بخشی از مقاله
چکیده:
تحقیق حاضر بهمنظور بررسی اثر سطوح غذایی کیتوزان بر شاخصهای رشد - وزن نهایی، ضریب رشد ویژه، افزایش وزن بهدست آمده و شاخص وضعیت - ، تغذیه - ضریب تبدیل غذایی و نسبت کارایی پروتئین - و شاخصهای خونی - هماتوکریت، هموگلوبین، تعداد گلبولهای سفید، تعداد گلبولهای قرمز، حجم متوسط گلبول قرمز خون، هموگلوبین متوسط گلبولهای قرمز خون و غلظت متوسط هموگلوبین گلبولهای قرمز خون - ماهی طلال به مدت 60 روز صورت گرفت.
در این مطالعه، تعداد 120 قطعه ماهی طلال با میانگین وزنی 7/16±1/01 گرم در یک طرح کاملا تصادفی به 4 تیمار آزمایشی و 3 تکرار - با تعداد 10 قطعه در هر تکرار - تقسیم شدند و بهترتیب با رژیمهای غذایی حاوی 0، 5، 10 و 15 گرم کیتوزان بر کیلوگرم غذا مورد تغذیه قرار گرفتند. نتایج حاصله نشان داد که رژیمهای حاوی کیتوزان، افزایش معنیداری در وزن نهایی، افزایش وزن بدن، نسبت کارایی پروتئین و شاخص وضعیت و کاهش معنیداری در ضریب تبدیل غذایی در مقایسه با تیمار شاهد نشان دادند . - P<0/05 -
بالاترین وزن نهایی، شاخص وضعیت، نسبت کارایی پروتئین و افزایش وزن بهدست آمده در تیمار حاوی 15 گرم کیتوزان بر کیلوگرم غذا مشاهده شدکه با بقیه تیمارها دارای تفاوت معنیدار بود . - P<0/05 - حجم متوسط گلبول قرمز خون و هموگلوبین متوسط گلبول-های قرمز خون در تیمار حاوی 15 گرم کیتوزان بر کیلوگرم غذا کاهش معنیداری را در مقایسه با سایر تیمارها نشان داد - P<0/05 - و بیشترین هماتوکریت، تعداد گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز خون و میزان هموگلوبین در تیمارهای حاوی 10 و 15 گرم کیتوزان بر کیلوگرم غذا مشاهده شد. در مجموع بر اساس نتایج این تحقیق، افزودن 15 گرم مکمل غذایی کیتوزان بر کیلوگرم جیره غذایی ماهی طلال بهمنظور بهبود شاخص های رشد و هماتولوژی در این ماهی پیشنهاد می شود.
مقدمه
با توجه به آسانتر بودن تولید آبزیان در مقایسه با سایر فرآوردههای پروتئینی و بالا بودن ارزش غذایی آن امروزه آبزیپروری بهعنوان یکی از مهمترین فعالیتهای موثر در افزایش تولید غذا مورد توجه قرار گرفته است. ماهی طلال با تام علمی Rastrelliger kanagurtta از جمله ماهیان استخوانی با ارزش جهان و متعلق به خانواده تن ماهیان - Scombridae - میباشد این گونه از جمله ذخایر ارزشمند آبهای ساحلی ایران محسوب شده و دارای تراکم نسبتا خوبی در خلیج فارس و دریای عمان بوده و گوشت آنها منبع غذایی برای بسیاری از آبزیان میباشد
همچنین فرآوردههای آنها بهصورتهای مختلف مانند فریز شده، دودی و نمک سود شده به مصرف انسان نیز میرسد . - Nazan et al.,2008 - هر گونه فعالیت علمی در جهت کاهش مشکلات موجود در روند حفظ ذخایر این گونه ارزشمند از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که نتیجه آن بهطور مستقیم در افزایش تولید پروتئین حیوانی و رونق بیشتر آبزیپروری در دنیا متجلی خواهد شد . - Hasan,2002 - تحقیقات و تلاشها برای بهبود شاخصهای رشد و سلامت در ماهیان دریایی و پرورشی با استفاده از جیرههای مناسب و مقوی که علاوه بر تامین نیازهای پایهای و ضروری آبزی به رشد و تولید بیشتر در واحد سطح یا حجم گردد همواره در حال انجام بوده است.
اما امروزه علاوه بر ادامه این روند، سمت و سوی برخی تحقیقات متوجه پیدا کردن و استفاده از موادی شده است که با افزودن این مواد به جیره غذایی باعث هضم یا جذب بهتر مواد غذایی و استفاده بهینهتر آبزی از مواد غذایی موجود در جیره گردد. این مواد تحت عنوان محرکهای رشد شناخته شدهاند . - Cook et al .,2003 - در بین محرکهای رشد و ایمنی در آبزیان با منشاُ طبیعی، اثرات جانبی کمتری هم بر میزبان و هم بر محیط زیست دارند
یکی از این محرکها کیتوزان بوده که یک پلیساکارید با خاصیت محرک رشد و ایمنی در آبزیان است . - Cheba,2011 - کیتوزان یک ماده پلیمری خطی بوده و دارای گروه آمین فعال و گروه هیدروکسیل فعال میباشد و از استیل زدایی کیتین بهدست میآید .
در طبیعت بهطور وسیعی گسترده میباشد و در اسکلت خارجی سخت پوستان، حشرات، دیواره برخی میکروبها مثل قارچ آسپرژیلوس وجود دارد ولی بیشترمقدار نسبی این ماده در پوسته میگو موجود میباشد . - Esmaeili et al.,2014 - کیتوزان دارای خواص بیولوژیکی مانند تحریک و تعدیل ایمنی - Lin et al.,2012; - Maqsood et al.,2010، اثرات ادجوانتی - Seferian and Martinez, 2001 - و افزایش رشد - Kono et al.,1987 - میباشد. بهمنظور بهبود شاخصهای رشد، تغذیه و سلامت در ماهیان، استفاده از محرکهای رشد در گزارشات متعدد توصیه شده است . - 7 - الیته این محرکهای رشد نمی-توانند جایگزین غذا و مواد مغذی موثر در جیره غذایی ماهیان باشند، ولی در افزایش غذا و افزایش میزان رشد آبزیان بسیار موثر واقع میشوند. دلیل اساسی و منطقی استفاده از این محرکها کاهش ضریب تبدیل غذایی، افزایش رشد، افزایش تولید و دستیابی به محصولی با کیفیت بالاتر میباشد .
گزارشات متعدد و بعضا متناقضی از اثر کیتوزان بر شاخصهای رشد - Geng et al.,2011; Lin et - al.,2011,2012 و فاکتورهای خونی آبزیان - - Lin et al.,2012; Maqsood et al.,2010 وجود دارد. از آنجاییکه تاکنون امکان استفاده از کیتوزان استحصال شده از پوسته میگو در کشور در آبزیپروری مورد بررسی قرار نگرفته است از طرفی در سالهای اخیر افزایش بار آلایندههای نفتی در دریا و تلفات نسبتا بالای ذخایر ماهیان بهعنوان چالشهای جدی مطرح شده است. به نظر میرسد یکی از گزینهها با توجه به شرایط کشور، استفاده از محرکهای رشد و ایمنی باشد. با توجه به اهمیت محرکهای رشد و ایمنی در بهبود رشد، تغذیه و سلامت آبزیان و عملی بودن کاربرد آنها در آبزیپروری، خصوصا از طریق تجویز خوراکی، هدف از این تحقیق، تاثیر تجویز خوراکی کیتوزان در سطوح مختلف بهعنوان یک محرک رشد با منشاء طبیعی بر شاخصهای رشد و فاکتورهای خونی ماهی طلال میباشد.
مواد و روشها
این پژوهش در اواخر آذرماه 1394 در کارگاه تکثیر و پرورش ماهی موسسه تحقیقات شیلات چابهار انجام شد . 120 قطعه ماهی طلال از سواحل چابهار بهکمک صیاد توسط تور پره صید و به محل آزمایش، انتقال داده شد. بعد از دو هفته سازگاری، ماهیها - با میانگین وزنی 7/16±1/01 گرم و میانگین طولی 5/32±0/91 سانتیمتر - بهطور تصادفی به 4 تیمار با 3 تکرار برای هر تیمار در داخل مخازن 60 لیتری - عمق 50 سانتیمتر - که متصل به سیستم هوادهی قابل کنترل مرکزی بودند، تقسیمبندی شدند
تیمار 1 بهعنوان گروه شاهد تنها از غذای کنسانتره - ساخت شرکت 21 بیضاء شیراز - استفاده نمود تیمار 2، 3 و 4 بهترتیب با 5، 10 و 15 گرم بر هر کیلوگرم غذا تغذیه شدند. سپس سطوح مشخص کیتوزان در اسید استیک 1 درصد حل و با اسپریکنندههای جداگانه به سطح غذا اسپری شدند پس از 48 ساعت جیرههای خشک جمعآوری و در نایلونهای مجزا در دمای -20 درجه سانتیگراد نگهداری شدند. تیمار شاهد تنها با 1 درصد اسید استیک اسپری شد . - 2 - برای تعیین میزان غذای روزانه، ابتدا وزن توده زنده - بیوماس - هر مخزن محاسبه گردید بیوماس از حاصلضرب متوسط وزن ماهیهای موجود در هر مخزن در تعداد ماهی بهدست آمد و با تقسیم 3 درصد بیوماس بر عدد 2 - تعداد وعدههای غذایی - 8 - صبح و 16 عصر - مقدار غذایی که در هر وعده در اختیار ماهیهای هر مخزن قرار گرفت محاسبه شد.
در زمان غذادهی، ارتفاع آب را به 8 سانتیمتر رسانده و بهمدت 20 دقیقه سطح آب را در همین ارتفاع نگه داشته - سهولت دسترسی ماهیها به مواد غذایی - و پس از 20 دقیقه سطح آب تا ارتفاع 20 سانتیمتر بالا برده شد. بهمنظور خروج بقایای مواد غذایی و دفعی هر روز یکبار قبل از غذادهی کف مخزنها سیفون شد تلفات هر مخزن، روزانه شمارش و ثبت گردید . - Harikrishnnan, 2012 - بهمنظور اندازهگیری شاخصهای رشد، در انتهای آزمایش، وزن - با دقت0/01 گرم - و طول - با دقت 1 میلیمتر - ماهیهای هر مخزن ثبت گردید. با استفاده از داده های حاصل از زیست سنجی ها، افزایش وزن بدن، ضریب رشد ویژه، شاخص وضعیت، ضریب تبدیل غذایی ، نسبت بازدهی پروتئین و درصد بقاء تعیین شد.
برای سنجش پارامترهای خون شناسی - هموگلوبین تعداد گلبول سفید و قرمز خون، - بهصورت تصادفی از 9 قطعه ماهی هر تیمار پس از بیهوشی با عصاره گل میخک 2 - گرم بر لیتر - خونگیری از قلب با استفاده از سوزن و سرنگ هپارینه شده صورت گرفت. و در دمای -4 درجهسانتیگراد نگهداری شد .شمارش کلی گلبولهای سفید و گلبول قرمز به روش مستقیم ا استفاده از لام هموسیتوتر - ، میزان هموگلوبین، طبق روش سیانومت هموگلوبین، میزان هماتوکریت از روش میکروهماتوکریت و اندیسهای گلبولی یعنی حجم متوسط گلبولی ، میزان متوسط هموگلوبین گلبولی و غلظت متوسط هموگلوبین گلبولهای قرمز با استفاده از فرمولهای استاندارد موجود محاسبه گردید
آنالیز آماری
تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از اندازهگیری شاخصهای رشد و پارامترهای خون با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یکطرفه - ANOVA - و جهت مقایسه میانگینها - میانگین± خطای معیار - ازپس آزمون مقایسه چند دامنهای دانکن با سطح اطمینان 95 درصد استفاده شد . - p=0/05 - برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرم افزار SPSS 16 در محیط ویندوز XP استفاده گردید. رسم نمودارها درمحیط Excel - 2013 - انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج مربوط به شاخصهای رشد، تغذیه و بقاء تیمارهای مختلف در پایان دوره آزمایش در جدول 1 آورده شده است. تغییرات شاخص های رشد در بین تیمارهای مختلف نشان داد که اضافه نمودن مقادیر مختلف مکمل کیتوزان، منجر بهبود وزن نهایی، افزایش وزن بدن، نسبت کارایی پروتئین، شاخص وضعیت و ضریب تبدیل غذایی در مقایسه با تیمار شاهد شد و بیشترین میزان وزن نهایی، شاخص وضعیت، نسبت کارایی پروتئین و میزان افزایش وزن بدن در تیمار حاوی 15 گرم کیتوزان بر کیلوگرم غذا مشاهده شد که با نتایج بهدست آمده از تحقیقات صورت گرفته بر روی کپور معمولی تغذیه شده با 10 گرم کیتوزان بر کیلوگرم غذا - Esmaeili et al.,2014 - ، کفشک ماهی تغذیه شده با 1 درصد کیتوزان - Cha et - al.,2008 و کپور روهو تغذیه شده با 10 گرم کیتوزان بر کیلوگرم غذا - Aathi et al.,2013 - همخوانی داشت. در حالیکه نتایج حاصل از این مطالعه با تحقیق صورت گرفته بر روی هیبرید تیلاپیا تغذیه شده با سطوح مختلف کیتوزان 5 - ، 2 و 10 درصد - که منجر به کاهش شاخصهای رشد گردید که اختلال در جذب مواد غذایی در اثر کیتوزان را علت این موضوع دانستند همخوانی نداشت
. - Shiau and Ya,1999 - و همکاران - Lin et al .,2011 - تجویز خوراکی 0/2 درصد کیتوزان بر وزن نهایی، ضریب رشد ویژه و ضریب تبدیل غذایی ماهی کپور معمولی را بی اثر دانستند که دلیل مغایرت نتایج را می توان به اختلاف در روش استحصال کیاوزان، تفاوت فیزیولوژی گونه ماهی مورد بررسی، تفاوت گونه میگویی که کیتوزان از آن استخراج شده و میزان خلوص کیتوزان حاصل نسبت داد .
جدول.1 میانگین - میانگین± خطای معیار - شاخصهای رشد، تغذیه و بقاء ماهی طلال در تیمارهای مختلف در پایان
