بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی آموزش گروهی مهارت های مقابله ای بر تاب آوری معتادین شهر اصفهان بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیشآزمون - پسآزمون با گروه گواه بود. جامعه پژوهش حاضر شامل تمامی معتادین شهر اصفهان بود که به منظور تعیین حجم نمونه به صورت در دسترس 60 نفر از معتادین مراجعه کننده به مراکز بازپروری و توانبخشی معتادین تحت پوشش سازمان بهزیستی انتخاب و به آن ها پرسشنامه تاب آوری داده شد. از بین افرادی که نمره پایین تر از 50 در تاب آوری کسب نمودند تعداد 30 نفر را به صورت هدفمند مبتنی بر ملاک های ورود و خروج انتخاب، و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل 15 - نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه گواه - قرار گرفتند.
سپس به گروه آزمایش 10 جلسه 90 دقیقه ای مهارت های مقابله ای آموزش داده شد و برای گروه گواه هیچ مداخله ای صورت نگرفت. بعد از آن هر دو گروه مجددا با همان ابزار مورد پس آزمون قرار گرفتند. داده های به دست آمده از طریق تحلیل کووریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که تفاوت معناداری بین میانگین نمرات پس آزمون تاب آوری در معتادین گروه آزمایش و گواه وجود دارد - P<0/001 - که حاکی از تاثیر آموزش گروهی مهارت های مقابله ای بر تاب آوری در معتادین می باشد. در نتیجه می توان علاوه بر مداخلات دارویی، آموزش های روان شناختی را توصیه و از این طریق به تاب آوری معتادین کمک نمود.
کلمات کلیدی: آموزش مهارت های مقابله ای، تاب آوری، معتادین.
.1 مقدمه
پدیده اعتیاد در حال حاضر به عنوان یکی از واقعیتهای تلخ جامعه محسوب میشود و متأسفانه ساز و کارهایی که تا کنون برای مبارزه با این پدیده خانمانسوز به کار برده شده نه تنها تأثیری در ریشهکن ساختن آن نداشته بلکه آمار معتادان در کشور تا اندازهای روز به روز بالاتر رفته است - کفاشیان، . - 1390 لشنرٌ - - 2013 در تفکیک وابستگی به مواد و سوء مصرفٍ میگوید: »وابستگی به معنای تمایل شدید فرد به ادامه مصرف یک ماده میباشد به طوری که موجب یک سندرم بالینی با مشخصات رفتاری، شناختی و فیزیولوژیکی میگردد و بدین ترتیب فرد مصرف مواد را به هر چیز دیگری ترجیح میدهد. اما در سوء مصرف مواد، علیرغم مصرف آن مواد هنوز نسبت به آن وابستگی و اعتیاد پیدا نکرده است.
«با این حال شواهد مربوط به برخی کشورهای دیگر، حاکی است که با مطالعه علمی و دقیق پدیده اعتیاد در تمامی ابعاد میتوان از رشد مرگبار آن جلوگیری کرد و افراد را به طی نمودن فرآیند درمان تا آخرین مرحله به جهت ترک اعتیاد و بهبود کامل، ترغیب کند - مکری، . - 2014 از آن جایی که وابستگی به مواد مخدر در جامعه رو به گسترش است و بر حسب بافت جمعیتی جامعه میتواند خسارات جبران ناپذیری را در بر داشته باشد، لذا به کارگیری روشهای مقابله صحیح با استرس می تواند در روند ترک اعتیاد افراد معتاد مثمرثمر باشد و فرد با موفقیت مراحل اولیه ترک را طی کند و استفاده از واکنش منفی نسبت به استرس می تواند در عود مجدد و عدم موفقیت مراحل اولیه ترک تأثیر گذار باشد، از طرفی زمان اعتیاد نیاز به مداخله و برخورد چند جانبه دارد، کمتر فرد معتادی است که قادر باشد به تنهایی از عهده سم زدایی و درمان موفق برآید .
عوامل بسیار متعددی منجر به عود سریع اعتیاد می گردد، لذا هر فرد معتادی نیاز به حمایت و آموزش در رابطه با فرآیند مقابله با استرس های بوجود آمده دارد - علی رمایی، مریدی،عاصمی، . - 1387در بررسی اختلالات اتیولوژیک اختلالات وابسته به مواد، عوامل روانی- اجتماعی از جمله استرس به عنوان فاکتوری مهم و تعیین کننده در گرایش به مصرف مواد، همواره مطرح می باشد - کیان پور،. - 1381مفهوم سازی ها از استرس بطور گسترده ای متغیر است، بعضی محققین استرس را در ابتدا به عنوان محرکی که در آن جنبه ای از محیط فیزیکی یا روانشناختی، ضرری را بر افراد یا اجتماع تحمیل می کند، تعریف کرده اند - رحیمی،،حسین ثابت، سهرابی،. - 1395 امروزه استفاده از روش های درمان روانشناختی در فرآیندهای درمان معتادین نقش و جایگاه خاصی دارد زیرا، معتادین با استرس و اضطراب زیادی مواجه هستند و همواره سلامت روان آن ها در معرض خطر است - فرن هام و تامسونٌ، . - 2012 یکی از این روش های درمانی، راهبردهای مقابلهٍ است.
راهبردهای مقابله مجموعهای از تلاشهای شناختی و رفتاری فرد است که در جهت تعبیر و تفسیر و اصلاح یک وضعیت تنشزا به کار میرود و منجر به کاهش رنج ناشی از آن میشود. به عبارت دیگر، شیوههای مقابله به فرآیند شناختی، رفتاری گفته میشود که فرد برای گریز، حذف یا کاهش یا کنترل عوامل استرس به کار میبندد . در واقع شیوههای مقابله عبارت است از تلاشهای شناختی و رفتاری برای برآورده ساختن خواست های بیرونی و درونی کهمعمولاً این تلاشها آگاهانه است و موجب افزایش سلامت روانی می شود - آزاد، . - 1388 روانشناسی سلامت برای نقش راهبردهای مقابلهای در چگونگی سلامت جسمانی و روانی اهمیت زیادی قائل است.
راهبردهای مقابلهای به عنوان واسطه بین استرس و بیماری شناخته شدهاند - کاورَ، . - 2011 از طرفی تحقیقات مارکوس و فارمیگونیُ - - 2010، آنتونِو همکاران - 2013 - ، گریفت و کونرادیّ - - 2014، نشان دادند روش پیشگیری آموزش مهارت های مقابله ای در کاهش میزان بازگشت، افزایش اطاعت درمانی و مدت باقی ماندن در درمان، کاهش علایم جسمانی، اضطراب، بهبود کارکرد اجتماعی در معتادین مؤثر است.در این بین یکی از متغیرها قابل توجه در چگونگی رویارویی با چالشهای زندگی تابآوریْ است، تابآوری تمایل فردی جهت کنار آمدن َ با استرس و شرایط بسیار سخت میباشد، این کنار آمدن نتیجه توانایی »برگشت به عقب ُ« یعنی حالت کنشی عادی، قبلی است و یا اینکه اثرات منفی بروز نمیکند - ماستنًٌ، . - 2001
امروزه پرورش تابآوری و افزایش آن مورد توجه علمی زیادی است، تابآوری مفهومی است که تمرکز را از شکست خوردن در شرایط سخت به سوی رشد ویژگیهای فردی و اجتماعی سوق میدهد - لی بن برگ و آنگارٌٌ، . - 2008 به عبارت دیگر، تابآوری یک سازگاری مثبت در پاسخ به شرایط تهدیدآمیز شدید میباشد - والرٌٍ، . - 2001 تابآوری، بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر - در شرایط تهدیدکننده - است و از این رو سازگاری موفق در زندگی را فراهم میکند. در عین حال کامپفر - 2006 - به این نکته نیز اشاره مینماید که سازگاری مثبت با زندگی، هم میتواند پیامد تابآوری بهشمار رود و هم بهعنوان پیشآیند، سطح بالاتری از تابآوری را سبب شود.
وی این مسأله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرآیندی به تابآوری میداند. تابآوری یکی از اهداف ارتقای سلامت وجزء عوامل محافظ محسوب میشود، افرادی که تابآور هستند افزون بر زنده ماندن توانایی موفق شدن را نیز دارند، این توانایی زنده ماندن و حتی غلبه بر ناملایمات آن چیزی است که به عنوان تابآوری خوانده میشود - سامانی و همکاران، . - 1388افراد خود تابآور دارای رفتارهای خودشکنانه نیستند؛ از نظر عاطفی آرام هستند و توانایی تبدیل شرایط استرسزا را دارند - لترزینگٌ، بلاک و فوندرٍ، . - 2005 ورنر - 1997 - ، معتقد است، هسته مرکزی سازه خودتابآوری را این پیشفرض تشکیل میدهد که »فطرت زیست شناختی« برای رشد و کمال در هر انسان وجود دارد - برای نمونه طبیعت خوداصلاحگری ارگانیسم انسانی - که به طور طبیعی و در شرایط معین محیطی میتواند آشکار شود - رحیمیان بوگر و همکاران، . - 1387 به باور ماستن - 2001 - ، هنگامی که فاجعه از سر بگذرد و نیازهای اولیه انسانی تأمین نگردد، آنگاه تابآوری به ظهور میرسد.
در نتیجهی فرآیند تابآوری، اثرات ناگوار، اصلاح یا تعدیل میشوند و یا حتی ناپدید میگردند - توگاد و فردریکسونَ، 2004؛ فریبرگُ و همکاران،. - 2006از آنجایی که نخستین گام به منظور بهبود بخشیدن به روابط سالم افراد با محیط، برنامه های آموزش زود هنگام است و از سوی دیگر، اثربخشی آموزش راهبردهای مقابله ای تاکنون در بهبود روابط افراد و کاهش بسیاری از تعارضات فردی به تایید رسیده است، انجام تحقیقی به منظور تعیین میزان اثربخشی آموزش مهارت های مقابله ای بر افراد معتاد لازم و ضروری به نظر می رسد. اما این که این شیوه درمانی تا چه حد می تواند بر تاب آوری معتادین موفق عمل کند، موضوعی است که پژوهش حاضر به این موضوع می پردازد. بنابراین پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا آموزش گروهی مهارت های مقابله ای بر تاب آوری معتادین شهر اصفهان تاثیر دارد؟
.2 مواد و روش
با توجه به اینکه این پژوهش به بررسی آموزش گروهی مهارت های مقابله ای بر تاب آوری معتادین پرداخت، با توجه به اینکه آزمودنی ها به شکل در دسترس انتخاب شدند و به شکل تصادفی در دو گروه توزیع شدند. بنابراین پژوهش از نوع نیمه آزمایشی بود و طرح آن از نوع گروه آزمایش و کنترل با پیش آزمون، پس آزمون بود. به منظور تعیین حجم نمونه، ابتدا از بین معتادین مراجعه کننده به مراکز بازپروری و ترک اعتیاد معتادین تحت پوشش سازمان بهزیستی اصفهان تعداد 60 نفر به صورت در دسترس انتخاب شدند و به آن ها پرسشنامه تاب آوری داده شد.
از این تعداد، افرادی که نمره پایین تر از 50 در پرسشنامه تاب آوری کسب نمودند، تعداد 30 نفر به صورت هدفمند مبتنی بر ملاک های وود و خروج - ملاک های ورود: مرد بودن، نمره پایین تر از 50 در مقیاس تاب آوری، دارا بودن حداقل تحصیلات متوسطه برای اطمینان از درک سوالات پرسشنامه ها، گذشتن حداقل دو هفته از دوره سم زدایی؛ ملاک های خروج: دارا بودن اختلالات حاد روانشناختی، مصرف داروهای روانپزشکی - انتخاب، و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند 15 - نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه کنترل - . سپس به گروه آزمایش 10 جلسه ی 90 دقیقه ای مهارت های مقابله ای آموزش داده شد اما برای گروه گواه هیچگونه مداخله ای صورت نگرفت.
پس از آن دو گروه مجددا از طریق پرسشنامه های مذکور مورد پس آزمون قرار گرفتند و میزان لغزش آن ها در این مدت به صورت 4 روز یک بار بررسی شد. لازم به ذکر است که در طول دوره اجرای این تحقیق از نظر حجم نمونه هیچ گونه ریزش و تغییری نداشته است. برای تجزیه و تحلیل داده های خام حاصل از این پژوهش، از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. در سطح توصیفی، میانگین و انحراف استاندارد محاسبه شد و در سطح استنباطی از، تحلیل کواریانس استفاده شد.کلیه محاسبات آماری توسط نرم افزار SPSS ویرایش 20 انجام شد.
.3 ابزار سنجش
پرسشنامه تاب آوریِ: جهت سنجش تاب آوری مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون - 2003 - به کار برده شد. کانر و دیویدسون این پرسشنامه را با بازبینی منابع پژوهشی سال های 1979 تا 1991 تهیه نمودند. پرسشنامه تاب آوری کانر و دیویدسون دارای 25 سوال با طیف پنج درجهای کاملاً نادرست تا کاملا درست است که نمره 1 تا 5 به آن ها تعلق می گیرد. نمره پایین تر نشانه بالا بودن آستانه تحمل و تاب آوری فرد است. کانر و دیویدسون - 2003 - روایی پرسشنامه را از طریق بازآزمایی 0/73 و پایایی پرسشنامه را از
