بخشی از مقاله
چکیده:
گیاه دارویی آویشن باغی - Thymus vulgar L. - متعلق به خانواده نعناعیان بوده و مواد موثره آن به عنوان مقوی، ضد نفخ، ضد اسپاسم، ضدالتهاب، ضد سرفه، خلطآور در درمان سرماخوردگی استفاده میشود. تکثیر بذری مهمترین روش تکثیر این گیاه میباشد. درصد و سرعت جوانهزنی بذر نیز نقش مهمی در استقرار گیاهان دارد. قدرت و قوه نامیه بذر نقش عمدهای را در تعیین تراکم نهایی گیاه از خود به جا میگذارد. استفاده از تکنولوژی تابشهای یونیزه کننده نقش مهمی در تسهیل جوانهزنی و رفع رکود بذور دارد.
به عنوان نمونه گلمحمدی و همکاران دریافتند که دز تابش 20 گری، درصد و سرعت جوانهزنی را در دانه Agropyron cristatum افزایش میدهد. پژوهشگر و همکاران نیز گزارش کردند که دز 300گری اشعه گاما اثر مثبت بر درصد جوانهزنی بذور زیره سبزدارد.
در این راستا در پژوهش حاضر اثرات اشعه گاما بر جوانهزنی بذور آویشن باغی بررسی شد. به این صورت که بذور، تحت تاثیر تیمار اشعه گاما با دزهای 300،200،100 گری قرار گرفتند. سپس سرعت و درصد جوانه-زنی بذور بررسی گردید. نتایج آزمایش نشان داد تفاوت معنیداری بین تیمارهاوجود داشت. دز200 گری اشعه گاما تاثیر بهتری در سرعت و درصد جوانهزنی نسبت به دزهای 100 و 300 گری اشعه گاما را نشان داد.
مقدمه
استفاده از گیاهان دارویی به منظور درمان، با تاریخ زندگی بشر هم زمان بوده است. انسان در تمام دوران تاریخی چارهای جز توسل به گیاهان نداشته است از این رو شواهد باستان شناسی نشان میدهد که گیاهان دارویی توسط مردم در زمان ما قبل تاریخ بهطور منظم استفاده شده است
گیاه دارویی آویشن باغی - . - Thymus vulgaris Lخانواده نعناعیان، مهمترین گونه جنس آویشن است که دارای ریشه مستقیم و کم و بیش چوبی، ساقه مستقیم و چهار گوش و پهنک برگ کامل به صورت سر نیزهای تا تخممرغی و بهوسیله کرکهای خاکستری متمایل به سبز تا سبز در هر دو سطح پوشیده می-شود.
مواد موثره استخراجی آن به عنوان مقوی، ضد نفخ، گوارش، ضد اسپاسم، ضدالتهاب، ضد سرفه، خلطآور و درمان سرماخوردگی در طب سنتی ایران استفاده میشود.[5] کشت آویشن از طریق دانه، قلمه[6] وتقسیم بوته [7] میباشد. از این رو مدت زمان بین کاشت تا استقرار گیاهچه تاثیر قابل ملاحظهای بر عملکرد گیاهان دارد[8] و طبق تعریف انجمن متخصصین رسمی تجزیه بذر - 1 - AOSA جوانهزنی عبارت از توانایی بذر جهت تولید یک گیاه طبیعی در شرایط مساعد میباشد.
بنابراین جوانهزنی گیاهان یکی از مراحل حساس در چرخه رشدی گیاهان به حساب میآید، زیرا جوانهزنی نقش عمدهای را در تعیین تراکم نهایی گیاه از خود به جا میگذارد
امروزه فنآوری اشعه گاما با برنامههای کاربردی گسترده در بخش کشاورزی میتواند برای غلبه بر خواب بذر و تسریع جوانهزنی بذر مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده از تکنولوژی تابش-های یونیزه کننده به عنوان انقلابی در تحقیقات علوم گیاهی بویژه نگهداری، اصلاح و تولید محصولات گیاهی تلقی میشود. پرتو گاما بسته به شدت و مدت تابش آن عملکرد متفاوتی در گیاهان خواهد داشت. در واقع یافتن روشهای مناسب جهت افزایش میزان محصولات کشاورزی بدون آثار جانبی در محیط زیست از مهمترین مسائل مورد بحث میباشد از این رو تحقیقاتی به منظور استفاده از پرتوهای یونساز بر روی بذور صورت گرفته است.
طی بررسیهای صورت گرفته بر روی پرتوتابی اشعه گاماسل در سویا وجود تنوع ژنتیکی معنیداری در عملکرد دانه، ارتفاع گیاه، زمان رسیدن و اندازه بذر را گزارش نمودند.[14] گل محمدی و همکاران دریافتند که دز تابش 20 گری درصد و سرعت جوانهزنی را در دانه افزایش میدهد
پژوهشگر و همکاران گزارش کردند که دز 300 گری گاما اثر مثبت بر درصد جوانهزنی زیره سبزدارد با توجه به اینکه یکی از عوامل دستیابی به عملکرد بالا در واحد سطح محصولات کشاورزی درصد و سرعت جوانهزنی بذرها و استقرار گیاهچههای حاصله از بذور کشت شده است.
بنابراین به طور طبیعی هر چه سرعت جوانهزنی و درصد بذرهای جوانه زده در مزرعه بیشتر باشد استفاده از منابع رشد نظیر نور، آب و عناصر غذایی بهتر خواهد بود و تراکم و میزان تولید محصولات بالا خواهد رفت.از این رو در این آزمایش تاثیر تیمار پرتودهی گاما بر رفع رکود و همچنین سرعت و درصد جوانهزنی بذورآویشن باغی مورد مطالعه قرار گرفت.
مواد وروشها
در این تحقیق درصد و سرعت جوانهزنی بذر تحت تاثیر تابش پرتو گاما در بذور آویشن باغی تعیین شد. نمونههای بذری تهیه شده از شرکت پاکان بذر اصفهان به پژوهشکده کشاورزی، پزشکی و صنعتی هستهای کرج منتقل و با دزهای صفر، 100،200،300، گری با سرعت پرتوتابی 0/016 گری بر ثانیه به وسیله کبالت 60 تحت پرتو گاما قرار گرفتند. نمونه-های بذر پرتودهی شده به آزمایشگاه منتقل شده و پس از ضدعفونی با هیپوکلریت %1 و شست و شو 2 تا 3 باره با آب مقطر در 3 تکرار 50 تایی برای هر تیمار در داخل پتری دیشهایی به قطر 10 سانتیمتر و روی کاغذ صافی واتمن که با آب مقطر مرطوب شده در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار کشت شدند.
پتری دیشها به صورت تصادفی به داخل اتاق کشت منتقل شده و در شرایط رطوبت80 درصد و دمای 24 درجه سانتیگراد قرار داده شدند. جهت کنترل رطوبت داخل پتری دیشها و ثبت جوانهزنی، نمونهها به طور روزانه مورد بررسی قرار گرفته و شمارش بذور جوانه زده انجام شد. فرآیند جوانهزنی بذر با جذب آب توسط بذر آغاز و با خروج ریشهچه کامل میشود بر همین اساس بذوری که طول ریشهچه آنها به 2 میلیمتر می-رسید به عنوان بذور جوانه زده شمارش شدند.
به عبارتی مبنای جوانه زنی بذور، خروج ریشهچه از پوسته بذر است. شمارش بذور تا زمانی که هیچ گونه جوانه زنی بذر در سه روز متوالی شمارش مشاهده نشد ادامه پیدا کرد.[16] بر همین اساس دوره آزمایش طی6 روز کامل شد و پس از آن هیچ گونه جوانهزنی در تیمارها و تکرارهای مختلف مورد آزمون مشاهده نشد. نهایتا درصدجوانهزنی و سرعت جوانهزنی به ترتیب از طریق روابط - 1 - و - 2 - تعیین گردید و دادههای حاصله با استفاده از نرم افزار excel و SAS آنالیز گردید. مقایسه میانگینها نیز با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن در سطح %5 انجام گرفت.
نتایج
براساس آنالیزهای آماری، تابش پرتو گاما به عنوان یک تیمار تحریک کننده در جوانهزنی بذر سبب افزایش سرعت و درصد جوانهزنی در دزهای پرتودهی شد - جدول . - 2 در مجموع میانگین عددی 2 پارامتر مورد بررسی در این تحقیق در 4 سطح تیمار بیشترین میزان درصد و سرعت جوانهزنی را در سطح تابش 200 گری و کمترین آن را در سطح تابش شاهد - صفر گری - نشان می دهد.
