بخشی از مقاله
چکیده
محققان معتقدند خانه بیش از آنکه ساختاری کالبدی باشد، نهادی است با عملکردی چند بعدی متأثر از اجتماع، فرهنگ، آئین مذهبی، اقتصاد و اوضاع محیطی،در این مقاله به طور خاص بر تاثیر اقتصاد بر عملکرد این نهاد پرداخته شده و در این تحقیق که به صورت توصیفی -کتابخانه ای، و همچنین میدانی و گاها تحلیلی - پیمایشی انجام گرفته به شکل گیری فضاهایی که متاثر از اقتصاد یک جامعه است پرداخته شده و نقش عمیقی که اقتصاد در خانه ها میتواند ایجاد کند رابررسی کرده ایم،این تاثیر در شهری مثل نجف آباد تا بدانجا پیش میرود که منجر به خلق فضایی مثل کبوترخانه ها میگردد..نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان میدهد که عاملی چون اقتصاد میتواند به اندازه اقلیم در شکل خانه ها تاثیر بگذارد و حتی گاهی فراتر از تاثیرات اقلیمی که اغلب محدود به مصالح و فرم میشود رفته و باعث خلق فضاهایی مثل کبوترخانه و فضای نگه داری میوه گردد.
مقدمه
اینکه گذشتگان چه عناصری را در مسکن مورد نظر قرار میدادند و نگاه آنها به متغیرهای محیطی، اقلیم،فرهنگ وهر عاملی که در غنی شدن معماری آنان دخیل بوده، در پژوهش های متعددی بررسی شده ولی در این میان به تاثیر اقتصاد کمتر پرداخته شده در این پژوهش سعی گردیده که با بررسی این متغیر به نقشی که اقتصاد در خانه های سنتی نجف آباد داشته توجه شود.
پشت کردن معماری جدید به مکان، عاملی است که معماری امروز ما را هر چه بیشتر به سمت بی اصالتی و نفی ارزش های معماری سوق می دهد.و اقتصاد یکی از متغیرهای مکان می باشد که توجه به آن به معنی توجه به مکان است، بر این اساس اگر بتوان این نتیجه را گرفت که یکی از دلایل اصالت جامعه سنتی ما توجه به اقتصاد است، که خود به معنی توجه به مکان می باشد.پس می توان گفت که اگر امروزه در معماری یک جامعه به اقتصاد آن جامعه توجه گردد،میتوان گامی به سمت اصالت مند شدن آن جامعه برداشت که البته بی اصالتی یکی از بزرگترین دردهای جامعه کنونی ایران است.
هدف تحقیق
هدفی که در این تحقیق بوده این است که چگونه میتوان در استمرار معماری گذشته ایران طراحی کرد با فرض اینکه معماری امروز به دلیل پشت کردن به مکان مندی بنا - که البته همانطور که در مقدمه اشاره گردید یکی از متغیرهای این مکانمندی، اقتصاد است - ارزش گذشته خویش را از دست داده و بررسی و شناخت عوامل تاثیرگذار بر معماری و انطباق آن با معماری سبب بوجود آمدن معماری دارای ارزش خواهد شد.
روش تحقیق
سه روش مطالعه در این تحقیق به کار رفته است، که اولی به صورت توصیفی - کتابخانه ای و دومی میدانی و سومی به صورت تحلیلی - پیمایشی می باشد.
شکل گیری نجف آباد به عنوان یک شهرتولیدی
نجف آباد در حدود سال 1022 هجری قمری همزمان با حاکمیت شاه عباس اول صفوی در دشت وسیعی در 29 کیلومتری غرب اصفهان بنا گردید.در خصوص بنای آن روایت گوناگون ذکر شده. بنابر عقیده علما در زمان سلاطین صفوی در حدود سال 1022 هجری قمری از طرف شاه عباس مقداری جواهر و پول نقد برای مقبره حضرت علی - ع - اختصاص داده و تصمیم گرفته شد که وجوه مزبور به نجف ارسال شود، در این موقع مرحوم شیخ بهایی از این قضیه آگاه شد و دریافت که خروج این ذخایر به خلاف مصالح ایران است و برای جلوگیری از ارسال وجوه تدبیری اندیشید.
بحضور شاه عباس برسید و گفت دیشب در خواب حضرت علی را زیارت کردم، به من فرمود که نجف اشرف را به جواهرات شما حاجتی نیست. جواهرات را صرف ساختمان شهری در نزدیکی اصفهان بنام نجف آباد کنید. شاه را سخن شیخ بهایی مقبول افتاد و با نظارت شیخ شهر نجف آباد ساخته شد.[1] بدین سیاق، آبادی کوچکی بر صفحه نقشه ایران شکل گرفت و دهی با جمعیت معمول و نقشه شهری مناسب که توسط شیخ بهایی ترسیم شده بود جای گرفت.
پس از احداث نجف آباد بنابر اقوال مختلف و اسناد و مدارک تاریخی، عدهای از بندیان سیاسی و نارضایان و منتقدان به حکومتگران صفوی از تمام نقاط ایران وادار به اقامت در این خطه می شوند، اینکه اجباراً در اینجا ساکن شده یا به میل و رغبت خود دقیقاً معلوم نیست، لیکن به نظر می رسد با وعده آزادی به شرط سکونت در این محل که تحت نظر حکومت مرکزی باشند به کار و شغل - کشاورزی، دامداری، ساخت ادوات و لوازم جنگی و سایر حرفه های آن زمان همچون عصاری، گیوه کشی و غیره مشغول گردیدند
از نظر اقتصادی، میتوان چنین پنداشت که شهر در گذشته بیشتر بر پایهی کشاورزی و دام پروری و صنایع دستی می گشته و از این راه صادراتی بر نقاط دیگر نیز روان بوده است.
کبوترخانه های اصفهان
به طور کل کبوترها از ابتدای سکونت بشر و همزمان با ظهور صنعت کشاورزی در جوار بشریت حضور داشته اند.علت اصلی همجواری زیست آنها در کنار انسان ها را می توان به نوعی به دلیل وجود دانه ها و غلات کاشته شده توسط انسان ها در زمین های کشاورزی عنوان نمود.در ابتدا در خاورمیانه کبوترها آشیانه ای امن را در حفره های خانه های اولیه بشری در بام ها پیدا می نمودند و در آنجا زندگی و تولید مثل داشتند.
در همین دوران انسان دریافت که فضولات کبوتران حاوی مقادیر زیادی موادغذایی و معدنی برای حاصلخیزی و پربارتر کردن محصول کشاورزی است.بر پایه این رهیافت برج های کبوتر یا به عبارتی کبوترخانه ها توسط بشریت برای زندگی و رشد و نمو و تولید مثل کبوتران ساخته شد تا انسان ها بتوانند از فضولات آن ها به عنوان کود برای زمین های خویش بهره ببرند.
در استان اصفهان 65 عدد از انواع کبوترخانه ها به ثبت ملی رسیده در حالی که هم اکنون بیش از 300 عدد از آن ها در روستاها و شهرستانهای این استان باقی مانده اند.[5]تاریخ ساخت کبوترخانه هابه طور شفاف و دقیق مشخص نیست،اما از شواهد و مستندات چنین بر می آید که قدمت این کبوترخانه ها را می توان به دوران شاه عباس نسبت داد.
شهرستان نجف آباد از جمله مناطقی می باشد که برخی از این کبوترخانه ها را در خود جای داده است.اگرچه کبوترخانه صفا در این شهر از جمله کبوترخانه های کم نظیر می باشد،اما نکته حائز اهمیت تر، کبوترخانه هایی است که درون خود خانه ها قرار گرفته است.
کبوترخانه صفا،واقع در نجف آباد
بین خواسته های جامعه با کالبد یک خانه به چشم می خورد.این تطبیق تا بدانجاست که فضاهایی همچون کبوترخانه و فضای نگه داری میوه ایجاد شده،که هر دو این فضاها با توجه به حرفه کشاورزی مردم بوده است.کبوترخانه ها برای جمع آوری فضولات پرندگان به منظور مصارف کشاورزی بوده است و همچنین نیاز به انبار کردن یا خشک کردن میوه ها باعث ایجاد فضایی در خانه برای نگه داری میوه گردیده است.در ادامه به معرفی چند نمونه از این خانه ها پرداخته شده است.
بررسی نمونه های موردی دارای کبوترخانه -1خانه آذری
مشخصات بنا:خانه آذری دارای شکل هندسی مستطیل به صورت نامنظم و در زمینی به مساحت 800 مترمربع بنا شده است.این خانه در قسمت زمستان نشین دارای یک طبقه بروی زیرزمین و در سایر قسمتها فاقد زیرزمین است.این بنا همچنین دارای کبوترخانهای جهت جمعآوری فضولات پرندگان در قسمت شمالی خانه میباشد.
کبوتر خانه در قسمت شمالی خانه
-2خانه آیت
مشخصات بنا: خانه آیت دارای شکل هندسی مستطیل و در زمینی به مساحت380مترمربع در یک طبقه ودر قسمتی همراه با زیر زمین بنا شده است.این خانه نیز در قسمت جنوبی دارای کبوتر خانه ای است که به منظور جمع آوری فضولات پرندگان استفاده می شده است.
بررسی نمونه های موردی دارای فضای نگه داری میوه
-1خانه کریمی دارای شکل هندسی مستطیل و در یک طبقه همراه با زیر زمین بنا شده است..مساحت این بنا320 مترمربع می باشد.
-2خانه گلشنی مشخصات بنا:خانه گلشنی دارای شکل هندسی مستطیل و در زمینی به مساحت 520 مترمربع در دو طبقه بنا شده است.این بنا دارای فضاهای زمستان نشین و تابستان نشین می باشد.در طبقه دوم این خانه فضاهایی به منظور نگه داری و خشک کردن میوه قرار گرفته است.
