بخشی از مقاله
چکیده
توده نفوذي ده بالا بخشی از سنگهاي ائوسن بالایی ایران مرکزي محسوب میشود. این توده از لحاظ ترکیب سنگشناسی عمدتا از گرانودیوریت تشکیل شده است. روندهاي خطی در نمودارهاي هارکر و کاهش اکسیدهاي اصلی با افزایش ٢SiO و همین طور کاهش بعضی عناصر فرعی Sr - و - V نشان میدهد تبلور تفریقی نقش مهمی در تکامل ماگمایی این توده ایفا نموده است.
کاهش محتواي - FeO - t، MgO، ٣O٢Al، CaO، Sr وEu/Eu* در برابر افزایش ٢SiO، نشان از تبلور تفریقی پلاژیوکلاز و فلدسپارپتاسیم در طی تحول ماگما دارد. روندهاي موازي در الگوي عناصر نادر خاکی نمونههاي مختلف حاکی از تشابه فرآیندهاي ماگمایی در حین تشکیل آنهاست. الگوي REE با تفریق شدگی متوسط - - La/Yb - n=7.13-10.7 - و الگوي نسبتا مسطح در -1.38 - HREES - - Gd/Yb - n=1.19، همراه با آنومالی منفی Eu بیانگر اهمیت نقش تفریق آمفیبول و پلاژیوکلاز در فرآیند تکامل گرانودیوریتها است. حضور انکلاوهاي میکروگرانولار مافیک - MMES - در گرانودیوریتها به همراه بافتهاي عدم تعادل در بلورهاي پلاژیوکلاز و همچنین انتقال بلورهاي پلاژیوکلاز در مرز مشترك بین گرانودیوریتها و انکلاوها گواه فرایند اختلاط ماگمایی در سرشت توده نفوذي مورد نظر است.
مقدمه
توده نفوذي ده بالا با ترکیب عمدتا گرانودیوریتی در 45 کیلومتري جنوب غرب شهرستان بویین زهرا واقع شده، در پوششی از سنگهاي آتشفشانی – رسوبی ائوسن نفوذ نموده و بخشی از مجموعه ماگمایی ارومیه – دختر محسوب میشود - ٨۶١٩ . - Stocklin, این توده در نقشههاي زمینشناسی 1/250000 ساوه - نوگل سادات و هوشمندزاده، - 1984 و 1/100000 دانسفهان - خیارج - - اقلیمی، - 2000 حد فاصل بین طولهاي جغرافیایی 49◦ 45' تا 50◦ 5' شرقی و عرضهاي جغرافیایی 35◦ 28' تا 35◦ 32' شمالی قرار دارد. از آنجایی که تودههاي نفوذي متعدد، حجم قابل توجهی از ماگماتیسم منطقه مورد مطالعه را تشکیل میدهد.
این تودهها از لحاظ ترکیب سنگ شناسی تنوع زیادي از گابرو، دیوریت، دیوریت کوارتزدار، مونزونیت کوارتزدار، گرانودیوریت، کوارتزمونزونیت و گرانیت نشان می-دهند و از نظر ژئوشیمیایی جزء گرانیتوئیدهاي نوع I محسوب میشوند. بررسی عناصر اصلی در برابر ٢SiO در نمودارهاي هارکر بیانگر تبلور تفریقی در تکامل تودههاي نفوذي جنوب بویین زهرا است.
عدم پراکندگی نقاط نشانه یک منبع مشترك براي این تودههاي نفوذي است - طباخ شعبانی، . - 1369 روندهاي خطی در نمودارهاي هارکر در توده گرانیتوییدي حاجی آباد در جنوب غرب بویین زهرا، تشکیل آنها را از یک ماگما در اثر فرایند تفریق را نشان میدهد - صفرزاده، . - 1386 چگونگی توزیع و پراکندگی عناصر مختلف در واحدهاي سنگی هر منطقه و ارتباط و وابستگی این عناصر با یکدیگر یکی از مهمترین جنبههایی است که معمولا در مطالعات ژئوشیمیایی مدنظر قرار میگیرد. با استفاده از این روابط تا حدودي میتوان به فرآیندهاي موثر در تشکیل سنگها پی برد.
روشها و مواد
پس از مطالعات دقیق صحرایی 80 نمونه سنگی برداشت شد. 60 مقطع نازك براي مطالعات پتروگرافی با توجه به توزیع مکانی نمونهها تهیه شد. پس از مطالعات پتروگرافی دقیق، از بین سالمترین و مناسبترین نمونههاي برداشت شده، 10 نمونه براي آنالیز ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب به روش ICP-AES وICP-MS به آزمایشگاه ALS Chemex کشور ایرلند ارسال شد.
بحث
پتروگرافی
براساس مطالعات پتروگرافی گرانودیوریتهاي ده بالا عمدتا از کوارتز، فلدسپارپتاسیم، پلاژیوکلاز، بیوتیت، آمفیبول و پیروکسن با مقادیري از کانیهاي فرعی زیرکن، آپاتیت، اسفن و کانی هاي اپک تشکیل شدهاند.کوارتز به صورت فازهاي بینابینی و عموما بیشکل در بین بلورهاي پلاژیوکلاز و فلدسپار پتاسیم حضور دارد. بلورهاي شکلدار تا نیمه شکلدار پلاژیوکلاز فاز غالب در گرانودیوریتها است. در این بلورها بافتهاي غربالی و پوئیکیلیتیک دیده میشود. بافتهاي غربالی بر اثر عدم تعادل بلور با ماگما به وجود میآید و ظهور آن نشانه ناپایداري، ذوب و انحلال بخشهاي کوچکی از بلور و سپس تبلور دوباره و در جاي همان بخشها در داخل پلاژیوکلاز میباشد - Vernon, ۴٢٠٠ - . حضور زونینگ نوسانی و سطوح تحلیلی - Resorption Surface - در فنوکریست هاي پلاژیوکلاز عدم تعادل فیزیکی – شیمیایی را نشان می دهند - شکل . - 1A این بافت هاي نا تعادلی در سنگ هاي نفوذي ایجاد می شوند و تزریق ماگماي مافیک داغ در یک ماگماي فلسیک عدم تعادل ترکیبی و حرارتی چشمگیر را به وجود می-آورد - ۵١٩٩ Bateman, ;۶١٩٨ . - Sparks & Marshall, بعضی فنوکریستهاي فلدسپارپتاسیم حاوي ادخالهاي کانیهاي شکلدار تا نیمه شکلدار پلاژیوکلاز، بیوتیت، کوارتز، هورنبلند و آپاتیت هستند
بلورهاي فلدسپار در مرز انکلاوها و میزبان مشهود هستند. بلورهاي بیوتیت و بلورهاي آمفیبول با ماکل دوتایی و پیروکسنهاي اورالیتی کانیهاي مافیک در گرانودیوریتها هستند که در سایزهاي مختلف مشاهده میشوند.
شکل - A -1 زونینگ نوسانی و سطوح تحلیلی در بلورهاي پلاژیوکلاز. - B بلورهاي پلاژیوکلاز در مرز انکلاو و گرانودیوریت-هاي میزبان. - C انکلاوها در توده نفوذي ده بالا.
ویژگیهاي ژئوشیمیایی عناصر اصلی و فرعی
جهت تفسیر تحولات ماگمایی از نمودارهاي تغییرات عناصر اصلی در مقابل سیلیس استفاده شده است - ١٩٠٩ . - Harker, در الگوهاي هارکر، محتواي MgO، ٣O٢Fe، ۵O٢P، ٣O٢Al، CaO، ٢TiO و - ۵O٢+P٢ - MgO+TiO در برابر افزایش ٢SiO کاهش مییابد ولی O٢K و O٢O+Na٢K با ٢SiO ارتباط مثبت دارند - شکل . - 2
شکل -2 موقعیت گرانودیوریتهاي ده بالا بر روي نمودارهاي تغییرات هارکر عناصر اصلی - بر اساس درصد وزنی - .
در الگوهاي REE نرمالایز شده با کندریت - ۴١٩٨ - Boynton,، غنیشدگی در - La/sm - n=4-6.2 LREES و تهیشدگی در - Gd/Yb - n =1.19-1.38 HREES و آنومالی منفی متوسط یوروپیوم - EU/EU* - =0.6-0.79
