از 1/50 به 2 درصدو جرم مخصوص ظاهری از 1/48 به 1/54 گرم بر سانتی متر مکعب افزایش یافت.
تأثیر انواع مختلف کاربری اراضی روی کیفیت خاک و تفسیر تغییرات مشاهده شده را میتوان به واسطهی اندازهگیری خصوصیتهای خاک ارزیابی کرد. از سوئی درک ساز و کار اثر کاربریهای مختلف روی کیفیت خاک، میتواند راهکاری مناسب برای تصمیمگیری در مدیریت کاربری اراضی در مناطق مشابه باشد - مندال و همکاران، . - 2010تغییر کاربری اراضی از عوامل مهم تخریب خاک بوده وکاهش کیفیت و قدرت باروری خاک از مهم ترین پیامدهای آن است. ارزیابی خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی ومغناطیسی خاک در اثر تبدیل منابع طبیعی به زمین های کشاورزی در تشخیص تغییرات اولیه در کیفیت خاک بسیار مهم می باشد - ادیلیاوهمکاران ، , 2011 واکا وهمکاران،. - 2000
موادوروشها: موقعیت منطقه:
این مطالعه در بخشی از ارضی کشاورزی و مناطق جنگلی مربوط به روستای چوبتراش از توابع بخش مرکزی شهرستان خرم آباد انجام شده است. مساحت منطقه مورد مطالعه مساحت این محدوده برابر با 403 هکتار می باشد.مختصات محدودهی مذکور بین 48 24 3 تا 48 25 17 طول شرقی و 33 19 35 تا 33 21 16 عرض شمالی قرار دارد. حداقل ارتفاع از سطح دریا 1473و حداکثر آن 1592 متر از سطح دریا می باشد. این منطقه از شمال محدود می شود به جاده خرمآباد-نوژیان و روستای سالی بزرگ و همچنین اراضی روستای چوبتراش، ازجنوب به تنگه بهرامکش، ازغرب به روستای انگوز، و از شرق به تنگه بهرام کش و رودخانه چوب تراش میرسد. این منطقه دارای کشت دیم محصولاتی مانند گندم و جو و نخود است.
روش نمونه برداری وتجزیه آزمایشگاهی:
برداشت 40 نمونه ،که 20نمونه از اراضی جنگل و20 نمونه از اراضی کشاورزی برداشت می شود. نمونه در 4 ردیف که فاصله هر ردیف 30 متر است برداشت می شود. روی هر ردیف 10 نمونه که 5 نمونه مربوط به جنگل و5 نمونه مربوط به کشاورزیست قرار دارد. فاصله هر نمونه در هر ردیف از هم 3متراست. نمونه ها درعمق 30-0 درنظر گرفته می شود. پتاسیم ازطریق تهیهعصاره واستفاده ازدستگاه فلیمفوتومترمحاسبه شده است. تجزیه وتحلیل نتایج آزمایشگاهی از طریق نرم افزارspss انجام شده است.
نتایج وبحث:
طبق جدول آماری ونمودارارائه شده میزان پتاسیم ازچهل نمونه گرفته شده از اراضی جنگلی و زراعی موردمطالعه نشان دهنده این است که میزان پتاسیم در اراضی کشاورزی به مراتب بیشتراز مقدارآن در اراضی جنگلی است که آنهم به علت فعالیتهای شاورزی وکشت محصولات غلات و دادن کودهای شیمیایی پتاسیمی به خاک وحاصل تجزیه وتخریب باقیماندههای گیاهی است وتغییرات درسطح پنج درصد معنیدار است.سیکل جنگل تقریبا سیکل بستهای است وغیرازتغییرات پتاسیم مربوط به تبدیل کانیهادرخاک تغییردیگری نشان نمی دهدوتجزیه وتخریب باقیماندههای گیاهی عمدتا برگ وشاخه ومیوه جنگلی است همه ساله یکسان وروال تقریبا ثابتی را طی میکندوتغییرات اکثرعناصردرخاک ملموس نمیباشد.
تغییرکاربری اراضی از جنگل به کشاورزی چیزی جزتخریب اراضی راتاکنون به همراه نداشته است واین اراضی که به اراضی کم بازده معروف شدهاندبعدازچندسال رهاشده وتنها باعث فرسایش میزان زیادی خاک اراضی شیبدارمیشود.مطابق نتایج این تحقیق بین میانگین نمرات پتاسیم در زمینهای جنگلی و زراعی تفاوت وجود دارد و این تفاوت در سطح 0,002 معنادار میباشد. به عبارت دیگرمیتوان بیان کرد که میانگین نمرهی پتاسیم زمینهای زراعی با 322,5 بیشتر از میانگین نمرهی پتاسیم زمینهای جنگلی با 257,7 میباشد. این معناداری به این صورت است که میتوان این تفاوت مشاهدهی شده را در این نمونه به جامعه آماری زمینهای جنگلی و زراعی تعمیم داد. - جدول 1وشکل . - 2
