بخشی از مقاله
چکیده
برقراری رابطهی مؤثر یک اصل مهم در تمام طول زندگی است. نوجوانان تابآور و سازگار با فراهم نمودن روابط صمیمانه، میتوانند نقش مؤثری بر ارتقاء بهداشت روانی خود داشته باشند و در برابر آسیبهای این دوره، خصوصا آسیبهای اجتماعی مصون باشند.. لذا پژوهش حاضر بر آن شد به بررسی تاثیر آموزش مهارتهای ارتباط مؤثر بر افزایش تابآوری و سازگاری اجتماعی دانشآموزان پایهی نهم منطقه پیربکران بپردازد.
این پژوهش به روش نیمه آزمایشی و از نوع پیشآزمون - پسآزمون با گروه گواه انجام شد. به این منظور تعداد 60 دانشآموز پسر پایهی نهم، آموزش و پرورش منطقه پیربکران در سال تحصیلی 97 - 96 به روش نمونهگیری خوشهای انتخاب و به شیوه تصادفی در دو گروه مداخله و کنترل قرار گرفتند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون - 2003 - و پرسشنامهی سازگاری بل - 1961 - بود که در مرحله پیشآزمون و پسآزمون تکمیل گردید.
پس از تکمیل پیش آزمون، گروه مداخله هشت جلسه دو ساعته تحت آموزش مهارتهای ارتباط مؤثر قرار گرفتند. دادهها با روش تحلیل کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که در مقایسه با گروه کنترل، افزایش معناداری را در سازگاری اجتماعی و تابآوری نشان دادند . - p<0/05 - براساس نتایج پژوهش، میتوان آموزش مهارتهای ارتباطی را به عنوان روش مؤثری برای افزایش سازگاری و تابآوری دانشآموزان در نظر گرفت و از آن در مدارس، مراکز آموزشی و مشاوره استفاده کرد.
مقدمه و هدف
مهارتهای ارتباطی 1به افراد کمک میکند تا عواطف و نیازهای خود را به درستی بیان نموده و در دستیابی به اهداف بین فردی موفقتر باشند .[1] در عین حال مهارتهای ارتباطی ضعیف، روابط مبهم یا روابط مشروط موجب تشدید ناسازگاری میان افراد میشود.[2] نداشتن مهارتهای ارتباطی در برخورد با مسائل زندگی یکی از عوامل آسیبزا میباشد. بسیاری از افراد در مواجهه با مشکلات، توانایی لازم را نداشته و همین امر آنها را هنگام رویارویی با مشکلات آسیبپذیر نموده و باعث ایجاد مشکلاتی همچون افسردگی، اضطراب و خشم میشود. این قبیل مشکلات، به نوعی ریشه بسیاری از آسیبهای اجتماعی نیز محسوب میگردد .[3]
مهارتهای ارتباطی مجموعهای از تواناییها است که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم میآورد و فرد را قادر میسازد رفتاری شایسته داشته باشد .[4] این مهارتها به توانایی یک فرد برای برقراری ارتباط و همکاری با دیگران - کلامی و غیرکلامی - و همچنین توجه به احساسها و عواطف دیگران گفته میشود .[5] آموزش مهارتهای ارتباطی در اواخر دهه 1960 توسط میلر و نانالی1 در دانشگاه مینهسوتا 2 در مرکز مطالعات خانواده پایهریزی شد .[6] مهارتهای ارتباطی به فرد این توانایی را میبخشد که مسئولیتهای نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران با خواستها و مشکلات روزانه بهویژه در روابط بین فردی به شکل مؤثری روبهرو شود .[7] تابآوری از جمله متغیرهای مورد توجه روانشناسان مثبتگراست که به عنوان فرایندی پویا، سازگاری مثبت و فراگیر قابل توجه در شرایط طاقت فرسا تعریف میشود.[8]
تابآوری اقدامیفعّالانه در جهت ترمیم خویشتن و همسان سازی رفتار و اعمال جهت پشت سر گذاشتن شرایط آسیبزا و پیش بردن زندگی تعریف میشود .[9] والش - 1996 - 3 در مطالعات خود به دو سطح تاب آوری اشاره می کند: یکی تابآوری فردی و دیگری تاب آوری ارتباطی. سطح فردی به توانمندی فرد در فائق آمدن و غلبه یافتن بر مشکلات اشاره دارد و سطح ارتباطی، اشاره به نظام خانواده دارد و بیانگر آن است که خانواده چگونه با تجارب مخرب و شرایط استرسزا مواجه میشود و چگونه اعضای خود را برای نوعی انطباق طولانی مدت آماده میکند. بنا به تعریف، تاب آوری به توانایی غلبه بر رویدادهای دارای بار استرس زیاد و حفظ سلامت روانی و سر زندگی روانی به رغم مواجهه با رویدادهای ناخوشایند اشاره دارد [10]
و شامل ظرفیت یک سیستم پویا برای سازگاری موفقیت آمیز با اختلالاتی است که عملکرد، موجودیت یا فرایند رشد او را مورد تهدید قرار میدهد و افرادی تاب آور محسوب میشوند که به رغم اینکه سازگاری آنها در معرض تهدیدات شناختهشده قرار میگیرد، نتایج رشدی مثبتی بهدست میآورند.[11] مطالعهی چگونگی پرورش تابآوری در افراد بر اهمیت توانش اجتماعی4شامل توانایی فراخواندن5پاسخ های مثبت از دیگران، انعطاف پذیری، همدلی، مهارت های ارتباطی و احساس شوخی؛ مهارت حل مسئله شامل توانایی برنامه ریزی، تفکر انتقادی، خلاقیت و رشد آگاهی انتقادی از منابع ظلم و راهکارهای غلبه بر آنها تأکید میکند
سازگاری 6مفهومی پیچیده وچند وجهی و فرایندی مداوم و پویاست و به رابطه متعادل بین شخصی و محیط، به این طریق که فرد نیازهای خود را مطابق با خواستههای اجتماعی ارضا کند، اشاره دارد .[13] در واقع سازگاری اجتماعی شامل سازگاری فرد با محیط اجتماعی خود است که این سازگاری ممکن است با تغییر دادن خود و یا محیط بهدست آید .[14] امروزه با توجه به زندگی مدرن و تغییر و تحولاتی که در سبک و نوع زندگی رخ داده و عوامل استرسزایی که در زندگی بهوجود آمدند و همچنین با توجه به این که نوجوانان بیشتر با خودشان مشکل دارند تا با دیگران و نمیتوانند با نقش جدیدشان در خانواده و اجتماع سازگار شوند، فرایند سازگاری با مشکل مواجه شده و در نتیجه نوجوانان دچار سرگردانی شدهاند و برای خروج از این سرگردانی احتیاج به کمک و راهنمایی دارند، که نوجوانان این کمک را میتوانند از اولین عامل حمایتی در دسترس خود یعنی نهاد خانواده دریافت کنند .[15] سازگاری اجتماعی شامل سازگاری فرد با محیط اجتماعی خود است که این سازگاری ممکن است با تغییر دادن خود و یا محیط بهدست آید.
سازگاری هیجانی، سلامت روانی خوب، رضایت از زندگی شخصی و هماهنگی میان احساسات، فعالیتها و افکار است. به عبارت دیگر، سازگاری هیجانی یعنی مکانیزمهایی که توسط آنها، فرد ثبات عاطفی پیدا میکند. توانمندیها و شایستگیهای اجتماعی و هیجانی از عوامل تعیین کننده تأثیرگذار بر سازگاری تحصیلی محسوب میشوند.[16]
اکنون به نظر میرسد، تأثیرآموزش مهارت برقراری ارتباط بر چگونگی رفتار و نگرش نوجوانان به مسائل پیشرو و حل پارهای از مشکلات این دوره، پیشبینی مؤثر واقع شدن این مهارت بر تابآوری و سازگاری اجتماعی دور از ذهن نبوده و با عنایت به وجود چنین خلأ تحقیقاتی در کشور و عدم مشاهدهی پژوهشی که تأثیر مهارتهای ارتباطی را برسازگاری اجتماعی و تابآوری نوجوانان پسر مورد بررسی قرار دهد، این پژوهش با هدف بررسی تأثیر آموزش مهارتهای برقراری ارتباط مؤثر بر تابآوری و سازگاری اجتماعی دانشآموزان پسر پایهی نهم انجام شده است.
تئوری و پیشینه تحقیق
شواهد پژوهشی متنوعی از بهکارگیری آموزش مهارتهای ارتباطی در کاهش مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان حمایت میکند [17] و [18] و [19] و .[20] تحقیقات نشان میدهد که افراد فاقد مهارتهای ارتباطی - و بهطور کلی مهارتهای زندگی - مناسب، در موقعیتهای مختلف دچار مشکل میشوند. مشکلات چنین افرادیعمدتاً به دو حیطه مربوط میشود:
راهبردهای کنترل بیرونی1 و راهبردهای حل مسئله؛2 چنانچه این افراد بهطور صحیح و به مقدار مطلوب تحت آموزش مهارتهای ارتباطی یا سایر مهارتهای زندگی قرار بگیرند، در این دو نوع مشکل بهبودی چشمگیری خواهند داشت .[21] پژوهشهای دیگری نیز به این نتیجه رسیدند که جهت گیری گفت و شنود پیشبینی کنندهی مثبت و معنادار تاب آوری است [22] و [23] و [24] و .[25] مرادیان [26] در پژوهش خود به این نتیجه اشاره نموده است که زوجهایی که تحت آموزش مهارتهای ارتباطی قرار گرفتهاند
در مقایسه با گروه کنترل، افزایش معناداری را در سازگاری اجتماعی و تابآوری نشان دادند. پژوهش جوکار رزمجو و ذاکری [27] نیز نشان داد که بین جهت گیری گفت و شنود و تاب آوری تحصیلی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. گرشام، ون و کوک[28]3 در پژوهشی مهارتهای اجتماعی را به عنوان رفتارهای جایگزین برای دانشآموزان در معرض خطر پیشنهاد دادهاند. آنها این مهارتها را در 12 هفته به کودکان و نوجوانان پرخاشگر که اختلالات رفتاری و عاطفی داشتند تعلیم دادند. این مهارتها شامل مهار خشم، دوستیابی، ابراز وجود و ارتباط مؤثر بوده است. در پایان آموزش پس از تحلیل نتایج پژوهشگران دریافتند که آموزش مهارتهای اجتماعی بر متغیرهای یاد شده تأثیر مثبتی داشته است.
مواد و روشها
جامعه، نمونه و روش نمونهگیری
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ روش، نیمه آزمایشی و طرح آن، پیشآزمون - پسآزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش را دانشآموزان پسر پایه نهم تشکیل میدادند که در سال تحصیلی 1397 -1396 در مدارس پسرانه منطقه آموزش و پرورش پیربکران مشغول به تحصیل بودهاند. حجم نمونه مرکب از 60 نفر بوده که با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای انتخاب و سپس به تصادفی روش در دو گروه 30 نفره آزمایش و گواه جایگزین شدند. به منظور رعایت
