بخشی از مقاله
چکیده
کم توان ذهنی یکی از پیچیده ترین مسائل در کودکان ونوجوانان است که به اختلال رشد ذهنی - IDD - در DSM-5 تغییر نام داده است تا منعکس کننده تغییراتی در قوانین فدرال امریکا باشد طبق این قوانین اصطلاح معلولیت یا کم توان ذهنی باید جایگزین عقب مانده گی ذهنی شود. در بررسی اثر معلولیت فرزند بر خانواده , میتوان به این نتیجه رسید که بیشتر آسیب را مادر میبیند. در این مقاله , به بررسی رابطه lمعنویت, مقابله های معنوی با بهزیستی روانشناختی در مادران کودکان کم توان ذهنی پرداخته شده است. به این منظور پرسشنامه معنویت پارسیان دونینگ و پرسشنامه مقابله معنوی پارگامنت و همکاران و بهزیستی روان شناختی ریف در جامعه آماری 100 نفری از مادران کودکان کم توان ذهنی 160 نفری مدرسه جواد الائمه مشهد توسط ضریب همبستگی و رگراسیون استفاده شده است. ننتایج نشان داده است که بین تمام ابعاد معنویت - خود آگاهی , امنیت اعتقادات معنوی در زندگی , فعالیت های معنوی و نیازهای معنوی - با بهزیستی روانشناختی رابطه مثبت معنا داری وجود دارد.همچنین معنویت کل میتواند تغییرات مربط به بهزیستی روانشناختی را به طور مثبت و معناداری پیش بینی کند اما هیچ کدام از ابعاد معنویت پیش بینی کننده معنادار بهزیستی روانشناختی نمی باشد و بین مقابله مثبت با بهزیستی روانشناختی رابطه مثبت معنا داری وجود دارد و بین مقابله معنوی منفی و بهزیستی روانشناختی رابطه معکوس وجود دارد . همچنین مقابله معنوی مثبت پیش بینی کننده مستقیم و مقابله معنوی منفی پیش بینی کننده ی معکوس بهزیستی روانشناختی می باشد.
کلمات کلیدی: بهزیستی روانشناختی , کودکان کم توان ذهنی , مقابله های معنوی ,معنویت
.1 مقدمه
امروزه علی رغم پیشرفت های وسیع در علوم پزشکی، هنوز عقب ماندگی ذهنی یکی از عمده ترین، پیچیده ترین و دشوارترین مسایل و مشکلات در کودکان و نوجوانان می باشد و حدود 3 درصد جمعیت دنیا را مبتلا می کند. کودک عقب مانده ذهنی می تواند تاثیرات نامطلوبی بر ساختار و عملکرد خانواده گذاشته و باعث شود که خانواده تحت تنش های جسمانی، روانی، اجتماعی و اقتصادی قرار گیرد تا حدی که روند طبیعی زندگی مختل و منجر به فروپاشی نظام خانواده شود. در خانواده های کودکان معلول مادر بیشترین دشواری و فشار را در نگهداری کودک تجربه می کند. بهزیستی روانشناختی خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی وابسته به سلامت تک تک اعضای خانواده میباشد. بالغ بر دو دهه است که علاقه به پژوهش درباره ارتباط معنویت و مقابله های معنوی بهزیستی روانشناختی, مخصوصا در میان محققان علوم اجتماعی و سلامت افزایش یافته است. پارگامنت معتقد است که مذهب منابعی برای افراد در مقابله با موقعیت هایی که مضر یا تهدیدکننده اند فراهم کرده است و توانایی آنها را در مقابل این شرایط افزایش می دهد از طرفی تعریف معنویت می تواند بر اساس عوامل سن، جنسیت، فرهنگ، ایدئولوژی سیاسی، سلامت جسمانی و روانی و هزاران عامل دیگر متفاوت باشد. پژوهش برروی رابطه معنویت و مولفه های آن با بهزیستی روانی مادران دارای کودکان کم توان ذهنی نقش بسیار مهمی را در زمینه پرداختن به بهزیستی روانی مادران دارای فرزند معلول ایفا می کند. بهزیستی روانی، درک فرد از زندگی در حیطه های رفتارهای هیجانی ، عملکردهای روانی و ابعاد سلامت روانی است.
تفاوت های فردی در پاسخ به موقعیتهای تنیدگی زا مفهوم "مقابله و سازگاری" را پیش می کشد. پارگامنت1 اثرات انواع مختلف مقابله مذهبی - معنوی - را یافت و آن را به صورت سازه ای شناختی تعریف کرد که از حادثه اولیه آغاز می گردد و دارای اهدافی غیرمادی و روشهایی برای دست یابی به این اهداف است. پارگامنت یادآور می شود که مذهب در فرآیند مقابله نقش دو سویه دارد: اول اینکه میتواند با شکل دهی به ماهیت "حوادث زندگی" اعمال مقابله ای و نتایج این حوادث، به مقابله کمک کند . ثانیا مذهب می تواند ناشی از مقابله نیز باشد که با عنصر دیگری از فرآیند مقابله ایجاد شده است. مطالعات نشان می دهد که "مذهب" نقش مهمی در مقابله با تنیدگی ایجاد می کند و نماز و اعتقاد به خدا به عنوان دو نوع از عمومی ترین منابع مقابله همواره وجود داشته اند. همچنین شواهد نشان داده است که معنویت با تاثیر بر شناخت ممکن است اثراتی با اهمیت بر روی خوشبختی، سلامتی و کاهش تنیدگی داشته باشد . با توجه به ابهاماتی که درباره معنویت ,مقابله های معنوی و بهزیستی روانشناختی , پژوهش در رابطه با نقش مذهب و راب طه بین معنویت و مقابله معنوی با بهزیستی روانشناختی مادران کودکان کم توان ذهنی نقش بسیار مهمی دارد .بخش دوم , به بررسی کوتاهی در زمینه پیشینه پژوهش و کارهایی که تابه حال انجام شده پرداخته است و بخش سوم , روش پژوهش ار ائه شده در این مقاله بیان شده است . بخش چهارم , به تحلیل داده های حاصل از انجام پژوهش پرداخته است و بخش پنجم به جمع بندی و نتیجه گیری پرداخته است.
.2 پیشنیه پژوهش
وجود کودک استثنایی اغلب ضایعات جبران ناپذیری را بر پیکر خانواده وارد می کند. میزان آسیب پذیری خانواده در مقابل این ضایعه گاه به حدی است که وضعیت سلامت روانی خانواده دچار آسیب شدیدی می شود. در تعریف سلامت روانی برای هر فرد , فرد نباید در برابر تعارض های اجتناب ناپذیر درونی خود فلج شود و خود را به وسیله جامعه مطرود سازد. اولشانسکی2 نشان داده است که اغلب والدینی که کودک کم توان ذهنی دارند از یک عکس العمل روانی به نام اندوه مزمن رنج می برند. هالان و هانزلیک3 بر اساس تحقیقی بیان می کنند که مادران دارای کودکان کم توان ذهنی در مقایسه با مادران کودک عادی تحت فشار و پرخاشگری بیشتری هستند و هنگامی که این کودکان به سنین نوجوانی می رسند، مادران احساس ناتوانی بیشتری در برابر آنها میکنند. عوامل مؤثّر بر بهزیستی روانشناختی، ناشناخته هستند اما از مهمترین عوامل موثر در این زمینه می توان ثروت , مذهب , سن , جنس , نژاد , اشتغال , ازدواج , روابط اجتماعی , وقایع زندگی , شخصیت , نگرش , هوشبر و سلامت جسمی را نام برد.
در این مقاله به بررسی رابطه معنویت و مقابله های معنوی با بهزیستی روانشناختی پرداخته شده است. واژه معنویت از اوایل قرن پنجم به کار می رود و مدت طولانی معنای ناشی از کتاب مقدس را حفظ نموده است اما تجربه تاریخی زندگی بشر نشان داده است که معنویت و مذهب جزء جدانشدنی از نسل بشر است. تحقیقات نشان داده است که ابعاد معنویت ممکن است در مذهب یافت شوند بنابراین معنویت و مذهب با یکدیگر همپوشانی دارند و هر دو شامل اعتقاد به وجودی مقدس می شوند، اما هر یک ویژگی های خاص خود را دارند. کونینک وهیلز و همکاران در پژوهشهای خود به این نتیجه رسیدند که بین میزان اضطراب و ابعاد معنویت همبستگی منفی وجود دارد. همچنین فابریکتور , هیلز و فرانسیس , در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که مذهب و معنویت موجب ارتقاء سطح سلامتی و بهزیستی افراد می شود.
معنویت اساسا با پذیرش مشکلات و مسائل زندگی، احساس مسئولیت ، تجربه معاشرت و ارتباط با دیگران، هدف گرایی، امیدواری و خوش بینی همراه است. مقابله معنوی که به ارتباط با خود، دیگران، خدا ، شئ مقدس، یا طبیعت اشاره دارد می تواند به افراد در مقابله با گرفتاری هایشان کمک کند. مکانیزمی که در پس این نوع مقابله نهفته است، ممکن است منعکس کننده یافتن معنا، هدف و امیدی باشد که به نوبه خود افراد را در مبارزه با درد و رنج شان تقویت خواهد کرد. لازاروس و فولکمن مقابله را یک فرایند مبادلاتی مداوم بین افراد و محیط آنها می داند که تحت تاثیر ارزیابی شناختی و رفتارهای مقابله ای می باشد. پارگامنت - 2002 - در باب این موضوع اشاره می کند که در زمان استرس و بحران، اعمال معنوی ت و مذهبی به اشکال مقابله محسوسی تبدیل می شود که تاثیر بسزایی بر سلامت افراد خواهد گذاشت.
در واقع در طی بحران و استرس این اعمال معنویت و مذهبی از طریق فراهم کردن منابعی جهت مقابله و تاثیر بر ادراک افراد در آن روی داد، تاثیر مثبتی بر اشخاص می گذارد. لذا افراد در هنگام مواجه با بحران هایی از قبیل داشتن یک فرزند معلول؛ به سمت اعتقادات معنویت و مذهبی خود رفته تا در طی فرایند مقابله با این قبیل بحران ها معنایی را پیدا کند در اینجا مقابله معنویت مذهبی به عنوان "استفاده از تکنیک های شناختی و رفتاری در صورت مواجهه با رویدادهای استرس زای زندگی که از مذهب و معنویت یک فرد برخواسته باشد"، تعریف می شود. لوین1 معتقد است پیوند بین معنویت و مذهب و سلامت روان به گونه ای شیوه یا سبک زندگی را بهبود می بخشند و در واقع مذهب از طریق تدارک یک چهارچوب برای تفسیر و توصیف تجارب سخت زندگی و به موجب آن فراهم آوردن نوعی احساس انسجام و پیوستگی وجودی، در بهزیستی روانشناختی مشارکت دارد.
از طرف دیگر، سگرستوم و اسپنسر2 معتقدند سازه مزکور از طریق تجربه مشارکت با دیگران که احتمالا مسبب فراهم نمودن یک سیستم حمایتی بزرگتر می گردد، بهزیستی روانشناختی را افزایش می دهد. این مساله می تواند به ارزیابی قابل کنترل بودن عوامل تنیدگی زای ناشی از مشکلات زندگی کمک نماید و لذا پریشانی هیجانی کمتری تجربه گردد. به طور کلی معنویت از طریق تاثیر بر چهار حوزه هیجان شناخت , رفتار تعالی و کمال اثرات تنیدگی مادران دارای کودکان کم توان ذهنی را تعدیل می کند. تحقیقات پارگامنت نشان می دهد که انتخاب روش مقابله ای معنوی و مذهبی افراد بستگی به موقعیت و تعادل و همکاری بین فرایند های کنترل اولیه و ثانویه دارد. از لحاظ تئوری استفاده از هردوفرایند سازگارانه تر می باشد چرا که جست و جوی مشارکت الهی در کمک به مقابله با رویدادهای غیر قابل کنترل می تواند ناامیدی و یاس را کاهش دهد. مولفه مقابله معنوی نقش مهمی در بهزیستی روانشناختی ایفا می کند. به عبارت دیگر یک همپوشی بین بهزیستی روانشناختی و جنبه هایی از مقابله معنوی وجود دارد. اکثر روانشناسان حتی کسانی که در حوزه بهزیستی کار کرده اند، تا حدود زیادی بعد معنوی بهزیستی انسان را نادیده گرفته اند. تنها در سال های اخیر در مورد این که مقابله های معنوی چگونه وجود مختلف سلامت جسمانی و ورانی را تحت تاثیر قرار می دهد، تحقیقات وسیعی صورت گرفته است. چنین تحقیقاتی اهمیت مقابله معنوی و معنویت را به عنوان منعی برای مقابله با وقایع تنیدگی زای زندگی، روشن ساخته است.
.3 روش پژوهش
این بخش به بررسی پیشنهاد پروژه می پردازد. برای بررسی روش پژوهش به طرح تحقیق , جامعه آماری , حجم نمونه و روش نمونه گیری , ابزار گردآوری داده ها و ویژگی های روان سنجی آنها به همراه روش اجرا و گردآوری داده ها و تجزیه تحلیل آنها پرداخته است.
.1-3 طرح تحقیق:
روش تحقیق ارائه شده در این مقاله توصیفی - همبستگی می باشد و نوع تحقیق کاربردی می باشد
.2-3 جامعه آماری:
جامعه آماری شامل عناصری میشود که در ویژگی مورد تحقیق مشترک باشند و انتخاب نمونه از یک جامعه آماری امکان جمعآوری اطلاعات کامل را از لحاظ زمان پژوهش و صرف جویی هزینه ها فراهم میکند . جامعه آماری مورد استفاده این پژوهش شامل کلیه 160 مادر کودکان کم توان ذهنی بین سنین 25 تا 60 سال، دامنه تحصیلات از بیسواد تا لیسانس، درآمد مالی پایین تا متوسط در مرکز توانبخشی جوادالائمه مشهد می باشد که تعداد 100 نفر از این جامعه آماری برای پژوهش انتخاب شده اند.
.3-3 روش نمونه گیری و حجم نمونه:
روش نمونه گیری از نوع غیر تصادفی در دسترس وحجم نمونه برابر با 100 نفر انتخاب شده است.
4-3 ابزار گردآوری داده ها:
در این پژوهش از سه پرسش نامه برای گزارش دهی استفاده شده است.
.1-4-3 پرسشنامه معنویت:
برای سنجش میزان معنویت از مقیاس پارسیان و دونینگ استفاده شده است. این پرسشنامه شامل 4 زیر مقیاس: خودآگاهی ، اهمیت اعتقادات معنوی در زندگی ، فعالیت های معنوی و نیازهای معنوی می باشد. در این پرسشنامه همسانی درونی برای کل آزمون و
