بخشی از مقاله
چکیده
جرائت مندی بر رشد اجتماعی کودکان به خصوص دانش اموزان ابتدایی نقش مهمی دارد. هدف از انجام پژوهش حاضر، تاثیر اموزش مهارتهای جرات مندی بر جرات و سازگاری اجتماعی دانش اموزان ابتدایی پسرانه قائم شهر در سال تحصیلی1393-94 بود.
درابتدای این طرح کارآزمایی بالینی، حدود 200 والد و معلم دانش آموزان مدارس فرم پرسشنامه جرات مندی راتوس را تکمیل کردند. از دانش اموزانی که در پرسشنامه جرات مندی راتوس دو انحراف معیار پایین تر از میانگین بودند، مصاحبه بالینی بعمل آمد. 40 دانش آموز دبستانی که کمرویی آنها با مصاحبه تایید گردید، وارد مطالعه شدند. این افراد بطور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. افراد هر دو گروه قبل و هشت هفته بعد ار شروع طرح، پرسشنامه سازگاری اجتماعی وجرات را تکمیل کردند. والدین و معلمان کلیه آزمودنیهای دو گروه پرسشنامه جرائتمندی راتوس و سازگاری اجتماعی کودکان را قبل از مداخله و هشت هفته بعد از شروع طرح تکمیل کردند.
نتایج حاصل از یافته های پژوهش نشان داد که آموزش مهارتهای جراتمندی، بطور معناداری جرات دانش آموزان و سازگاری اجتماعی دانش آموزان کمرو را افزایش داد. این تحقیق پیشنهاد می کند که آموزش جرات مندی توسط مشاورین مدارس در کودکان پیش دبستانی برای کلیه دانش آموزان ، بخصوص با مشکل کمرویی، بکارگرفته شود.
مقدمه
در دهه های اخیر، جرات مندی توجه بسیاری از روان شناسان و پژوهشگران بالینی را به خود جلب کرده است. اهمیت جرات مندی در ارتباط های میان فردی، نقش موثر ان در فعالیت های اجتماعی و فراوانی رفتارهای غیر جرائت مندانه در جمعیت های بالینی سبب شده است که در این زمینه پژوهش های زیادی صورت گیرد .[ 1] اکثر پژوهشگران جراتمندی را به اعمال رجحان ها، خواسته ها و احقاق حقوق و بیان عواطف خود با ملاحظه و در نظر گرفتن این حقوق، رجحان ها، خواسته ها و عواطف در دیگران تعریف کرده اند.
بنابراین جرائت مندی از نظر بیان خواسته های منطقی و ابراز احساسات متناسب دارای جنبه ابزاری است و از نظر خودداری و بازداری از نادیده انگاشتن و بی توجهی به این خواسته ها و احساسات در دیگران دارای جنبه اجتنابی است. از این دیدگاه،جرات در میان دو دسته عمده از رفتارهای غیر جرائت مندانه یعنی رفتارهای انفعالی و پرخاشگرانه قرارمی گیرد.[2] به بیان دیگر جرائتمندی رفتاری است که شخص را قادر می سازد به نفع خود عمل کند بدون هر گونه اضطرابی روی پای خود بایستد، احساسات واقعی خود را صادقانه ابراز کند و با توجه نمودن به حقوق دیگران حق خود را بگیرد .
گروههای مهم جمعیت یک جامعه، دانش اموزان ان جامعه می باشند، که سازگاری و آرامش این گروه می تواند در سطح روابط بین فردی و اجتماعی افراد موثر باشد. احساس رضایت و خوشبختی فرد در زندگی بستگی کامل به سازگاری وی در هر یک از موقعیتهای مختلف زندگی دارد. بدیهی است که احساس رضایت و داشتن سازگاری در مورد موفقیتهای آتی افراد و سازگاری تحصیلی، شغلی و اجتماعی انها نیز رابطه دارد. سازگاری، یعنی انطباق بین و ضعیتی که وجود دارد با وضعیتی که مورد انتظار است. به عبارت دیگر، سازگاری زمانی حاصل می گردد که بین و ضعیت فعلی و وضعیت ارمانی یا مورد انتظار فرد، فاصله زیادی وجود نداشته باشد. نارضایتی نیز زمانی پدید میاید که این فاصله زیادتر گردد .
انسان موجودی است اجتماعی و سازگاری وی در اجتماع نمایانگر یادگیری رفتارهای مناسب اجتماعی است. وقتی فرد در روابط اجتماعی خود سازگاری لازم را نداشته باشد و در برقراری ارتباط اثر بخش با دیگران دچار نارسایی های گردد، احتمال اینکه عکس العمل های تند وخشن از خود بروز داده، یا انزوا و گوشه گیری را اختیار نماید، زیاد است و این عوامل خود منبع بزرگی برای نارضایتی است . بالعکس اگر فردی از شبکه روابط اجتماعی وسیع تر، مهارت های بین فردی زیاد و به طور کلی، از حمایت اجتماعی قابل ملاحظه ای بر خوردار باشد، میزان سازگاری بالاتری خواهد داشت . معتقد است که مهارت های اجتماعی به رفتارهای آموخته شده و مقبول جامعه اطلاق می شود، رفتارهایی که شخص می تواند با دیگران به نحوی ارتباط متقابل برقرار کند که به بروز پاسخ های مثبت و پرهیز از پاسخ های منفی بیانجامد.
یکی از مشکلات عمده که تأثیر بازدارنده و مهم برکارآمدی وپویایی کودکان و نوجوانان دارد و از شکل گیری سالم هویت و نیز شکوفایی استعدادها وقوای فکری وعاطفی درآنان جلوگیری می کند، مشکل در برقراری ارتباط اجتماعی در کودکان و نوجوانان است .عده ای از توانایی برقراری ارتباط صحیح با دیگران برخوردارنیستند .
کمرویی یک مشکل فردی بی سرو صداست. کم جراتی یک ناتوانی است و نتایج ان می تواند ویرانگر باشد . به این صورت که ملاقات با افراد جدید و دوستیابی با کسب لذت واقعی از تجربیات خوب، را دشوار می سازد . مهارت های جرات مندی در این دوران به دانش اموزان احساس خودکارامدی داده که می تواند در روابط متقابل او با دیگران، ایجاد اعتماد و عزت نفس و ارامش روانی تاثیر مثبت داشته باشد .اگرچه تعاریف متعددی از کمرویی ارائه شده، ولی کمروییعموماً به عنوان ناراحتی و بازداری در غیاب افراد دیگر تعریف شده است
کمرویی را به عنوان واکنش های منفی فرد به بودن با غریبه ها یا آشنایان سببی تعریف کردند. از طرف دیگر که کمرویی، احتیاط مفرط در روابط بین فردی است. امروزه این باور وجود دارد که بسیاری از افراد کمرو به جنبه های منفی شخصیتشان زیاد توجه دارند، آن ها نقاط ضعفشان را بزرگ ونقاط قوتشان را کم ارزش می دانند .
برقراری روابط اجتماعی مطلوب و برخورداری از حمایتهای اجتماعی لازم نیز از عوامل بسیار موثر در سازگاری محسوب می شود . پژوهشی در مورد اثربخشی شیوه های جرأت ورزی بر عملکرد اجتماعی و رفتاری دانش آموزان به این نتیجه رسیدند که این روشها در افزایش قاطعیت و حل مسئله اجتماعی دانش آموزان بسیار مؤثر بوده و سبب افزایش رفتارهای سازگارانه و کاهش رفتارهای ناسازگارانه در دانش آموزان شده است. به علاوه این پژوهشگران نتیجه گرفتند که شیوه های جرأت ورزی بر رفتار اجتماعی دانش آموزان تأثیر می گذارد و رفتارهای سازش یافته آنها را به خوبی تقویت می نماید .
مطالعات متعددی نقش محوری جرأتمندی در سازگاری اجتماعی را نشان داده اند. اعتقاد بر این است که بین سازگاری اجتماعی و جرأت ارتباط متقابلی وجود دارد
در تحقیقی با عنوان تاثیر اموزش جرات مندی بر میزان قاطعیت نوجوانان دبیرستانی گناباد به این نتایج دست یافتند که، وضعیت اگاهی، نگرش و قاطعیت قبل از مداخله در گروه هدف در حد متوسط و مهارت نه گفتن کمتر از حد متوسط بود. میانگین نمره اگاهی، نگرش، مهارت و قاطعیت بعد از مداخله اموزشی افزایش معنی داری نشان داد .
در این راستا - - اموزش جرات مندی - - روشی است که در ان رفتارهای مناسب اجتماعی برای ابراز وجود، بیان احساسات، نگرشها، ارزوها، نقطه نظرات و علایق به افراد اموزش داده می شوند تا آنان به راحتی و بدون ترس و نگرانی، عقاید، باورها واحساسات و عواطف خود را ابرازکنند. اموزش جرات مندی یک روش چند محتوایی است که شامل راهنمایی، ایفای نقش، ارائه باز خورد، مدل سازی، تمرین و مروری بر رفتارهای اموخته شده می باشد. این مهارت جهت بهبود اثر بخشی روابط اجتماعی، درمان اختلالات اضطرابی و ترسهای مرضی کودکان، نوجوانان و بزرگسالان نیز استفاده می شود. هرچند برخی از تحقیقات اثربخشی مدل آموزش جرات مندی را در نوجوانان و دانشگاهیان تایید کرده است اما تاثیر مدل آموزش جرات مندی بر سازگاری دانش آموزان کمرو ی دبستانی در ایران یافت نشده است، بنابراین در پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخی برای این سئوال است که ایا اموزش مهارتهای جرات مندی بر افزایش سازگاری وجرات دانش اموزان کمروی دوره ابتدایی موثر است؟
روش
پژوهش حاضر کارآزمایی یالینی تصادفی می باشد. جامعه اماری این پزوهش را کلیه دانش اموزان پسر دبستانهای امام جعفر صادق،هفده شهریور و فخر شهرستان قائمشهر تشکیل داده اند. ابتدا 200 از زریق هماهنگی با مسوولین مدارس، 200 پرسشنامه ساده جرات مندی راتوس به معلمان و والدین دانش آموزان داده شد. میانگین فرم والد-معلم بعنوان نمره جرات برای هر دانش آموز درنطرگرفته شد. دانش آموزانی که دو انحراف معیار از میانگین جرات جامعه فدصله داشتند بعنوان کمرو ئرنطرگرفته شدند.
دانش آموزانی که بدینوسیله غربالگری شدند، توسز یک روانشناس بالینی تحت مصاحبه بالینی قرار گرفتند. 40 دانش آموزی که با پرسشنامه و مصاحبه بالینی تشخیص کمرویی داده شد و والدین آنها رضایت آگاهانه دادند، وارد طرح شدند. 40 دانش آموز کمرو، بطور تصادفی در دو گروه 20 نفره آزمایش و 20 نفره کنترل گمارده شدند. سپس تمامی دانش آموزان پرسشنامه سازگاری کودکان را قبل از شروع مداخله تکمیل کردند.دانش آموزان گروه آزمایش، هشت جلسه هفته ای یکبار درمان آموزش جرات مندی دریافت کردند. گروه کنترل تحت مداخله ای قرار نگرفتند. در پایان دو ماه از شروع طرح، آزمونیهای هر دو گروه، پرسشنامه ساده جرات مندی راتوس و پرسشنامه سازگاری کودکان را تکمیل کردند.
ابزار پژوهش
پرسشنامه ساده جرات مندی راتوس: - SRAS -
پرسشنامه ساده جرات مندی راتوس در سال - 1984 - توسط مک کورمیک به منظور ارزیابی جرات مندی افرادی که در مهارت خواندن ضعف دارند، ساخته شده است . این مقیاس بر اساس مقیاس جرات مندی راتوس تهیه شده است. در این نسخه یکسانی محتوای عبارات با عبارات نسخه اصلی مد نظر قرار گرفته است . از انجایی که نسخه حاضر از نسخه اصلی کوتاهتر و خواندن ان نیز اسان تر است، می توان علاوه بر بزرگسالان، در کار بالینی با نوجوانان و کودکان نیز استفاده کرد .
نحوه نمره گذاری گزینه ها در مقیاس ساده جرات مندی راتوس بدین شرح است: بسیار شبیه من6= ، نقریبا شبیه من5=، تا حدی شیبه من4=، تا حدی بر عکس من=،3 تقریبا بر عکس من2= ، بسیار بر عکس من.1 =
نمره جرات ، از جمع نمرات همه 30 عبارت به دست می اید. طیف نمرات بین 30-180 قرار دارد و نمرات بالاتر حاکی از جرات مندی بیشتر است .
پایایی این ازمون بسیار مطلوب است. ثبات درونی این مقیاس به وسیله ارزیابی همبستگی عبارات زوج و فرد مورد ازمون قرار گرفته و مقدار ان ./90 گزارش شده است.همبستگی میان نمرات مقیاس ساده جرات مندی راتوس با مقیاس اصلی 0/94 است، این نتیجه حاکی از ان است که می توان از این دو نسخه به عنوان فرم های موازی استفاده کرد .
پرسشنامه مقیاس سازگاری کودکان
این پرسشنامه در سال - 1377 - توسط اصغر دخانچی به منظور سنجش سطح سازگاری کودکان ساخته شده است. دارای 37 سئوال چهار گزینه ای با گزینه های - هیچ وقت، به ندرت، گاهی اوقات، و بیشتر اوقات - است که مادران یکی از انها را که با وضعیت رفتاری فرزندشان هماهنگی بیشتری دارد انتخاب می کند، هر چه کودک نمره بالاتری در این ازمون کسب کند دارای سطح سازگاری بالاتری نیز خواهد بود .
دخانچی پرسشنامه را در مورد گروه نمونه 253 نفری از پسران دبستانی 7 ساله اجرا و اعتبار انرا با استفاده از روش دو نیمه کردن معادل 0 /79 واز انجا که از لحاظ نظری و منطقی متغیرهای رشد اجتماعی و سازگاری مفاهیمی نزدیک به هم هستند به منظور براورد روایی ملاکی همبستگی پیرسون این دو تست محاسبه و معادل 0/81 راگزارش کرده است .
دی مهارتهای جرات مندی را در 8 جلسه یک ساعته بصورت هفته ای یکبار در مدارس مربوزه در جلسات گروه درمانی 5 الی 8 نفره برگزار می گردید. مدل درمانی برگرفته از منابع مربوطه با تایید اساتید زیربط تهیه گردید 18]،.[17 شرح مختصری از محتویات جلسات در متن زیر آورده شده است:
جلسه اول: اشنایی با دانش اموزان و توضیح درباره هدفهای پژوهش . تعریف و بیان ضرورت جرات ورزی و فواید ان در زندگی روزمره. دادن تکلیف در مورد به یاد اوردن موقعیتهایی که فرد در ان به صورت غیر جرات ورزانه عمل می نموده است و عکس العمل آنها در ان موقعیتها.
جلسه دوم: ارائه گزارش تکلیف جلسه قبل و دادن پس خوراند. بحث در خصوص حقوق افراد و اشنا کردن دانش اموزان با حقوق خود - به عنوان مثال، حق ابراز یا عدم ابراز وجود، حق ازادی انتخاب، حق ابرازعقیده و نظر، حق داشتن اطلاعات و غیره - .دادن تکلیف، در مورد مواجه شدن با موقعیتهای جدید و عکس العمل نسبت به ان موقعیتها.
جلسه سوم: ارائه گزارش تکلیف جلسه قبل و دادن پس خوراند. بحث در خصوص رفتارهای مبتنی بر ابراز وجود و رفتارهای جایگزین - به عنوان مثال،بحث در خصوص انواع مختلف رفتارها و روشهای خاص کنار امدن با تغییر - . دادن تکلیف در خصوص تشخیص رفتار جرات ورزانه و غیر جرات ورزانه - پرخاشگرانه و منفعل - .
جلسه چهارم: ارائه گزارش تکلیف جلسه قبل و دادن پس خوراند. بحث در خصوص خشم و پیامدهای منفی و بازدارنده ان. شرح و توصیف برخی از علایم خشم پنهانی. دادن تکلیف در خصوص حفظ ارامشو کنترل خشم در موقعیتهای مختلف.
جلسه پنجم: ارائه گزارش تکلیف جلسه قبل و دادن پس خوراند. بحث در خصوص فواید خشم - به عنوان مثال، تخلیه فشار روانی، رها کردن احساسات و دستیابی به اهداف - . شیوه های کنار امدن با خشم و رهنمودهایی برای ابراز خشم. تکلیف در زمینه کنار امدن با خشم.
جلسه ششم: ارائه گزارش تکلیف جلسه قبل و دادن پس خوراند. بحث در خصوص در خواست کردن و - بله - و - نه - گفتن .علل ناتوانی - نه - گفتن و - بله - گفتن. دادن تکلیف برای بحث در جلسه بعد.
جلسه هفتم: ارائه گزارش تکلیف جلسه قبل ودادن پس خوراند. بحث در خصوص انتقاد. برخورد مناسب و موثر با انتقاد. کنار امدن با انتقاد.فواید و مضرات انتقاد. دادن تکلیف در خصوص کنار آمدن با انتقاد.
جلسه هشتم: ارائه گزارش تکلیف جلسه قبل و دادن پس خوراند. مروری بر مطالب ارائه شده در هفت جلسه قبل . تاکید بر ابرازعقیده، در خواست کردن، بله و نه گفتن، کنار امدن با خشم و برخورد با انتقاد. تشکر از دانش اموزان و ارزوی موفقیت برای انها.
برای تجزیه تحلیل داده ها از روش مانکوا - تحلیل کواریانس چند متغیره - استفاده شد.
نتایج
میانگین سنی دانش آموزان 10/5 1/3 بود. میانگین تحصیلات
مادر آنها 10/3 3/5 و تحصیلات پدر11/4 4/2 بود.
جدول 1 میانگین و انحراف معیار نمرات جرات و سازگاری دانش آموزان را قبل و بعد از مداخله در دو گروه کنرل و آزمایش نشان می دهد.
جدول-1میانگین و انحراف معیار متغیرها قبل و بعد از مداخله
