بخشی از مقاله
چکیده
جو با نام علمی Hordeum vulgare L. از مهمترین محصولات زراعی به شمار میرود. علفهاي هرز از جمله عوامل اصلی کاهش عملکرد محصول جو بوده که با وجود شیوههاي مختلف کنترل، هنوز هم مشکل جدي براي مزارع و زارعین به شمار میروند. به منظور تعیین قدرت رقابت علفهرز یولاف وحشی در انواع مختلف جوهاي بهاره تحقیقی در سال زراعی1390 – 91 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه هرات با استفاده از طرح بلوكهاي کاملاً تصادفی در قالب آزمایش فاکتوریل با سه تکرار انجام شد.
تیمارها شامل: فاکتور اول سه نوع جو بهاره - ارقام هیواد، وطن و لیبرال - و فاکتور دوم شامل تراکمهاي مختلف یولاف وحشی - 42-35-28-21-14-7 - و جو - 200 - بوته در متر مربع و شکل خالص جو و به عنوان شاهد اجرا شد. نتایج نشان داد با افزایش تراکم بوتههاي یولاف وحشی در هر سه رقم جو - هیواد، وطن و لیبرال - تعداد پنجه، طول خوشه، وزن هزاردانه، تعداد دانه در خوشه و عملکرد محصول دانه به طور معنی داري کاهش یافت. در این تحقیق بیشترین مقاومت در برابر یولاف وحشی مربوط به جو رقم وطن و کمترین مقاومت مربوط به رقم لیبرال بود.
مقدمه
افزایش محصول جو مانند سایر محصولات زراعی بستگی به عوامل مختلفی دارد که علاوه بر افزایش سطح زیر کشت به مقدار عملکرد محصول در واحد سطح نیز مربوط میباشد. علفهاي هرز به عنوان جزء جدایی ناپذیر از زیست بومهاي زراعی و غیر زراعی و یکی از مهمترین عوامل کاهش دهنده محصولات به شمار میروند جو در افغانستان از مهمترین غلات با سطح زیر کشت 1,3 ملیون هکتار به شمار میرود
یولاف وحشی خطرناك ترین علف هرز مزارع جو بوده که محصول را تا حدودي زیادي کاهش می دهد خسارت یولاف وحشی در مزارع جو به عوامل مختلفی از جمله تراکم علف هرز، زمان نسبی جوانه زنی - بلاسدال و همکاران، - 1959 و مرحله نموي علف هرز وگیاه زراعی بستگی دارد. یولاف وحشی در مقایسه با گندم، جو داراي قدرت سبز شدن بالاتري از اعماق خاك است
یولاف وحشی در مزارع گندم و جو رشد نموده و به عنوان علف هرز مشکل ساز، سریع الرشد و داراي ریشههاي قوي محسوب میشود. این گیاه برکاهش مستقیم محصول، از طریق کاهش کیفیت محصول و افزایش هزینههاي ناشی از بوجاري بذر، حمل و نقل و کنترل هاي زارعی و شیمیائی موجب کاهش درآمد زراعت میشود
گزارش شده است که کاهش عملکرد ناشی از یولاف وحشی در جو 26 درصد، در گندم 35 درصد و در کتان 86 درصد است - استوگارد و همکاران، . - 1997 در همین راستا این تحقیق با هدف بررسی میزان خسارت تراکمهاي مختلف علف هرز یولاف وحشی بر عملکرد و اجزاي جو بهاره - ارقام هیواد، وطن و لیبرال - ، تحت شرایط آب و هوایی کرمانشاه اجرا گردید.
مواد و روشها
به منظور تعیین قدرت رقابت علف هرز یولاف وحشی در انواع مختلف جوهاي بهاري آزمایشی در سال زراعی 1390 – 91 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده زارعت دانشگاه هرات - 34o18’00’’N 62o15’00’’E - با ارتفاع 946 متر از سطح دریا با استفاده از طرح بلوكهاي کاملاً تصادفی در قالب فاکتوریل با 3 تکرار انجام گرفت. فاکتور اول شامل سه نوع جو بهاري - هیواد، وطن و لیبرال - و فاکتور دوم شامل تراکم مختلف یولاف در هفت سطح - 42-35 -21-14-7 - همراه با 200 بوته جو در متر مربع و کشت خالص جو 200 - بوته در متر مربع - به عنوان شاهد بود. شمارش تعداد پنجه در هر کرت از مرحله تشکیل خوشه تا شیري انجام گرفت، ارتفاع بوته از سطح زمین تا انتهاي بلند ترین خوشه اندازه گیري شد، تعداد خوشه هاي موجود در هر بوته با استفاده از کواردرات شمارش و ثبت گردید، تعداد دانه در هر خوشه پس از انتخاب خوشه ها به کمک آسیاب دستی دانه از کاه جدا شده و تعداد بذور به دقت شمارش شد.
براي اندازه گیري وزن هزار دانه در هر تیمار سه دسته صد تایی بذر شمارش و وزن گردید. همچنان براي محاسبه عملکرد محصول دانه از فرمول اندازه گیري عملکرد استفاده شد. جهت محاسبه وزن تر ابتدا تمامی بوتههاي موجود در هر کرت از سطح خاك بریده شده و به کمک ترازوي دیجیتالی با دفت 0/001 توزین شدند. تجزیه واریانس و مقایسه میانگین داده ها با آزمون چند دامنهاي دانکن توسط نرم افزار SAS v 9.2 انجام شد.
نتایج و بحث
ارتفاع جو
تجزیه واریانس دادههاي تحقیق نشان داد که اثر نسبتهاي مختلف کشت جو و یولاف و همچنین انواع مختلف جو بر ارتفاع آن تاثیر معنی داري - P<0/01 - داشت - جدول . - 1 بیشترین ارتفاع جو مربوط به رقم وطن به میزان 74/28 و کمترین آن مربوط به رقم لیبرال به میزان 70/45 سانتی متر بود - جدول . - 2 به نظر میرسد پتانسیل بیشتر ژنتیکی وطن و اصلاح آن جهت عملکرد بیشتر که با افزایش ارتفاع شاخص برداشت صورت گرفته دلیل بالاتر بودن عملکرد اقتصادي محصول این رقم میباشد. همچنان بالا بودن ارتفاع جو رقم وطن سبب شده که این رقم داراي قدرت رقابتی بیشتر بوده و در نتیجه عملکرد بالاتري نسبت به سایر ارقام داشته باشد.
تعداد پنجه
تعداد پنجه و نسبتهاي مختلف کشت جو و یولاف و انواع متفاوت آن در سطح 1 درصد اختلاف معنی داري نشان داد - جدول . - 1 در بین انواع مورد آزمایش رقم وطن با 5,96 بیشترین و نوع لیبرال با 4/36 کمترین تعداد پنجه را ایجاد نمودند - جدول . - 2 کاهش تعداد پنجه بارور با افزایش تراکم گیاهی در سایر مطالعات محقیق نیز گزارش شده است. کاهش تعدادد پنجه بارور در تراکمهاي بالا به فراهمی اندك منابع به ازاي هر بوته نسبت داده میشود
- عطاریان و راشد محصل، . - 1381 گزارشهایی وجود دارد - ویکز و همکاران، - 1986 که نشان میدهد اگر تعداد بوته در حد مطلوبی باشد، تعداد پنجه تاثیر بر قدرت رقابت ندارد. اما هنگامی که تراکم جو و گندم پایین باشد بر نقش تعداد پنجه در عملکرد و قدرت رقابت در مقابل علفهرز افزوده میشود.
تعداد خوشه
تعداد خوشه تحت تاثیر معنی دار - P<0/01 - نسبت کشت، نوع و اثر متقابل نوع و نسبت کشت قرار گرفت - جدول . - 1 بیشترین و کمترین تعداد خوشه به ترتیب به میزان 6/14 و 5/74 مربوط به رقم نوع وطن و لیبرال بود - جدول . - 2
جدول - 1 تجزیه واریانس اثر نسبت هاي مختلف کشت یولاف بر روي صفات مورد بررسی انواع مختلف جو
وزن هزار دانه
وزن هزار دانه تحت تاثیر معنی دار - P<0/01 - نسبت تراکم کشت یولاف و انواع ارقام جو قرار گرفت - جدول . - 1 نتایج مقایسه میانگین داده نشان داد که بیشترین و کمترین وزن هزار دانه به ترتیب مربوط به رقم وطن و لیبرال به میزان 34/81 و 30/74 گرم بود - جدول . - 2 نتایج با نتایج عطاریان و راشد محصل - 1381 - مطابقت داشت.
تعداد دانه در خوشه
نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد اثر ارقام جو و تراکمهاي مختلف در سطح آماري یک درصد معنی دار است - جدول . - 1 مقایسه میانگین دادهها نشان داد که بیشترین تعداد دانه در خوشه مربوط به رقم وطن به میزان 52/05 و کمترین آن مربوط به رقم لیبرال به میزان 48/48 عدد بود
جدول - 2 مقایسه میانگین - اوسط - اثر انواع بر عملکرد محصول جو و اجزاي آن
عملکرد اقتصادي
جدول تجزیه واریانس نشان داد اثر انواع ارقام جو، به نسبتهاي مختلف کشت یولاف و جو و اثر متقابل آنها بر روي عملکرد اقتصادي محصول دانه در سطح آماري 1 درصد معنی دار است - جدول . - 1 بیشترین و کمترین عملکرد اقتصادي محصول به ترتیب مربوط به رقم وطن و لیبرال به میزان 2936/5 و 2720 کیلوگرم در هکتار بود - جدول . - 2 در مجموع رقم وطن در تراکم هاي مختلف با استفاده از خاصیت رقابتی خود توانست در استفاده از منابع نسبت به دو رقم دیگر موفقتر عمل کند.
