بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش هدف بررسی رابطه بین سازماندهی سازمان و اجرایی بودجهریزی عملیاتی در دانشگاه علوم پزشکی استان کهگیلویه و بویراحمد میباشد. روش بررسی پژوهش حاضر از نوع مقطعی و در سال 1394 انجام گرفته است. جامعه آماری شامل کلیه کارکنان امور مالی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج 75 - نفر - میباشد، که به دلیل محدودیت جامعه آماری کل 75 نفر به روش نمونه گیری سرشماری در این پژوهش شرکت داده شدهاند و از این تعداد 71 نفر همکاری کردهاند.
دراین پژوهش ابزار جمع-آوری اطلاعات، دو پرسشنامه می باشد که عبارتند از، پرسشنامه سازماندهی سازمان و پرسشنامه عوامل مؤثر بر اجرایی بودجهریزی عملیاتی. برای اندازهگیری پایایی از روش محاسبه ی آلفای کرونباخ و برای تعیین روایی پرسشنامه از روایی محتوا استفاده شده است. برای سنجش ارتباط بین متغیرها از آزمون همبستگی پیرسون و کندال و تحلیل رگرسیون به کمک نر افزار spss استفاده گردید.
نتایج بدست آمده در این پژوهش بدین صورت میباشد که از بین همه ابعاد سازماندهی سازمان فقط ابعاد، تخصصی کردن فعالیتهاو استاندارد کردن فعالیتها با اجرای بودجهریزی عملیاتی رابطه معنادار داشتند و ابعاد متمرکز و نامتمرکز کردن فعالیتها، هماهنگ کردن فعالیتها وحیطه نظارت رابطه معنیداری نداشتند،ولی متغییرهای تخصصی کردن فعالیتها و استاندارد کردن فعالیتها بیشترین سهم را در اجرای بودجهریزی عملیاتی داشتند.
مقدمه
بودجه یکی از پدیده های بسیار مهم در مدیریت امروزی است که شامل ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فنی و مدیریتی است. مسئله اصلی در نظام بودجه ریزی کارآیی نظام مربوط می باشد. بدین معنی که براساس اطلاعات موجود برگرفته از عملکرد سیستم جاری به چگونگی کارآیی و اثربخشی سیستم پی برده شود، منابع مورد نیاز اجرای برنامه ها شناسایی شود و در نهایت معیارهای سنجش و نظارت و کنترل بدست آید - فرج وند ،. - 1381
دهه گذشته با پیشرفت های نظری و کاربردی در فرآیندهای بودجه ریزی همراه بوده است. به طوری که اکنون در نظام ملی اقتصادی پیشرو، بودجه به مهمترین ابزار هدایت و تخصیص بهینه منابع در جهت دستیابی به اهداف توسعه تبدیل شده است. دوران گذار از بودجه بندی سنتی و متداول به بودجه بندی عملیاتی سرآغازی است برای شفاف سازی هزینه-ها و انجام اصلاحات ساختاری و منطقی ساختن نقش دولت در فعالیت های اقتصادی و فرهنگی.به عبارت دیگر تدابیری که دولت برای حل مسائل اقتصادی و اجتماعی اتخاذ می-کند، در بودجه انعکاس مییابد.
در واقع بودجه شکل خلاصه شده ای از چگونگی برنامهریزی، ساماندهی، هدایت و کنترل روندهای مالی دولت است که از پشتوانه فکری منسجم و ارگانیک تخصیص منابع مالی و غیر مالی محدود در مقابل نیازهای نامحدود در سطح کلان برخوردار است - سعیدی، . - 1385 یکی از اصلاحات اخیر در نظام بودجه ای کشور حرکت به سمت بودجه عملیاتی می باشد بودجه عملیاتی یکی از راهکارهای رایج در استاندارد سازی فعالیت های دولت، افزایش پاسخ-گویی و بهبود عملکرد آن در سطح دولت های مختلف می باشد. با توجه به منابع و تلاش هایی که صرف بودجه ریزی عملیاتی می شود کسب اطمینان از کارایی این روش مهم است.
با این وجود باید اذعان کرد که بسیاری از تحلیل گران از جمله »اسچیک« اعتقاد دارند که تلاش برای اجرای بودجه عملیاتیتقریباً همیشه شکست می خورد - اسچیک ،2003، ص . - 108 سازمان و سازماندهی در حالی که ابزار اجرای برنامه هاست، از یک طرف متکی به جذب اعتبارات و از طرف دیگر محدود به فعالیتهای مالی و بودجه ای است حاصل فرآیند سازماندهی ساختاری خواهد بود منطقی و عقلایی که خود یک نظام می باشد و از اجزا و عناصر متعددی تشکیل می شودکه عبارتند از تخصصی کردن فعالیتها، استاندارد کردن فعالیتها، هماهنگ کردن فعالیتها، تمرکز سازمانی، حیطه نظارت که به عنوان ابعاد سازماندهی در تحقیق حاضر مورد استفاده قرار خواهند گرفت - علاقه بند،1392، صص . - 78-79
مشکلات دانشگاه علوم پزشکی در اجرای بودجه ریزی عملیاتی و عدم استفاده از این روش بودجه ریزی برای سیاست های بودجه ای می باشد این روش بیشتر بر رابطه بودجه هزینه شده و نتایج مورد انتظار تاکید می کند از آنجا که بیشتر دستگاههای اجرای از روش بودجه ریزی سنتی و افزایشی استفاده می کنند در بهبود اثر بخشی و کارایی و پاسخگویی دستگاههای اجرایی مشکلاتی را ایجاد کرده است اما از آنجا که توسعه و رشد اقتصادی هر کشور در گرو بودجه ریزی و بودجه بندی صحیح و کارا برای آن کشور است.
اصلاحاتی که در نظام بودجه ریزی کشورهای توسعه یافته انجام شد حرکت به سوی بودجه ریزی عملیاتی بود و به پیروی از آن، کشورهای در حال توسعه نیز درصدد تغییر نظام بودجه ریزی خود به نظام بوجه ریزی عملیاتی بر آمدند. با توجه به مزایای بودجه عملیاتی و نقایص و کاستی های بودجه ریزی سنتی موجود کشور، لزوم اجرای بودجه عملیاتی به عنوان یک روش نوین در بودجه ریزی سنتی به شدت احساس می گردد. با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش در پی آن است که بودجه عملیاتی را در مرحله اجرای بودجه مورد بررسی قرار دهد.
با توجه به مطالب فوق راهها و روشهای اجرایی نظام بودجه ریزی عملیاتی و ارتباط آن با سازماندهی سازمان به عنوان یک ضرورت، مورد توجه دانشگاه علوم پزشکی یاسوج قرار گرفته و با انجام پژوهش هایی در این زمینه می توان وضعیت موجود در حوزه ی بودجه بندی و تخصیص آن تبیین و اجرای آن برای نیل به حالت مطلوب مدیریت بودجه هموار سازد و باعث می شود مدیران و تصمیم گیران با اطلاعات و تسلط بیشتری منابع کمیاب عمومی را به سوی اهداف برنامه ها و سازماندهی فعالیتها هدایت نمایند وکوتاه ترین و امن ترین راه را با حداکثر کارایی و اثربخشی در جهت نیل به سازماندهی فعالیتهای سازمان طی کنند بنابراین در این تحقیق به دنبال این سؤال هستیم که آیا بین اجرای بودجه ریزی عملیاتی و سازماندهی سازمان از دیدگاه مدیران دانشگاه علوم پزشکی رابطه وجود دارد؟
ادبیات تحقیق
در کشور ما بررسی برخی شاخص های بودجه ای که نشان دهنده عدم توفیق مدیران مالی دولت در دستیابی به اهداف خود و هم چنین بی انضباطیهای مالی موجب گردید که معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی را بر آن دارد که اصلاح نظام بودجه ریزی کشور را از سال 1380 در دستور کار خود قرار دهد و اصلاحاتی را با هدف پیادهسازی بودجهریزی عملیاتی براساس قیمت تمام شده بعنوان جایگزین بودجهریزی سنتی در ایران آغاز کند.
امروزه سازمانها در محیطی پویا، پر ابهام و متحول فعالیت میکنند. یکی از بارزترین ویژگیهای عصر حاضر، تغییر و تحول شگرف و مداومی است که در نحوهی تفکر، ایدئولوژی، ارزشهای اجتماعی، روشهای انجام کار و بسیاری از پدیدههای دیگر زندگی به چشم میخورد؛ و این تغییر و تحول، در سازمانهای بهداشتی و درمانی با سرعت بیشتری همراه است - مهاجر و همکاران، . - 1391 تعریف محدود از بودجهریزی عملیاتی این است که این نوع بودجهریزی منابع را بر مبنای نیل به نتایج مشخص و قابل سنجش تخصیص میدهد.
بودجه عملیاتی نیز همانند بودجه برنامهای، یک طبقهبندی است که ارتباط بین هزینههای انجام شده و عوامل به کار گرفته شده را از یک طرف و نتایج کار به دست آمده را از طرف دیگر نشان میدهد و مشخص میسازد در طی سال مالی، چه کالاها و خدماتی به صورت محصول نهایی و یا فعالیتهای بخش عمومی در نیل به اهداف اقتصادی و اجتماعی تولید شده است. تعریف صندوق بینالمللی پول 1 - IMF - از بودجهریزی عملیاتی بدین صورت است - مهدوی، 1385، ص . - 24
صدرمغانی - - 1392 در پایان نامه کارشناسی ارشد خویش، موانع استقرار بودجه ریزی عملیاتی در سازمان امور مالیاتی کشور را بررسی نموده است. نتایج سه فرضیه اصلی وفرضیه های فرعی آن تشان داد که سازمان امور مالیاتی کشور توانائی ،اختیار وپذیرش اجرای بودجه ریزی عملیاتی را ندارد. صدرحقیقی و همکاران - 1391 - ، در مقاله ای عوامل مؤثر بر بودجه ریزی عملیاتی دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه 13 و اصلاح الگوی مصرف را مورد بررسی قرار داده اند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که از عوامل مذکور، عوامل فردی بیشترین تاثیر و عوامل محیطی و سازمانی به ترتیب در رتبه های بعدی پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی در دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه 13 تاثرگذار هستند.
ضیایی و همکاران - 1387 - به شناسایی موانع استقرار بودجه عملیاتی در دانشگاه تهران پرداختند. در پژوهش آنها، برای شناسایی موانع اجرای بودجهریزی عملیاتی در دانشگاه تهران از مدل »شه« استفاده شده است که 9 عامل کلی مؤثر در اجرای بودجهریزی عملیاتی را در نظر گرفته است. این عوامل عبارت از توانایی ارزیابی عملکرد، توانایی فنی، توانایی نیروی انسانی، اختیار سازمانی، اختیار قانونی، اختیار رویهای، پذیرش سیاسی، پذیرش مدیریتی و پذیرش انگیزشی است. در پژوهش آنها، وضع موجود این عوامل در دانشگاه تهران با نظر سنجی از مدیران دانشگاه مورد بررسی قرار گرفت و عواملی از جمله توانایی فنی و اختیار رویهای که وضعیت مناسبی نداشتند، به عنوان موانع عمده اجرای بودجه عملیاتی در دانشگاه تهران شناسایی شد.
آذر وفایی - - 1389 به بررسی عوامل مؤثر بر اثر بخشی نظام بودجه ریزی عملیاتی در سازمان های عمومی پرداختند طبق نتایج پژوهش آذر وفایی، توانمندی، اختیار در اجرای بودجهریزی عملیاتی و پذیرش از عوامل مؤثر بر اثر بخشی بودجه ریزی عملیاتی قبل از اجرای آن، و کیفیت ارتباطات در سطح سازمان و تخصیص منابع مبتنی برعملکرد، از عوامل مؤثر بر اثر بخشی بودجهریزی عملیاتی در حین اجرای آن است. ارسلان و طاهری - 1389 - استقرار بودجه ریزی عملیاتی در جهاد دانشگاهی یزد، با استفاده از روش swot را مورد بررسی قرار دادند نتایج حاصل از پژوهش آنها عبارتند از: این گونه بودجهبندی بر مبنای عملکرد به تمرکز بر نتایج برنامهها باعث بهبود اثربخشی، کارایی و پاسخ گویی میشود.
نظام بودجه ریزی عملیاتی از طریق استفاده از مدیریت کیفیت جامع، کاهش هزینهها و همچنین افزایش رضایت مصرفکنندگان موجب بهبود عملکرد سازمان و در واقع منجر به بهرهبرداری اثربخش تر از منابع سازمان خواهد شد. کوهن و دیگران - 2013 - 2 در مطالعهای به بررسی بودجهریزی بر مبنای ABC در شرکت پیشرو یونان در بخشهای صنعت، راه آهن و بخشهای خدمات یونان اقدام نمودهاند. نتایج این مطالعه حکایت از نتایج مثبت استفاده از بودجه-ریزی عملیاتی با تأکید بر ABC بوده است. 41 درصد سیستم را مورد اتخاذ قرار دادند، 32 درصد از سیستم استفاده نکردند، 14 سیستم را مورد حمایت قرار دادند و 13 در مورد مزایای ABC بیاطلاع بودند.
دیموند - 2012 - 3 در تحقیقی با عنوان از بودجهبندی برنامهای تا بودجهبندی عملیاتی، نشان داد که برای تبدیل از بودجه برنامهای به بودجه عملیاتی اصلاحات زیر لازم است. -1 هر ساختار برنامهای موجود بایستی به صورت گستردهتری از بودجه میان دورهای تنظیم شود. -2 این کار نیاز به طراحی مجدد و موشکافی ساختار برنامهای دارد -3 سیستم هزینه یابی نیاز به بهبود یابد. -4 سیستم جدید بایستی پاسخگوی انگیزههای بودجهای باشد. در مجموع، بایستی برای ایجاد بودجه عملیاتی هر ساختار برنامهای به صورت گستردهتر تنظیم شود و این کار نیاز به موشکافی دارد و سستم جدید بایستی پاسخگوئی انگیزهای بودجهای باشد.
