بخشی از مقاله
چکیده
آویشن از مهمترین گیاهان دارویی بوده که امکان سنجی تولید آن در اراضی شور دارای اهمیت بالایی میباشد.
هدف تحقیق بررسی خصوصیات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی گیاه آویشن باغی تحت اثر سطوح مختلف شوری می باشد .
این تحقیق در پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی انجام شد. تیمارها در 4 سطح شوری - شاهد، 50، 100، 150 میلیمولار - با 3 تکرار به اجرا درآمد و صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی مورد ارزیابی قرار گرفت.
نتایج نشان داد، شوری بر صفات ارتفاع بوته، تعداد ساقه جانبی، وزن خشک و وزن تر اندام رویشی، وزن تر و خشک ریشه، طول ریشه، طول و عرض برگ تاثیر معنیدار داشت. همچنین مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه نشان داد با افزایش سطح شوری، میزان سدیم، و پرولین افزایش یافته است و از سوی دیگر میزان پتاسیم و محتوای نسبی آب کاهش یافته است.
مقدمه
شوری بر تمام فرایندهای اصلی مانند رشد، فتوسنتز، سنتز پروتئین، متابولیسم لیپید و انرژی موثر بوده، در نتیجه تمام مراحل زندگی گیاه از جوانه زنی تا تولید بیوماس و تولید دانه را تحت تأثیر قرار میدهد در طول شرایط تنشزا گیاهان به حفظ پتانسیل پایین آب داخلی خاک و حفظ تورژسانس و جذب آب برای رشد نیاز دارند
آویشن باغی - Thymus vulgaris L. - از خانواده نعناعیان - Lamiaceae - ، گیاهی بوتهای و چندساله، با ساقههای چوبی و ارتفاع 30-50 سانتیمتر میباشد. منشأ گیاه منطقه مدیترانه بوده و خواص ضدعفونیکننده، ضد اسپاسم، ضد نفخ، معرق، خلطآور و آرامبخش این گونه سبب شده است که در زمره گیاهان ارزشمنددارویی قرار گیرد. اثرات دارویی این گیاه مربوط به ترکیبات مختلف آن از جمله: تیمول و کارواکرول میباشد
وضعیت یونهای سدیم و کلر گیاهان تحت تنش شوری مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. در آزمایشی که بر روی یک رقم ریحان انجام شد، مشاهده شد که با افزایش شوری از تعداد و سطح برگها کاسته شد درحالیکه یونهای سدیم و کلر در اندام هوایی و ریشه افزایش پیدا کرد. همچنین در گیاه بابونه شیرازی تحت تنش شوری کلروفیل کل و میزان پرولین به ترتیب کاهش و افزایش یافت
بررسیهای انجام شده نشان میدهد اگرچه شوری اکثر خصوصیات گیاهان را تحت تأثیر قرار میدهد ولی با این وجود در رابطه با پاسخهای گیاه دارویی آویشن به شوری اطلاعات کمی در دسترس است، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر سطوح مختلف شوری بر خصوصیات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی در گیاه آویشن باغی رقم واریکو 3 انجام شد.
مواد و روشها
این پژوهش در پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 3 تکرار به صورت کشت در گلدان انجام شد. خاک مورد نظر بر اساس تحقیقات حاوی کوکوپیت و پرلایت به نسبت 1 به - 1:3 - 3 بود. گیاهان به مدت 4 هفته تحت تنش شوری قرار گرفتند. در مطالعات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی تیمارها شامل سطوح شوری 0، 50، 100 و 150 میلیمولار سدیم کلرید بود. پس از اعمال شوری صفات مورد نظر اندازهگیری شد.
اندازه گیری صفات
در این مطالعه صفات مرفولوژیکی ارتفاع بوته، تعداد ساقههای جانبی، وزن تر و خشک اندام رویشی، طول و عرض برگ اندازهگیری شد. همچنین ریشه گیاه را بعد از قطع قسمت هوایی از گلدانها بیرون آورده، شسته و عاری از خاک نموده و وزن تر و خشک و طول آن اندازهگیری شد.
پرولین: برای اندازهگیری پرولین از روش Bates و همکاران - 1973 - استفاده شد. برای انجام آزمایش 0/5 گرم از بافت تر گیاه را در 10 میلیلیتر محلول 3 درصد اسید سولفوسالیسیلیک ساییده و مخلوط یکنواختی تهیه شد. عصاره حاصل با استفاده از سانتریفیوژ به مدت 10 دقیقه در 6000 دور در دقیقه سانتریفیوژ شد. سپس 2 میلیلیتر از مایع رویی برداشته شد و به آن 2 میلیلیتر محلول نینهیدرین و 2 میلیلیتر اسید استیک افزوده شد و محلول حاصل در بن ماری در دمای 100 درجه سانتیگراد به مدت یک ساعت قرار داده شد و سپس واکنش بر روی یخ متوقف شد، سپس 4 میلیلیتر تولوئن به مخلوط اضافه شد و لولهها به خوبی تکان داده شد. با ثابت نگهداشتن لولهها، پس از چند دقیقه 2 لایهکاملاً مجزا در آنها تشکیل شد. از لایه رنگی فوقانی برای اندازهگیری غلظت پرولین استفاده شد . جذب مقدار مشخصی از این ماده رنگی در طول موج 520 نانومتر تعیین شد و مقدار پرولین با استفاده از منحنی استاندارد، تعیین شد.
محتوای نسبی آب برگ: به منظور اندازهگیری محتوای نسبی آب برگ ابتدا برگهای تازه وزن شد سپس برگها در دمای اتاق به مدت 24 ساعت در داخل آب قرار داده شد تا به اندازه نیاز آب جذب نماید و به حالت آماس درآید. پس از 24 ساعت برگهای آماس شده برداشته شد و با کاغذ صافی خشک گردید و وزن آماس شده برگها اندازهگیری شد. پس از توزین، برگها در دمایی 70 درجه آون به مدت 24 ساعت خشک شدند. وزن برگها پس از خشک شدن نیز اندازهگیری و مقدار محتوای نسبی آب برگ از معادله زیر حساب شد
محتوی سدیم و پتاسیم: برای تعیین غلظت عناصر سدیم و پتاسیم در برگ با استفاده از روش رایان و همکاران - 2007 - ابتدا خاکستر گیاهی تهیه شد. سپس10 میلیلیتر اسید کلریدریک 2 نرمال به آن اضافه شد و در دمای اتاق به مدت چند ساعت قرار شد. سپس بر روی اجاق برقی دارای ترموستات با حرارت ملایم به مدت 2 ساعت قرار داده شدند تا بخارات اسیدی به آرامی از آن خارج شود. پس از خارج شدن کامل بخارات اسیدی، حجم محلول بیرنگی حاصل با آب دیونیزه شده به 100 میلیلیتر رسانده شد. محلول حاصل با کاغذ صافی صاف گردید و از آن برای اندازهگیری سدیم و پتاسیم با دستگاه فلیم فتومتر استفاده شد
تجزیه آماری دادها: تجزیه و تحلیل دادهها پس از نمونهبرداری و اندازهگیری صفات ذکرشده توسط نرمافزار SAS - ver. 9.2 - انجام شد، مقایسه میانگین تیمارها نیز به روش آزمون PLSD در سطح احتمال %5 انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج نشان دهنده اثر معنیدار - P 0/ 01 - شوری بر صفات مورفولوژیکی اندازه گیری شده ارتفاع بوته، تعداد ساقه جانبی، وزن تر اندام رویشی، وزن خشک اندام رویشی ، طول ریشه، وزن خشک ریشه، وزن تر ریشه و طول و عرض برگ بود - جدول . - 1 مقایسه میانگینها نشان داد صفات اندازه گیری شده با افزایش تنش کاهش پیدا کردند - جدول . - 2 شوری خاک باعث کاهش پتانسیل اسمزی در محلول خاک شده و دسترسی گیاه به آب را کاهش میدهد. به دلیل پیامدهای ناشی از تنش آب از جمله کاهش جذب مواد غذایی، کاهش سطح برگ و فتوسنتز، و کاهش جذب دی اکسید کربن مقدار مواد فتوسنتزی نیز به طور معنیداری کاهشیافته و در نتیجه شاخصهای رشدی نیز کاهش مییابد . - Saadatmand et al.,2007 - کاهش این صفت نشاندهنده کاهش میزان فتوسنتز و رشد در گیاه آویشن تحت تنش شوری میباشد.
نتایج نشان داد شوری اثر معنیداری - 3 0/05 - بر میزان پرولین، نشت الکتریکی و میزان سدیم برگها داشت - جدول . - 2 مقایسه میانگین تیمارها نشان داد، با افزایش سطح شوری میزان پرولین، نشت الکتریکی و میزان سدیم در برگها افزایش مییابد. - جدول . - 4 نشت الکترولیتی غشاء ازجمله خصوصیات فیزیولوژیک است که تحت تأثیر تنشهای محیطی قرار میگیرد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد با افزایش سطح شوری میزان نشت یونی در گیاه افزایش یافت. افزایش نشت الکترولیتی مواد نشانهای از آسیب غشاها و کاهش پایداری غشاها میباشدکه احتمالاً نتیجه تنش اکسیداتیو منتج از شوری است. اندازهگیری میزان نشت الکترولیتی غشاء شاخص خوبی برای اندازهگیری میزان آسیب اکسیداتیو واردشده به غشا میباشد.
جدول -1 تجزیه واریانس صفات مورفولوژیکی در آویشن رقم واریکو - Varico 3 - 3 تحت تنش شوری
جدول شماره -2 مقایسه میانگین اثر سطوح مختلف شوری بر صفات مرفولوژیکی در آویشن رقم واریکو
