بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به دنبال بررسی رابطه تاب آوری با بهزیستی روانشناختی معلمان کودکان عقب مانده ذهنی قزوین بوده است. پژوهش حاضر از نوع همبستگی است. بهمنظور جمعآوری دادهها، نمونهای شامل 80 نفر از معلمان مدارس عقب مانده ذهنی قزوین به روش نمونهگیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. ابزارهای مورداستفاده جهت دستیابی به اهداف پژوهش عبارت بودند از: مقیاس تابآوری بزرگسالان فرایبورگ وهمکاران - 2003 - و مقیاس بهزیستی روانشناختی ریف - - 1989 جهت تحلیل داده از روشهای آمار توصیفی مانند محاسبه میانگین، انحراف معیار و نیز از شاخصهای آمار استنباطی آزمون ضریب همبستگی پیرسون ، آزمون t و تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج نشان می دهد بین تاب آوری با بهزیستی روانشناختی رابطه مثبت معنی داری - - R=0/41 وجود دارد. و عوامل تاب آوری 34 درصد توانایی پیش بینی بهزیستی روانشناختی را دارند. تحقیق فوق توجه بیشتر مسئولین و دستاندرکاران تعلیم و تربیت را در زمینه بهزیستی روانشناختی معلمان، خصوصاٌ معلمان کودکان کم توان ذهنی را می طلبد.
واژههای کلیدی: تابآوری، بهزیستی روانشناختی، معلمان، عقب مانده ذهنی
-1 مقدمه
در طول تاریخ برای بسیاری از انسانها این سؤال مطرح بوده است که زندگی خوب و خوشبختی چیست؟ چه مؤلفههایی دارد؟ در پاسخ به این سؤال به مفهوم بهزیستی روانشناختی1 میتوان اشاره نمود که اشاره به حسی از سلامتی دارد که آگاهی از تمامیت و یکپارچگی در تمام جنبههای فرد را شامل میشود. بهزیستی روانی از سه مؤلفه تشکیلشده است که عبارتاند از: رضایتمندی از زندگی، عاطفه منفی و عاطفه مثبت.[1] گلداسمیت، ونوم و داریتی بیان میدارند که بهزیستی روانی شامل دریافتهای فرد از میزان هماهنگی بین هدفهای معین و ترسیمشده با پیامدهای عملکردی است که در فرآیند ارزیابی های مستمر به دست میآید و به رضایت درونی و نسبتاً پایدار در توالی زندگی منتهی میشود.[2] عوامل اقتصادی، اجتماعی، فردی و خانوادگی زیادی در بهزیستی روانشناختی نقش دارند.
یکی از این عوامل تأثیرگذار تاب آوری2 است. نظریه های فعلی، تاب آوری را سازه ای چند بعدی متشکل از متغیرهای سرشتی، مانند مزاج و شخصیت، همراه با مهارت های بخصوص، مثل مهارت های حل مسئله می دانند.[3]در زمینه پیامدهای تابآوری شماری از پژوهشها به افزایش سطح سلامت روان و رضایت از زندگی اشاره داشتند .[4] همچنین تحقیقات [5] نشان دادند که ارزیابی مجدد و تابآوری بهطور مثبت و سرکوبی بهطور منفی بابهزیستی روانی رابطه دارند. نتایج پژوهش [6] تحت عنوان »رابطه معنویت، تابآوری و راهبردهای مقابله ای با بهزیستی روان شناختی دانشجویان« نشان داد که: متغیرهای تاب آوری، معنویت و راهبردهای مقابله ای هیجان مدار و مساله مدار 60 درصد از واریانس متغیر بهزیستی را پیش بینی کرد.
رابطه مثبتی بین متغیرهای تاب آوری، معنویت و راهبرد مقابله ای مساله مدار با بهزیستی وجود داشت، اما بین راهبرد مقابله ای هیجان مدار و بهزیستی رابطه معناداری مشاهده نشد. پژوهش [7] در میان جامعه پرستاران نشان داد که تاب آوری بالا قادر است که بهزیستی روانشناختی بالا را به شکل معناداری پیش بینی کند. نتایج پژوهش [8] نشان داد که سبک های دلبستگی، تاب آوری و تنظیم هیجانی، پیش بینی کننده مناسبی برای بهزیستی روانی می باشد. در همین راستا [9] نشان دادند که: بهزیستی روانشناختی متأثر از عوامل شخصیتی از جمله تابآوری است و خوشبینی فرد صرفنظر از میزان تابآوری او میتواند تا حدودی زمینهای برای بهزیستی فراهم نماید.
از طرفی کودک عامل گسترش نسل است و تولد هر کودک میتواند بر پویایی خانواده اثر بگذارد، والدین و دیگر اعضای خانواده، باید تغییرات متعددی را در جهت سازگاری تا حضور یک عضو جدید را تحمل کنند. از سویی تولد و حضور کودکی، باکم توانی ذهنی در هر خانوادهای می تواند رویدادی نامطلوب و چالش زا تلقی شود که احتمالاً تنیدگی، سرخوردگی، احساس غم و نومیدی را به دنبال خواهد داشت .[10] با تولد یک کودک کمتوان ذهنی کارکردهای روانشناختی خانواده به هم میخورد که در سطح کلان، سلامت روان، پویایی و هدفمندی خانواده و در سطح خرد نیز کارکردهایی همچون ابراز کردن، حل تعارض، استقلال، پیشرفت، تفریح و سرگرمی، ارزشهای اخلاقی و مذهبی، ساختار و سازمان، رفتوآمد با اطرافیان، اتحاد، کنترل و حل مسئله را تحت تأثیر خود قرار میدهد .[11]
در همین راستا مطابق نظریه [12] عوامل اجتماعی و بافتی اثر مستقیمی بر بهزیستی افراد دارد. یکی از عوامل محیطی مهم معلمان و نقش آنها میباشد. چگونگی تعامل معلم بادانش آموزان نقش بسزایی در امور تحصیلی و غیر تحصیلی دانش آموزان دارد. ازنظر [13] اشتیاق و پویایی دانش آموزان در کلاس به فضای آموزشی بستگی دارد که معلم ایجاد میکند. موفقیت تحصیلی، رضایت از مدرسه و دیگر پیامدهای مطلوب در مدرسه تا حد زیادی درگرو فرآیند تعاملات بین فردی معلمان و دانشآموز است. از سویی مروری بر ادبیات مربوط به شرایط کاری که معلمان کودکان استثنایی در مواجه با این دانش آموزان مواجهاند، نشان میدهد که توجه بهسلامت روان و بهبود بهزیستی روانشناختی آنان نسبت به سایر معلمان از جایگاه و اهمیت بیشتر و ویژهای برخوردار است .[13]
در مجموع با توجه به آنچه که بیان شد می توان گفت که تاب آوری از منابعی هست که می تواند سطوح عوامل فشارزا، ناتوانی در شرائط ناگوار و ارتقاء بهزیستی روانشناختی را فراهم نمایند و همچنین با توجه به مطالعات جسته و گریخته و برجسته شدن نقش این متغیرها در پیش بینی بهزیستی روانشناختی معلمان کودکان عقب مانده ذهنی ، و از سویی با توجه به اینکه معلمان کودکان عقب مانده ذهنی در مواجهه با معلمان عادی در شرایط سختی کار بیشتری قرار دارند و عدم انجام پژوهش در راستای ارتباط متغیرهای پژوهشی در جامعه مورد پژوهش، محقق را بر آن داشت که به انچام پژوهش در جهت پر کردن بخشی از خلأ پژوهشی بپردازد، لذا پژوهش حاضر با هدف رابطه تابآوری با بهزیستی روانشناختی معلمان کودکان عقب مانده ذهنی انجام میشود؛ بنابراین درصدد پاسخگویی به این سؤال است که آیا تابآوری توانایی پیشبینی بهزیستی روانشناختی را دارد؟
-2 روش پژوهش
این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است . جامعه موردپژوهش کلیه معلمان دانش آموزان مدارس استثنایی قزوین در سال تحصیلی 1393-1394 بودند و روش نمونهگیری در این پژوهش تصادفی خوشه ای چند مرحله ای بود،. بدینصورت که از هر 4منطقه قزوین - شمال، مشرق، جنوب، مغرب - بهطور تصادفی انتخاب شد و سپس از هر منطقه، دو دبستان انتخاب شد و از هر دبستان 10 آزمودنی انتخاب شد و درمجموع 80 آزمودنی مورد آزمون قرا گرفت. در این پژوهش بهمنظور تجزیهوتحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی، نمودارها، محاسبه میانگین، انحراف معیار و نیز از شاخصهای آمار استنباطی برای توصیف فرضیهها، از آزمون ضریب همبستگی پیرسون ، آزمون t و تحلیل رگرسیون استفاده شد. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسش نامه های زیر بود.
-1 مقیاس تابآوری بزرگسالان : - RSA - توسط [14]تهیهشده است، شامل 43 گویه با 5 زیر مقیاس میباشد. این پنج مقیاس عبارتاند ازمولفه شایستگی اجتماعی 16 - گویه - ، منابع اجتماعی 12 - گویه - ، انسجام خانوادگی 6 - گویه - ، شایستگی شخصی 5 - گویه - ، سبک ساختارمند 4 - گویه - و همچنین نمره کلی تابآوری است. نمرهگذاری این پرسشنامه بر اساس مقیاس پنجدرجهای لیکرت است که ازکاملاً موافقم - 1 - تاکاملاً مخالفم - 5 - نمرهگذاری میشوند [15] . [14] خصوصیات روانسنجی این مقیاس را بهصورت مبسوطی موردبررسی قراردادند و شواهدی دایر بر پایایی و روایی مطلوب آن ارائه نمودهاند. روایی سازه، روایی پیشبین و روایی همگرای این مقیاس تأییدشده است، همچنین در مورد ضریب پایایی، ضریب آلفای کرونباخ بین 0/76 تا 0/84 برای خرده مقیاسهای مختلف و 0/90 برای کل مقیاس گزارششده .[15] ضمن استفاده از این ابزار شواهد بیشتری برای استفاده از آن در گروههای خاص ارائه کرده است.[15] در پژوهش حاضر پایایی کل به روش آلفای کرونباخ 0/79 بدست آمد.
-2 مقیاس بهزیستی روانشناختی: این مقیاس توسط ریف[16]ساختهشده است. این آزمون 84 سؤال و 6 عامل را در برمیگیرد. شرکت کنندگان در مقیاسی 6 درجهایکاملاً - مخالف تاکاملاً موافق - به سؤالات پاسخ می دهند. چهلوهفت سؤال، مستقیم و سیوهفت سؤال بهصورت معکوس نمرهگذاری میشوند. آلفای کرونباخ بهدستآمده در مطالعه ریف[16] برای پذیرش خود - 0/93 - ، ارتباط مثبت با دیگران - 0/91 - ، استقلال - 0/86 - ، تسلط بر محیط - 0/90 - ، رشد شخصی - 0/87 - و برای کل مقیاس - 0/91 - گزارششده است. در ایران طی پژوهشی که با نمونهای دانشجویی انجامشده است، همسانی درونی با بهرهگیری از آلفای کرونباخ سنجیده شد. نتایج حاصل برای تسلط بر محیط 0/77، رشد شخصی 0/78، ارتباط مثبت با دیگران 0/77، هدفمندی در زندگی 0/70، پذیرش خود 0/71، استقلال 0/78 و نمره کلی 0/82 بود. روایی این مقیاس نیز مناسب برآورد شده است .[17] در پژوهش حاضر پایایی کل به روش آلفای کرونباخ 0/87 بدست آمد.
-3 نتایج
یافتههای توصیفی مقیاس های پژوهش در جدول .1آورده شده است.
