بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تاثیر آموزش مهارت خودآگاهی بر سازگاری، عزت نفس و همدلی دانشآموزان دختر دوره اول متوسطه شهرستان ساری بود. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، جزء پژوهشهای نیمه آزمایشی با طرح پیش-آزمون و پسآزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری آن را، کلیه دانشآموزان دختر دوره اول متوسطه شهرستان ساری به تعداد 11820 نفر تشکیل میدادند که به دلیل نیمه آزمایشی بودن پژوهش، تعداد 40 نفر 20 - نفر گروه آزمایش و 20 نفر گروه کنترل - با استفاده از روش نمونهگیری »تصادفی خوشهای« به عنوان نمونه انتخاب شدند.
جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه سازگاری سینها و سنگ با 55 سوال، پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت با 58 سوال و پرسشنامه همدلی با 21 سوال استفاده شد. روایی صوری و محتوایی ابزارها به تایید متخصصان رسید و پایایی آنها با استفاده از آزمون ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامههای سازگاری 0/81، عزت نفس 0/74 و همدلی 0/87 بدست آمد. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از آزمونهای تحلیل کواریانس تک متغیره و چند متغیره استفاده شد. نتایج نشان داد که: آموزش مهارت خودآگاهی موجب افزایش سازگاری، عزت نفس و همدلی دانشآموزان دختر دوره اول متوسطه شهرستان ساری شده است.
واژههای کلیدی: مهارت خودآگاهی، سازگاری، عزت نفس، همدلی
مقدمه و هدف
پیچیدگیها و تغییرات سریع زندگی بشری، چالشهای فراوانی را در برابر بشر قرار داده است. چگونگی سازگاری با وضعیت و دشواریهای ناشی از چالشهای موجود، از دل مشغولیهای اصلی متخصصان این امر، به ویژه در حوزه تعلیم و تربیت است انسان ها برای مقابله سازگارانه با موقعیتهای متفاوت و کشمکشهای زندگی به کارکردهایی نیاز دارند که آنان را در کسب این توانایی تجهیز کند. به همین دلیل به تازگی تا حد بسیاری، نظامهای تعلیم و تربیت در سراسر دنیا به آموزش مهارتهای زندگی از جمله مهارت خودآگاهی برای سازگار کردن بهتر و مؤثرتر افراد با چالشها و مسائل زندگی، توجه کردهاند. آموزش مهارتهای زندگیخصوصاً مهارت خودآگاهی فرد را برای غلبه بر تنشها و مشکلاتی که گریبان گیر فرد و جامعه است، آماده میکند.
مهارت خودآگاهی یعنی بررسی واقع گرایانه باورها، ارزشها، احساسات و تواناییهای بالقوه و بالفعل خود و استفاده از آنها در تصمیمگیریها، به گونهای که به نفع خود و روابطمان با دیگران باشد؛ در واقع مهارتی است که به حس پرورش یافتهای از عزت نفس منجر خواهد شد. یادگیری موفقیتآمیز مهارت خودآگاهی، احساس یادگیرنده را در مورد خود و دیگران تحت تأثیر قرار میدهد و موجب ارتقای تواناییهای روانی - اجتماعی همچون سازگاری، ابراز وجود، عزت نفس و مسئولیت پذیری و ارتباط مطلوب بین فردی میگردد. این تواناییها فرد را برای مقابله مؤثر و پرداختن به کشمکشهای زندگی یاری میبخشد و زمینه سلامت روانی را تأمین مینماید.
سازگاری، به عنوان مهمترین نشانه سلامت روان، از مباحثی است که جامعه شناسان، روانشناسان و به ویژه مربیان در دهههای اخیر توجه خاصی به آن مبذول داشتهاند. بنابراین دستیابی به یک حد مطلوب از سازگاری در حیطههای مختلف، امکان رشد و تحول، رفع نیازها و خواستههای فرد را امکانپذیر یا تسهیل مینماید. در شکلگیری سازگاری عواملی چون شیوههای تربیتی، ارزشها و اعتقادات حاکم بر فرد و جامعه، همسالان، خانواده و آموزش و پرورش مؤثر هستند. در دوران نوجوانی به دلیل این که ارتباط با همسالان افزایش و وابستگی به والدین کاهش مییابد، سازگاری از اهمیت ویژهای برخوردار است.
از طرفی در دوره اول متوسطه که دوره هویت یابی نوجوان است، برخورداری از عزت نفس در آنها از اهمیت ویژهای برخوردار است. عزت نفس در فرد شایستگی و ارزشمند بودن را ایجاد میکند و از مهمترین عوامل تعدیل کننده فشار روانی-اجتماعی است که بر موفقیت تحصیلی اثرگذار است.یکی از ویژگیهایی که به سازگاری فرد در دوره نوجوانی کمک میکند همدلی است. همدلی توانایی پردازش سرنخ-های هیجانی - کلامی و غیرکلامی - دیگران، درک چشم انداز هیجانی دیگران و تمایز قائل شدن بین احساسات خود فرد از احساساتی که توسط دیگران تجربه میشود؛ تعریف میشود.
همدلی ظرفیت بنیادین افراد در تنظیم روابط، حمایت از فعالیت های مشترک و انسجام گروهی است. این توانایی نقش اساسی در زندگی اجتماعی دارد.تحقیقات بیانگر آن است که مهارت خودآگاهی در سازگاری فرد نقش بسیار حیاتی ایفا میکند ودر کنترل هیجانات و روشهای مقابله با استرس تاثیر چشمگیری دارد. بنابراین با توجه به اینکه دوران نوجوانی دوران مهم و برجسته رشد و تکامل اجتماعی و روانی فرد به شمار میرود؛ در این مقطع سنی نیاز به تعادل هیجانی و عاطفی، خودآگاهی، برقراری روابط سالم با دیگران، کسب مهارتهای زندگی، از جمله مهارت خودآگاهی مهمترین نیازهای نوجوانان است.
همچنین با توجه به نقش اساسی مدارس در آماده سازی دانش آموزان برای ورود به اجتماع و پذیرش نقشهای متفاوت اجتماعی، ضروری به نظر میرسد که بر تأثیر آموزش مهارتهای خودآگاهی به دانشآموزان توجه زیادی شود. بنابراین هدف از پژوهش حاضر، تاثیر آموزش مهارت خودآگاهی بر سازگاری، عزت نفس و همدلی دانش آموزان دختر دوره اول متوسطه شهرستان ساری میباشد. برای نیل به این هدف کلی، سوال مطرح شده است:آیا آموزش مهارت خودآگاهی بر سازگاری، عزت نفس و همدلی دانشآموزان دختر دوره اول متوسطه شهرستان ساری تاثیر دارد؟
پیشینه تحقیق
در پژوهشی با عنوان »تاثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سازگاری اجتماعی، تاب آوری و سلامت عمومی خانوادههای معتادان شهر تهران« نشان دادند که؛ آموزش مهارتهای زندگی، تنها بر سه مؤلفه سلامت عمومی - اضطراب و بیخوابی، ناکنش وری اجتماعی و افسردگی - تاثیرگذار بود. همچنین آموزش مهارت های زندگی موجب بهبود سازگاری اجتماعی و تاب آوری خانوادهها شد؛ در پژوهشی با عنوان »تأثیر آموزش گروهی مهارتهای ارتباطی در سازش یافتگی و همدلی دانشآموزان دختر پایه چهارم و پنجم ابتدایی شهر رودبار« نشان دادند که؛ آموزش مهارتهای ارتباطی در سازش یافتگی و همدلی دانش آموزان به طور معناداری مؤثر است.
همچنین آموزش مهارتهای ارتباطی بر مولفههای سازش یافتگی - اجتماعی، عاطفی و تحصیلی - نیز تاثیر معناداری دارد؛ در پژوهشی با عنوان »تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر انگیزه یادگیری، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانشجویان پرستاری دانشکدههای پرستاری مامایی تبریز و مراغه« نشان دادند که؛ آموزش مهارتهای زندگی بر انگیزه درونی، پیشرفت تحصیلی و عزت نفس دانشجویان پرستاری مؤثر بود؛ در پژوهشی با عنوان »تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع راهنمایی شهر یزد« نشان دادند که؛ آموزش مهارت های زندگی بر سازگاری اجتماعی و همچنین عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر نوجوان مؤثر است.
در پژوهشی با عنوان »اثربخشی آموزش مهارتهای خودآگاهی و ابراز وجود، بر سازگاری و عزت نفس مادران کودکان کم توان ذهنی شهر کرد « نشان دادند که؛ آموزش مهارتهای خودآگاهی و ابراز وجود، بر سازگاری کلی و مولفه های آن - سازگاری اجتماعی، سازگاری در خانه، سازگاری عاطفی - و نیز عزت نفس مادران کودکان کم توان ذهنی تاثیر مثبت و معناداری دارد؛ در پژوهشی با عنوان » بررسی تاثیر آموزش مهارتهای زندگی - خودآگاهی، کنترل خشم، ارتباط موثر، جراتورزی - بر سازگاری دانشآموزان دختر مقطع متوسطه و پیش دانشگاهی استان گلستان« نشان دادند که؛ آموزش مهارتهای زندگی - خودآگاهی، کنترل خشم، ارتباط موثر، جراتورزی - بر سازگاری عاطفی، اجتماعی و آموزشی - دانشآموزان تاثیر معناداری دارد.
