بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه سرسختی روان شناختی، تاب آوری و جرات ورزی با احساس مسئولیت در میان معلمان مدارس عادی و استثنایی شهر مسجد سلیمان بود. روش این پژوهش از نوع مطالعات همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه معلمان مدارس عادی و استثنایی شهر مسجد سلیمان در سال تحصیلی 95-96 بود. تعداد 164 نفر از معلمان مدارس عادی و تعداد 36 نفر کل معلمان استثنایی مسجد سلیمان نمونه پژوهش بودند. در این پژوهش جهت انتخاب گروه نمونه از روش نمونه گیری تصادفی در دسترس استفاده شد. ابزارهای گردآوری داده ها شامل پرسشنامه تاب آوری کانر و دیویدسون - 2003 - ، مقیاس سرسختی روان شناختی اهواز - 1377 - ، پرسشنامه جرات ورزی گمبریل و ریجی - 1975 - و مقیاس مسئولیت پذیری اخذ شده ازپرسشنامه کالیفرنیا - 1987 - بود. یافته ها نشان داد که بین سرسختی روان شناختی، تاب آوری و جرات ورزی با احساس مسئولیت در میان معلمان مدارس عادی و استثنایی رابطه معناداری وجود دارد.
کلید واژهها: سرسختی روان شناختی، تاب آوری، جرات ورزی، احساس مسئولیت
مقدمه
بررسی ویژگی های روان شناختی معلمان مدارس عادی و استثنایی یکی از اهداف اصلی متخصصین برجسته روان شناسی می باشد. اگر کشوری دارای معلمان دارای شرایط روانی مناسبی باشد می توان امیدوار بود که دانش آموزان خوبی نیز تحویل کشور دهد. لذا در این پژوهش به بررسی تعدادی متغیر مهم در علم روان شناسی پرداخته خواهد شد و تفاوت آن متغیرها را در دو گروه معلمان مدارس عادی و استثنایی مورد بررسی قرار خواهیم داد. اولین متغیر سرسختی روان شناختی1 است؛ اگر چه قدمت ندارد، اما یک ویژگی شخصیتی بسیار و بارز و مهم می باشد که سهم بسزایی در شناخت انسان به عنوان موجودی مختار و ارزشمند داشته است. این ویژگی از انسان، فردی کارآمد و توانا می سازد که می تواند حتی در بحرانی ترین شرایط و فشارزا ترین موقعیت ها به مقابله ای منطقی و معقولانه و کار ساز دست بزند و کماکان روان و جسم خود را حفظ نماید - کوباسا2، . - 1988 سخت رویی از جمله نظام باورهایی است که نقش بنیادی در کیفیت زندگی آدمی داشته و ایجاد تعادل بین ابعاد مختلف آن را به عهده دارد - ملکزاده نقصانی، . - 1378
نظام باورهای در ما از یک سو سبب بهبود رفتار، افزایش سلامتی، رضایت خاطر در زندگی و خشنودی و ارتباط کیفیت زندگی می شود و از سوی دیگر به نظر می رسد بسیاری از مشکلات و مسائلی که افراد در زندگی با آن مواجه شده و تجربه می کنند منتج از این باورهاست. نظام باورهای افراد، تاثیر گسترده ای در ایجاد تعادل بین ابعاد مختلف زندگی می گذارد و به عنوان یک الگوی رفتاری، آدمی را قادر می سازد تا برایند های دلخواه را گسترش دهد و از برآیند های ناخواسته اجتناب کند - بندورا3، . - 2001 در واقع سرسختی روانشناختی را یک انگیزشی و عامل درونی هدایت می کند و به همین جهت از ثبات و پایداری زیادی برخوردار می باشد - کوباسا، . - 1988 وجود این سازه، فرد را در شرایط سخت پیش می برد و او را یاری می دهد تا وقایع تهدید آمیز را با موفقیت بیشتری پشت سر بگذارد.
لذا سخت رویی، توانایی درک درست شرایط بیرونی و قابل تصمیم گیری مطلوب در مورد خویش است - جمهری، . - 1380 این افراد با جستجو در محیط اطراف خود به دنبال یافتن منابعی برای کمک به کاهش استرس در زندگی هستند تا موجب کنار آمدن موثر و بهتر آنان با دسترسی موجود شود و با تکیه بر انعطاف پذیری موجود در شخصیت، موجب کاهش احساس ترس های درونی در موقعیت های جدید شوند - کوباسا و همکاران، . - 1982 افراد سخت رو، حوادث زندگی را کمتر استرس زا می دانند و با این حوادث بهتر سازگار می شوند - بیاضی، . - 1376 از نظر کوباسا - 1982 - سرسختی یک ویژگی شخصیتی است که به عنوان یک منبع و سپر محافظ عمل می کند - مهرابیزاده، نجاریان و بحرینی، . - 1379
تاب آوری1 به عنوان سازگاری مثبت در واکنش به تجارب آسیب زاست. پژوهشگران بر این باورند که تاب آوری نوعی ترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی بوده و توانایی سازگاری سطح کنترل بر حسب شرایط محیطی می باشد. در واقع تاب آوری ظرفیت افراد برای سالم ماندن و مقاومت و تحمل در شرایط سخت و پرخطراست که فرد نه تنها بر آن شرایط دشوار فائق می شود؛ بلکه طی آن و با وجود آن قوی تر نیز می گردد. افراد تاب آور از منابع غنی ذاتی برخوردارند که در مقاومت بیشتر آن ها در برابر تهدیدهای احتمالی نقش دارد و موجب افزایش سلامت روانی آن ها می گردد - جوکار، . - 1387
تاب آوری به سه دلیل در آموزش بسیار اهمیت دارد. اول این که بر انتظارات معلم از دانش آموز تأثیرگذار است، چرا که خود معلم الگویی برای نشان دادن رفتار تاب آورانه است - هندرسون و میلستین2، . - 2003 دوم اینکه تدریس، حرفه ای سخت و پیچیده است و مستلزم آن است که معلم با ابهامات، سختی ها و دشواری هایی که در کلاس درس آموزشی مواجه می شود، برخورد درست و منطقی داشته باشد و این نیاز به سبک رفتاری تاب آورانه دارد. معلم از یک سو باید استرس خود را مدیریت کند و از سوی دیگر باید به وظایف حرفه خود به نحو درست عمل نماید تا بدین شیوه در گذر زمان انگیزه و تعهد خود را نسبت به حرفه معلمی حفظ کند - هارگریوز و فینک3، . - 2006 سوم این که تاب آوری در معنی توانایی حل مساله، بازیابی سریع راه حل های ممکن و عمل جسارت آمیز در رویارویی با مسائل گوناگون به صورت کارآمد تعریف می شود و دقیقاً با حس تعهد به کار، مدیریت برخود و داشتن انگیزه در تدریس برای دستیابی همه جانبه دانش آموزان ارتباط دارد.
مسئولیت پذیری4 از ویژگی های اصیل انسان است که رشد تکامل فرد و جامعه انسانی و هم چنین حفاظت از طبیعت در گرو آن است. بدین صورت که از طریق مسئولیت پذیری رابطه ی انسان با خود، همنوعان و طبیعت متعادل می گردد؛ در نتیجه امنیت و آسودگی در جوامع بشری و هم چنین در طبیعت برقرار می گردد - سهیلی، . - 1387 کلمز و بین - 2005 - 5، مسئولیت را از لحاظ لغوی، توانایی پاسخ دادن و در عرف عام به مفهوم تصمیم گیری مناسب و مؤثر دانسته اند. منظور آن ها از تصمیم گیری مناسب این است که فرد در چارچوب هنجارهای اجتماعی و انتظاراتی که از او می رود، دست به انتخاب بزند که سبب ایجاد روابط انسانی مثبت، موفقیت و افزایش ایمنی و آسایش خاطر می شود و منظور از پاسخ مؤثر، پاسخی است که فرد را قادر سازد تا به هدف هایی که باعث تقویت عزت نفسش می شوند، دست یابد - کلمز و بین، . - 2002 اصل مسئولیت عبارت است از: افزایش مقاومت فرد در برابر شرایط، تا به
