بخشی از مقاله
چکیده
تولد کودک کم توانی ذهنی در هر خانواده ای می تواند رویداد نامطلوب تلقی شود که احتمالاً احساس غم و نومیدی را به دنبال خواهد داشت. وجود کودک ناتوان ذهنی تعادل روانی و اقتصادی خانواده را به خطر انداخته و این موضوع تاب وتوان والدین را تحت شعاع قرار می دهد. لذا در این مقاله سعی می شود تاثیر آموزش سبک مقابله اسلامی بر تاب آوری والدین کودکان کم توان ذهنی مقطع ابتدایی شهرستان گلبافت انجام مطالعه شود. روش تحقیق نیمه آزمایشی بود. جامعه آماری این تحقیق والدین دانش آموزان مدرسه استثنایی امید شهرستان گلبافت در سال1393 بود که 43 نفر از آنها انتخاب شدند . حجم نمونه با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس تعداد 30 نقر - 15نفر گروه آزمایش و 15نفر گروه کنترل - انتخاب شد. گروه آزمایش تحت آموزش سبک مقابله اسلامی قرار گرفت ولی در مورد گروه کنترل اقدامی انجام نشد. آزمودنی ها قبل و بعد از اجرای مداخله با آزمون تاب آوری مورد ارزیابی قرار گرفت . نتایج تحلیل آماری با استفاده از تحلیل کوواریانس نشان داد که میانگین نمرات تاب آوری والدین در گروه آزمایش بطور معنی دار بیشتر از گروه گواه است و آموزش سبک مقابله اسلامی بر تاب آوری والدین کودکان کم توان ذهنی تاثیر معنی داری دارد.
کلیدواژهها: آموزش سبک مقابله اسلامی؛ تاب اوری؛ کم توان ذهنی ؛ والدین؛ دانش آموزان.
. 1 مقدمه و بیان مسئله
کم توانی ذهنی نوعی ناتوانی رشدی است که در هنگام تولد و یا دوره کودکی، بروز می کند. وجود کودک عقب مانده ذهنی در هر خانواده، ساختار و سلامت روان اعضاء خانواده به ویژه والدین را تحت الشعاع قرار می دهد . والدین کودکان عقب مانده ذهنیعموماً در معرض خطر مشکلات مختلف زندگی خانوادگی و دشوار ی های عاطفی قرار دارن شواهدی حاکی ، از ارتباط بین شدت و فراوان ی مشکلات رفتاری کودکانی که معلولیت ذهنی دارند و مشکلات روانی والدین، مثل افسردگی و اضطراب وجود دارد.
کم توان ذهنی، به عنوان یک فشار خردکننده روی والدین است. داشتن کودک، با مشکلات ذهنی باعث بحران شوک، احساس گناه، انکار، غم، احساس تنهایی و کاهش ارتباط در فامیل شده وزمینه را برای مشکلات والدین فراهم می کند حضور کودک با ناتوانی هوشی در خانواده همواره از مسائل قابل توجه و بحث برانگیز در حوزه این کودکان بوده است شرایط این کودکان با تاثیر گذاری بر کمیت وکیفیت روابط وایجاد دگرگونی در شرایط معمول خانوادگی و چگونگی تعامل اعضای خانواده منجر به آشفتگی و برهم زدن تعادل روانی والدین می شود.
تولد کودک کم توانذهنی در هر خانواده ای می تواند رویداد نامطلوب تلقی شود که احتمالاً تنش ، احساس غم و نومیدی را به دنبال خواهد داشت. وجود کودک ناتوان ذهنی تعادل روانی و اقتصادی خانواده را به خطر انداخته و این موضوع تاب وتوان والدین را تحت شعاع قرار می دهد مشکلات مربوط به نگهداری آموزش و درمان کودکان کم توانی ذهنی نیز می تواند فشارهای زیادی را به خانواده تحمیل کند و موجبات نا کامی را در ایشان فراهم آو رد دین و معنویت می تواند زمانی که والدین با فشارهای روانی دست و پنجه نرم می کنند آرامش روحی را برای آنان فراهم کند ، هنگامی که انسان نا امید از کمک دیگران در کاهش دردهای جسمی و روانی خود راهی به جایی نمی یابد .
باور به قدرت خداوند در تسکین دردها به انسان توان و تحمل می بخشد. از سوی دیگر، برخی از پژوهشها نشان داده اند که احساس یکپارچگی و تاب آور در والدین کودکان دارای شرایط خاص، مانند کم توانی ذهنی، از والدین کودکان عادی پایین تر است.
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش مفهوم تاب آوری : به معنای توانایی مقا بله با شرایط دشوار و پاسخ انعطا ف پذیر به فشارهای زندگی روزانه است . تاب آوری،
استرس را محدود نمی کند، مشکلات زندگی را پاک نمی کند، بلکه به افراد قدرت می دهد تا با مشکلات پیش رو مقابله سالم داشته باشند، بر سختی ها فائق آیند و با جریان زن دگی حرکت کنند . تاب آوری توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط استرس زا و چالش برانگیز است. به بیان دیگر فرد تاب آور یعنی کسی که در برقرای تعادل زیستی روانی در شرایط دشوار توانمند است . البته معنای تاب آوری فقط این نیست که فرد در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده پایدار ماند و در رو به رو شدن با شرایط خطرناک حالتی انفعالی داشته باشد، بلکه در عمق معنای آن شرکت و حضور فعال و سازنده در محیط پیرامون نیز مد نظر است .
برخی روان شناسان باور دارند که تاب آوری رسیدن به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر در شرایط تهدید کننده است و از این روست که سازگاری موفق در زندگی را فراهم می کند. انسانها در برابر شرایط نامساعد، خطرها و ناملایمات معمولاً احساس بی پناهی می کنند و در بسیاری مواقع نیز سعی می کنند که در برابر خطرها و موقعیت ناگوار تحمل نمایند و نتایج غیر منتظره ای به دست می آورند. تاب آوری در علوم اجتماعی به عنوان »فرایند کش کسانی و واکنش در مقابل ناملایمات« فرض می شود و به عنوان روشی برای اندازه گیری توانایی فرد در مقابله با عوامل استرس زا و عواملی که سلامت روان فرد را تهدید می کند، تعریف کرده است .
افراد تاب آور دارای رفتارای خود شکنانه نیستند. از نظر عاطفی آرام بوده و توانایی مقابله با شرایط ناگوار را دارن.
برخی پژوهشها به این نتیجه رسیده اند که تاب آوری، سرسختی روانی و سازگاری برخی افراد و خانواده ها در مواجهه با پدید ه های استر س زا نسبت به حرکت برخی دیگر، بیشتر است.
تاب آوری در واقع فرایند توانایی، یا پیامد سازگاری» موفقیت آمیز، علی رغم شرایط چالش برانگیز و تهدیدکننده است. پژوهشهای جدیدتر در حیطه پیامدهای داشتن فرزند با ناتوانی نیز از این جریانهای مثبت در روان شناسی بی بهره نمانده اند و جهت گیریهای تحقیقاتی اخیر، از مفهوم استرس به سازگاری مثبت تغییر یافته اند. اگرچه تاب آوری تا حدی نوعی ویژگی شخصی و تا حدود دیگری نیز نتیجه تجربه های محیطی افراد است، ولی انسانها قربانی محیط یا وراثت خود نیستند و می توان واکنش افراد را در مقابل استرس، رویدادهای ناخوشایند و دشواریها تغییر داد؛ به طوری که بتوانند بر مشکلات و تأثیرات منفی محیط، غلبه کنند.
درباره موضوع تاب آوری پژوهشهای چندی صورت گرفته است؛ برای نمونه در پژوهشی دریافت که شرکت در برنامه تاب آوری در افزایش تاب آوری و بهزیستی و کاهش ناراحتی های روان شناختی نوجوانان، تأثیری نداشت . در یکی از برنامه های افزایش تاب آوری، چند مهارت را که مستقیما با تاب آوری در ارتباط هستند ، مورد تأکید قرار دادند که از جمله این مهارتها می توان به تنظیم هیجانی، کنترل تکانه ها، تحلیل علل مشکل و سبکهای تفکر، حفظ خوش بینی واقع بینانه، خودکارآمدی و همدلی با دیگران، اشاره کرد .
همچنین در برنامه دیگری که مربوط به افزایش تاب آوری است، موضوعاتی مانند آموزش درزمینه تاب آوری و درک تاب آوری مثبت و منفی، آموزش مهارتهای هوش هیجانی، آموزش خودکارآمدی، درک ارزش حمایتهای اجتماعی وکسب آن، آموزش مهارتهای مدیریت استرس، خوش بینی و کسب مهارتهایی برای افزایش آن و کسب مهارتهایی برای افزایش شادکامی را محور مداخله خود قرار داده است. مفهوم تاب آوری طی تحقیقات 3 دهه گذشته علوم اجتماعی به مثابه یک پدیده چند بعدی شناخته شده است که در بافت های مختلف اجتماعی و درونی متفاوت هستند.
آموزش تاب آوری استفاده از راهبردهای کنار آمدن موثر مانند راهبردهای فعال، جست وجوی حمایت اجتماعی، خود دلگرم سازی و افکار مثبت را در بین افراد افزایش و راهبردهای کنار آمدن منفی مانند واکنش های افسردگی، راهبردهای منفعلانه و اجتنابی را کاهش می دهد و باعث کاهش افسردگی می شود . در پژوهش دیگری دریافتندکه برنامه افزایش تاب آوری، باعث افزایش راهبردهای مقابله ای موثرتر، افزایش عوامل حفاظتی مانند عواطف مثبت، اعتماد به نفس و خودرهبری، و کاهش عواطف منفی، استرس و افسردگی می شود.
نیز در پژوهشی دریافتندکه ایجاد تاب آوری از طریق ایجاد پذیرش روانشناختی، باعث کاهش استرس کاری و افزایش سلامت روانی کارکنان و معلمانی که با افراد دارای کم توانی ذهنی در تعامل بودند ، می شود . ایمان به خدا بزرگترین عامل نگهداری انسان در تند باد حوادث و سقوط به بیماری های روانی و فشارهای روحی است و چه بسا فشارهای روانی که در سایه همین امید به روز جزا گاهی با مناجات و راز و نیاز با خدای مهربان به آسانی تحمل می شود.
.3 توسعه فرضیه ها و الگوی مفهومی. فرضیه این تحقیق عبارت است از آموزش سبک مقابله اسلامی بر تاب آوری والدین کودکان کم توان ذهنی تاثیر دارد.
تعاریف مفهومی
سبک مقابله اسلامی: به کارگیری اصول و باورهای دینی برای ایجاد یک دیدگاه مثبت و روشن از حوادث جهان و شکل گیری تصویر همیشگی به خدا و قدیسین است.
تاب آوری: نوعی حالت قابل توسعه در فرد بوده ، که بر اساس ان فرد قادر است در رویارویی با ناکامی ها ، مصیبت ها و تعارض های زندگی و حتی رویدادهای مثبت پیشرفت و مسئولیت بیشتر نشان دهدو ازپای ننشیند.
مقابله اسلامی : روشی ست که انسان ها از عقاید مذهبی, آیات و روایات اهل بیت دین مبین اسلام جهت مقابله با مشکلات و رفتارهای زندگی بهره می گیرند مقابله اسلامی روشی است که کمک می کند تا اثرات استرس کاهش یافته و نیز تاثیرات هیجانات منفی کاسته شود.
