بخشی از مقاله
چکیده
هر بدیهی است که محیط های شهری مهمترین بستر زندگی برای جمعیت رو به رشد در دنیا است. این فضای شهری با یک طراحی هوشمندانه می تواند محیطی مناسب را برای زندگی رقم زند. در این مقاله سعی شده بعد از بررسی اقلیم و توپوگرافی شهر تهران به عنوان نمونه موردی، به بررسی تاثیرات ساختمان های بلند مرتبه در غرب تهران و بسته شدن کوریدور های باد در تهران بپردازد. به طور دقیق تر این مقاله قصد دارد به مطالعه نقش فرم و جانمایی ساختمان های غرب تهران و ارتباط آنان بر تمرکز و یا پخش آلاینده های هوا با توجه به اقلیم و توپوگرافی شهر تهران پرداخته و تاثیر عوامل ساکن در شهر یعنی ساختمان ها را بر آلودگی هوا بررسی نماید.
-1 مقدمه
آلودگی هوای تهران در دو دهه اخیر مرتبا با افزایش چشمگیر و خطرناکی مواجه بوده است. به طوری که در حال حاضر، تهران یکی از آلوده ترین شهرهای جهان محسوب می شود.
منبع اصلی آلودگی هوای شهر تهران مربوط به حمل و نقل شهری است که نه تنها فضای عمومی شهر را به مناطق ناسالم و خطرناک تبدیل کرده، بلکه موجبات آلودگی سایر نقاط شده و حتی فضای داخلی ساختمان ها را نیز مورد هجوم خود قرار داده است.
بدیهی است در مقیاس کلان شهری می توان یک یا مجموعه ای از استراتژی های زیر را جهت بهبود کیفیت هوا بکار بست:
.1 ممانعت از تولید آلودگی و یا کاهش آن
.2 تقویت جریان هوا
.3 خارج کردن مواد مولد از هوا
.4 در امان نگه داشتن کاربری های حساس به آلودگی
لیکن فرضیه این مطالعه بر این اساس است که تمرکز و یا پراکندگی عناصر آلوده کننده هوا به جریانات جوی و تشکیل جزایر حرارتی در داخل شهر بستگی دارد که این پدیده ها خود تحت تاثیر شکل شهر قرار می گیرد. بنابراین می توان گفت که با ایجاد تغییراتی در شکل شهر - چه در مقیاس کلان و چه در مقیاس خرد - می توان جریانات جوی و در نتیجه کیفیت هوا را بهبود بخشید.
-2 اقلیم
اقلیم از طریق تغییر عناصر آن مانند دما ، بارش ، فشار ، و باد شرایط آلودگی شهر تهران را کنترل می کند . متوسط دمای تهران در ماه مرداد به 8،29 و در دیماه به 8،2 درجه سلسیوس می رسد .تعداد روزهای یخبندان سالانه حدود 55 روز است. در هرکدام از ماههای دی تا اسفند تعداد روز های یخبندان بیشتر از 10 می باشد . دمای هوا در مرکز تهران در طول سال بیشتر از حومه آن می باشد و سبب ایجاد جزیره حرارتی شده است . ایجاد جزیره حرارتی سبب شده است که جریان باد از اطراف به طرف شهر وزیده و مواد آلاینده حومه را هم به داخل شهر هدایت کند. نقش بارش در آلودگی شهر تهران بیشتر از دما است .
معمولا بارندگی به عنوان عامل پالاینده هوا تلقی می شود . در این رابطه روزها با بارش بیشتر از 5 میلیمتر اهمیت بیشتری دارند . بارشهای روزانه کمتر از 5 میلیمتر نه تنها شهر را نمی شویند بلکه سبب کثیفی هم می شوند . میانگین روز های با بارش بیش از 5 میلیمتر در شکل 1 ترسیم شده است . بیشتر این نوع بارش ها در ماه های اسفند و فروردین است . می توان گفت که در دوره سرد سال تقریبا هر سه روز یک بار احتمال بارش این مقدار وجود دارد
.یعنی اینکه در دوره سرد سال هوای تهران بیشتر از دوره گرم سال توسط بارش پالایش می شود . این وضعیت اگر چه سبب تمیزی هوا می شود ولی با فروشویی مواد معلق جوی و رسوب آنها به خاک سبب آلودگی خاک می شود . بدین جهت اکثر محققین معتفدند که در پاک سازی هوای شهر تهران باد موثرتر از باران می باشد . برای اینکه جریان های هوا مواد آلاینده را از محیط تهران خارج میکنند
شکل- 1 فراوانی روزهای با بارش بیشتر از 5 میلیمتر در تهران
.3 توپوگرافی
شهر تهران با مساحتی حدود 800 کیلومتر مربع در دامنه جنوبی کو ههای البرز واقع شده است. - شکل - 2 ارتفاع شهر در جنوب در فرودگاه مهر آباد 1200 متر و در شمال به 2000 متر می رسد . اگر چه شیب عمومی شهر به طرف جنوب ا ست ولی در داخل شهر هم ناهمواری بسیار است . ارتفاعات البرز دیواره شمالی و کوه های محدوده بی بی شهربانو دیواره شرقی شهر را تشکیل می دهند . اما نواحی جنوبی و غربی تهران چندان مرتفع نیست .
در نتیجه سد های کوهستانی شمال و شرق مانع خروج مواد زایدی می شوند که توسط بادهای غربی به داخل فضای شهرآورده شده و سبب می شوند که هوای شهر بویژه در نواحی مرکزی و شرقی آلوده شود . با توجه به اینکه باد های غالب تهران جهت غربی و بیشتر صنایع در غرب تهران مستقر هستند می توان انتظار داشت که هوای شهر اغلب اوقات آلوده شود. آرایش سد های کوهستانی سبب شده است که باد های محلی نیز در تهران بوزند . برای نمونه در شبها نسیم کوه آلاینده ها را به طرف مرکز شهر آورده و شدت آلودگی را بالا می برد .
در طول روز هم نسیم دشت و باد های جنوبی مواد آلوده را به طرف شمال برده و نواحی شمالی آلوده می شوند . اثر توپوگرافی در واقع از طریق تاثیر در شرایط اقلیمی منطقه مانند وارونگی ها و جریان های هوا جلوه گر می شود . جهت باد غالب ماهانه و سالانه تهران برای ایستگاه های مهرآباد و دوشان تپه درشکل 3 ترسیم شده است . باد غالب مهر آباد غربی و دوشان تپه شمال شرقی است .
باد های غربی در این ایستگاه در درجه دوم قرار دارند . در مجموع باد های غربی اقلیم تهران را کنترل می کنند . جهت باد در هر دو ایستگاه حاکی از آن است که استقرار هر نوع منبع آلاینده در غرب تهران سبب آلودگی هوا می شود . با توجه به اینکه در شرق تهران هم باد های شرقی غالب هستند هر دو جریان مواد آلاینده را از هر طرف به مرکز شهر می آورند و مرکز شهر پتانسیل آلودگی بالایی دارد.
سرعت باد ها در اکثر جهات بیشتر از 4 متر در ثانیه است که برای تخلیه آلاینده ها مناسب است . با توجه به اینکه سکون هوا در دوشان تپه بیشتر از مهر آباد است ، مرکز آلاینده ها در شرق تهران بیشتر بوده و پتانسیل آلودگی آن بالا است . از شکل 2 چنین بر می آید که عامل پاک کننده هوای تهران باد های غربی هستند که در غرب تهران بهتر از شرق آن عمل می کنند.
