بخشی از مقاله
چکیده: جهت تعیین ارتباط بین خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و آب در استخرهای پرورش ماهیان گرم آبی، تعداد 6 مزرعه در نقاط مختلف منطقه گنبد - شرق استان - انتخاب و نمونههای خاک و نمونههای آب آنها مورد آزمایش خصوصیات فیزیکوشیمیایی قرار گرفتند. نمونههای خاک قبل از آبگیری با روشهای متداول برداشته شد. نمونههای آب نیز هر 2ماه یکبار مجموعاً 3 بار بهصورت کامل مورد بررسی قرار گرفت.
رابطه همبستگی فسفر خاک، کربنات کلسیم خاک، هدایتالکتریکی خاک - EC - ، کربن آلی خاک، pH خاک - اسیدیته - ، ازت کل خاک، مجموع مواد آلی خاک، درصد رس خاک، با سایر فاکتورهای خاک و همچنین با بسیاری از پارامترهای آب در ماههای مختلف بررسی گردید. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که واکنشهای متقابل بین خاک وآب بر کیفیت آب تأثیر میگذارد. بنابراین در مدیریت مزارع پرورش ماهی باید کیفیت خاک مورد توجه قرار گیرد.
مقدمه
مدیریت کیفی آب به عنوان یکی از موارد مهم در تولید استخرهای آبزی پروری مطرح بوده و از طرفی تبادل خاک و آب امری اجتناب ناپذیر خواهد بود. به همین سبب مطالعه روی خاک کف استخرهای آبزی پروری و اطلاع حاصل نمودن در خصوص این روابط می تواند گام موثری در جهت بهبود تولید آبزی پروری داشته باشد - احمدی و همکاران، . - 1391 خاک بستر چندین نقش پر اهمیت را در ا ستخرهای پرورش ماهی ایفا می نمایند که از جمله آنها میتوان به ذخیره سازی و آزاد سازی مواد مغذی ا شاره نمود Vijayaraghavan - ، . - 1972 خصوصیات خاک بستر استخرها و فرایندهایی که در لایههای خاک و آب- خاک رخ میدهد، تاثیر مهمی در رشد ماهیان و میگوهای استخرها، بار باکتریایی و ایجاد استرس در سیستم ایمنی دارد.
مواد آلی در سیستمهای پرورش گسترده، متراکم و نیمه متراکم ته نشین و انباشته می گردد. خاک بستر استخرها بهدلیل هیدروتکینیک استخرسازی بروی خاکهای منطقه ساخته میشوند و به مرور زمان در اثر انباشت پلانکتونها و مواد غذایی مصرف نشده، مواد دفعی گونههای پرور شی، فر سایش خاک، موجودات زنده و ر سوب ذرات سبب تغییر خ صو صیات خاک ب ستر و آب میگردد. این ضایعات در اثر فرآیندهای میکروبی تبدیل به آمونیوم، نیترت، نیترات و فسفات میگردد که خود این مواد مغذی محرک رشد فیتوپلانکتونها و گرایش به تشکیل شکوفایی فیتوپلانکتونی نیز در استخر میباشند. انباشت مواد مغذی در استخرهای قدیمی بیشتر از استخرهای احداث شده جدید میبا شد.
در ا ستخرهای ساخته شده جدید میزان غلظت C، N، Mg، K، Na و B شدیدا افزایش مییابد و به سطح حداکثرمیزان تولید چرخه تولید میگردد ولی به مرور زمان میزان pH بستر در یک دوره پرورش کاهش پیدا میکند اما مقدار آن ثابت و پایدار میماند. شرایط خاک بستر استخرها، نقش مهمی را در موفقیت سیستم تولید آبزی پروری ایفا میکند. بنابراین با توجه به ناکافی بودن دانش ما، نیازمند داشتن اطلاعات بیشتر درباره مواد متعادل کننده خاک بستر استخرهای پرورش ماهی میباشیم. همچنین با انجام مطالعات مهندسی تر میتوانیم روشهای مناسب تری جهت جمع آوری و مرتب نمودن خاک بستر معرفی نمود Avnimelech - و Ritvo، 2003؛ Zelaya و همکاران، 2001؛ Boyd و همکاران، 2001؛ Su و همکاران، 2011؛ Lemonnier و همکاران، 2004؛ Smith، . - 1998 همچنین خاک بستر استخرها نقش مهمی در تنظیم غلظت مواد مغذی آب استخر با چرخش مواد مغذی و برگ شت آنها به آب و کیفیت آب و تولید گونههای آبزیان دارد.
آگاهی از طبیعت و خ صو صیات خاک ب ستر ا ستخر به پرورشدهنده در جهت افزایش اجرای مدیریت بهینه برای ر سیدن به افزایش میزان تولیدات کمک مینماید. خ صو صیات شیمیایی خاک ب ستر تاثیر زیادی در مدیریت مواد مغذی می گذارد. بهعنوان مثال pH پایین و محیط ا سیدی، میزان د ستر سی به مواد مغذی کلیدی را در آب کاهش داده و سبب حاصلخیز بودن پایین استخر میگردد Gunalan - و همکاران، . - 2012 پس بهدلیل اهمیتی که خاک در کیفیت آب استخرهای پرورش آبزیان دارد تحقیقات زیادی در این رابطه در جهان صورت گرفته است.
بر اساس بررسیهای صورت گرفته در منابع داخلی می توان به تحقیق احمدی و همکاران در سال 1391، که اقدام به مطالعه خاک کف استخرهای پرورش ماهیان گرم آبی ساحل شمالی رودخانه گرگان رود منطقه دیگچه استان گلستان نمودند، اشاره کرد. از بین تحقیقات خارج از کشور هم - 1972 - Vijayaraghavan، به بررسی مقایسه مقدار ارتباط آب-خاک در استخرهای مناطق گرم سیری ک شور هند پرداخت. همچنین Avnimelech و - 2003 - Ritvo، به مطالعه فرایندهای مدیریتی خاک ب ستر ا ستخرهای پرورش میگو و ماهی پرداختند. در این راستا Thunjai و همکاران در سال 2004 به مطالعه کیفیت خاک بستر در استخرهای پرورش ماهی تیلاپیا با سالهای احداث مختلف اقدام نمودند.
Queiroz و همکارن - 2004 - ، روشهای کاربرد آهک و تاثیر آن را بر روی آب و خاک ب سترهای ا سیدی ا ستخرهای پرورش ماهیان آب شیرین مورد مطالعه خود قرار دادند. Ansa و Francis در سال 2007، خ صو صیات ر سوبات یکی از دلتاهای ک شور نیجریه را برر سی کردند. Aruleba و - 2010 - Agebebi، به برر سی خاک ب ستر استخرهای منطقه جنوب غرب کشور نیجریه با هدف رسیدن به تولیدات آبزی پروری پایدار پرداختند. Mondal و همکاران در سال 2011، تحقیقی را بروی میزان قلیائیت استخرهای پرورشی منطقه Burdwan کشور هند صورت دادند.
بطور کلی اطلاعات کمی درباره واکنشهای متقابل لایه آب و خاک بهدلیل نداشتن ابزارهای مناسب تجزیه تحلیل تغییرات غلظت عناصر موجود در لایههای سطحی رسوبات موجود میباشد Meijer - و Avnimelech، . - 1999 انجام این تحقیق سبب افزایش دانش ما درباره پویایی اکو سی ستم ا ستخرها میگردد، بنابراین هدف از انجام این تحقیق برر سی و تعیین رابطه خ صو صیات فیزیکو شیمیایی آب و خاک استخرهای پرورش ماهیان گرم آبی منطقه شرق استان گلستان جهت بهبود تولید میباشد.
مواد و روشها
در این تحقیق 6 مزرعه از نقاط مختلف شرق استان گلستان انتخاب و مورد آزمایشات مربوط به آب و خاک قرار گرفت. نمونه برداری فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب استخرها از چهار گوشه استخر - ورودی، خروجی و طرفین دیوارهها - صورت گرفت و نمونههای آب تهیه شده جهت دستیابی به نمونه شاخص با یکدیگر همگن شدند. سپس حدود 250 سیسی آب را از آن نمونه برداشته و توسط ظروف دربسته به آزمایشگاه منتقل گردید APHA - ، . - 1998 جهت نمونهبرداری فاکتورهای فیزیکوشیمیائی خاک، نقاطی بصورت S شکل مکان یابی گردید تا مساحت کل استخر را تحت همپوشانی قرار دهد، سپس توسط دستگاه اوگر نمونهبرداری صورت گرفت و مشخصاتی نظیر تاریخ، عمق نمونهبرداری و نام مزرعه در کارتکس نمونهبرداری قید شد.
نتایج
نتایج مقایسه همبستگی بین پارامترهای مختلف خاک و آب در جدول 1 نشان داد که بین فسفر خاک با منیزیم آب به مقدار 0/58 ضریب همبستگی وجود دارد. کربنات کلسیم خاک با بی کربنات آب، سدیم، پتاسیم، منیزیم و کاتیونهای آب دارای ضریب همبستگی مثبت به میزان 0/69، 0/59، 0/57، 0/54 و 0/54 بود. میزان ضریب همبستگی هدایت الکتریکی خاک با فاکتورهای آمونیاک، کلر و سدیم آب معادل 0/8، 0/72، 0/53 بود ولی این پارامتر با آمونیوم آب دارای ضریب همبستگی منفی به میزان -0/64 بود.
درجه اسیدیته خاک نیز با درجه اسیدیته آب و آمونیوم آب دارای همبستگی مثبت 0/67 و 0/64 بود در حالی که با آمونیاک آب دارای همب ستگی منفی، -0/72 ا ست. کربن آلی خاک دارای همب ستگی مثبت با ف سفات آب به میزان 0/7 بود ولی با پتا سیم آب، کاتیونها، سدیم و منیزیم آب دارای ضریب همب ستگی منفی -0/91، -0/81، -0/71 و -0/69 دا شت. ازت کل خاک دارای ضریب همب ستگی منفی با کاتیونهای آب، منیزیم و سدیم به میزان -0/85، -0/78 و -0/63 بود ولی این فاکتور با ف سفات آب دارای ضریب همب ستگی مثبت، 0/7 ا ست.
مواد آلی خاک با پتا سیم، کاتیونها، سدیم و منیزیم آب دارای ضریب همب ستگی منفی به میزان -0/9، -0/81، -0/71 و -0/69 بودند ولی با فسفات آب دارای ضریب همبستگی مثبت 0/7 داشت. پارامتر رس خاک با ف سفات آب، سولفات، سختی، کل سیم و آمونیاک دارای ضریب همب ستگی منفی به میزان -0/71، -0/66، -0/6، -0/6 و -0/59 بود، این فاکتور همچنین با بی کربنات آب و نیتریت آب دارای ضریب همبستگی مثبت 0/65 و 0/55 میباشد.
