بخشی از مقاله
مقدمه
کاربــرد آنتی بیوتیکهــا در پرورش حیوانات اهلــی از جمله طیور به دلیل مشکلات عدیده ای که برای حیوانات و همچنین مصرف کنندگان و نیز محیط زیســت بوجود آورده است با انتقادات مختلفی روبرو شده است. به طوری که اســتفاده از آنها در طیور در کشورهای اروپایی ممنوع شده و تعداد دیگری از کشــورها قوانین سختتری را در خصوص جلوگیری و یا کاهش اســتفاده از آنها در جیرههای غذایی طیور اتخاذ کردهاند و در کنار آن، جایگزینهای مناسبی برای آنها معرفی شده است (7) که از مهمترین این جایگزینها می توان به گیاهان و فرآوردههای حاصله از آنها اشاره کرد .(9) گیاهان دارویی از ســالهای گذشــته برای درمان بیماریها در انسان مورد استفاده قرار گرفته و حتی امروزه نیز علی رغم پیشرفتهای علمی و صنعتی، منشــاء بسیاری از داروها، گیاهان می باشند .(7) از جمله مزایای اســتفاده از گیاهان دارویی می توان به ساده بودن کاربرد و نداشتن اثرات جانبی سوء بر عملکرد حیوانات و نیز باقی نماندن بقایای مضر در فرآوردهای تولیدی اشــاره نمود. در ضمن، با اســتفاده از این نوع فرآوردههای گیاهی، مــی توان از مزایای مختلــف آنها از جمله خواص درمانیشــان در مصرف کنندگان سود برد. Alciceek و همکاران (2003) اثرات مثبت استفاده از ترکیبات روغنی تعدادی از گیاهان وحشی روئیده شده در ترکیه بر عملکرد جوجههای گوشتی را گزارش نمودند. Hernandez و همکاران ( (2004 نشــان دادند که اســتفاده از عصارههای گیاهان درمنه، آویشــن و رزماری باعث رشــد ســریعتر، بهبود هضم رودهای، قابلیت هضم نشاسته و قابلیت استفاده از مادهی خشک جیرههای غذایی در جوجههای گوشتی می گردد. Garcia و همکاران (2006) نیز اثرات مثبت مخلوط روغنی اســتخراجی از چند گیاه دارویی بر بهبود ضریب تبدیل غذایی در جوجههای گوشتی را
مــورد تأکید قرار دادهاند. Norizadeh و همکاران (2006) اظهار نمودند که استفاده از گیاه دارویی نعناع باعث افزایش وزن روزانه و خوراک مصرفی
ﻭ صفات لاشهی بهتری نسبت به شاهد در جوجههای گوشتی می گردد. در مقابل، Najaf و همکاران (2008) نشــان دادند که استفاده از روغنهای اسانسی آویشن، دارچین و میخک در جیرههای غذایی جوجههای گوشتی، اثرات مثبتی بر عملکرد آنها در کل دورهی پرورشــی ندارد. Norizadeh
ﻭ همکاران (2006) اثرات ضد باکتریایی عصارههای گیاهان نعناع، آویشن، مــرزه و چند گیاه دیگر را گزارش نمودند. Sefdkan و همکاران (2006) اثر ضد میکروبی اســانس گیاه مرزه را ثابت کردند. تأثیرآنتی بیوتیکی، ضد کوکســیدیایی، ضد قارچی و آنتی اکســیدانی روغن آویشــن در مطالعهی (2001) Hertampf مشخص شــد. (2007) Alturki گزارش کرد که آویشــن و ســیر اثر مهارکنندگی بر روی Salmonella enteritidis و Bacillus subtilis دارد. Sklan و همکاران (1992) مشاهده کردند که با مصرف 2 درصد از سیر، غلظت کلسترول هپاتیک در جوجههای گوشتی در مدت 14 روز افت داشــت. Birrenkoth و همکاران (2002) گزارش کردند که اســتفاده از 3 درصد پودر ســیر در جیرههــای غذایی مرغهای تخمگذار اثر معنیداری بر غلظت کلســترول سرم خون و زردهی تخممرغ نداشــته اســت. همچنین Sklan و همکاران (1992)، Worshafsky و همکاران (1993) و کورشــین و همکاران (2001) اثرات مثبت استفاده از عصاره و فرآوردههای دیگر ســیر را بر کاهش کلسترول سرم خون و بهبود متابولیسم چربیهای کبدی مورد تأئید قرار دادهاند.
بیوهربال افزودنی کاملاً گیاهی اســت که حاوی اســانسهای ســیر، آویشن و همچنین اسانسها و عصارههای چند مکمل گیاهی دیگر میباشد که اخیراً به طور گســتردهای تولید و وارد بازار شده و تبلیغات وسیعی نیز
95 (ﭘﮋﻭﻫﺶﻭﺳﺎﺯﻧﺪﮔﻰ)
اثر سطوح مختلف مکمل ...
در خصوص اثرات مفید اســتفاده از آن بر عملکرد و ارتقای سطح سلامتی طیور انجام گردیده است. لذا مطالعه حاضر به منظور بررسی اثرات استفاده از ســطوح مختلف این افزودنی بر عملکرد و فراســنجههای بیوشیمیایی و سطح ایمنی بدن در مرغان تخم گذار انجام گردید.
مواد و روشها
در ایــن آزمایش تعــداد 144 قطعه مرغ تخمگذار از ســن 23 تا 34 هفتگی و از ســویهی هــای- لاین (W36) در قالب طــرح کاملاٌ تصادفی بــا 4 تیمار آزمایشــی و 3 تکرار (با تعداد 12 قطعــه مرغ در هر تکرار) که شــامل تیمار شــاهد (بدون اســتفاده از بیوهربال) و در تیمارهای 2 تا 4 میزان اســتفاده از این مکمل گیاهی بــه ترتیب 0/05، 0/1 و 0/15 درصد بود، مورد اســتفاده قرار گرفتند. جیرههای غذایی بر اساس نیازمندیهای غذایی مرغان تخمگذار توصیه شــده توسط انجمن تحقیقات ملی NRC) 1994) و با اســتفاده از مواد خوراکی موجود به وســیلهی نرم افزار جیره نویســی UFFDA تنظیــم شــدند.تمامی مرغها به صــورت آزاد به آب دسترســی داشــته و غذا نیز در دو وعدهی غذایی صبــح و عصر به صورت آزاد در اختیار آنها قرار میگرفت. طول مدت روشــنایی حدود 16 ســاعت
ﻭ زمان خاموشــی 8 ساعت در شــبانه روز بود. در پایان دورهی آزمایش از هر واحد دو قطعه مرغ به صورت تصادفی انتخاب شــده و از ورید بالی آنها خونگیــری بــه عمل آمده و خــون حاصله در دو لولــهی آزمایش که یکی حــاوی مادهی ضد انعقــاد EDTA بوده جهت تعیین درصد ســلولهای خونی (هتروفیل، لنفوسیت و نسبت هتروفیل به لنفوسیت) و دیگری برای اخذ ســرم به منظور اندازهگیری پارامترهای بیوشیمیایی خون ریخته شده
ﻭ آنالیزها بر پایهی روشهای رفرنس آزمایشگاهی و با استفاده از کیتهای تشــخیصی شرکت پارس آزمون و توسط دســتگاه اتوآنالیزر آلیسون 300 انجــام گردیدند. در پایان دادههای حاصله با اســتفاده از نــرم افزار آماری (17) SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و برای مقایســهی تفاوت بین میانگینها از آزمون چند دامنهای دانکن (20) اســتفاده شد. مدل ریاضی آن به صورت زیر می باشد:
Yij = μ + Ti + Eij
که در فرمول فوق:
=Yij مقــدار عددی هر یک از مشــاهدات در آزمایــش : = μ میانگین جمعیت، = Ti اثر جیرهی غذایی، Eij = اثر خطای آزمایش در نظر گرفته شده است.
نتایج
نتایــج حاصل از عملکرد مرغــان تخم گذار در جدول 2 آمده اســت. اســتفاده از ســطوح مختلف افزودنی گیاهی بیوهربال در مقایسه با شاهد اثــرات معنــیداری بر عملکرد مرغهــا نداشــت .(P< 0/05) ولی در بین گروههــای حاوی ایــن افزودنی حداکثــر درصد تولید تخم مــرغ (91/5) بــا اســتفاده از افزودنی گیاهــی بیوهربال بــه میزان 0/15 بدســت آمد .(P< 0/05) در عیــن حــال تفاوت معنیداری بین ایــن گروه و گروههای آزمایشــی دیگر به غیر از گروه آزمایشــی 2 مشــاهده نگردید. هر چند که در بقیــه ی صفــات تولیدی تفاوت معنــیداری بین گروههای آزمایشــی وجود نداشــت ولی از لحاظ عددی بالاترین وزن تخم مرغ در گروه شاهد،
بیشــترین تولید تودهای و بهترین ضریب تبدیل غذایی در گروه آزمایشــی 4 مشاهده گردیدند.
استفاده از افزودنی گیاهی بیوهربال در مقایسه با شاهد اثر معنیداری بــر صفــات کیفی تخم مــرغ نداشــت .(P< 0/05) با وجود ایــن، در بین گروههای آزمایشی دریافت کنندهی این افزودنی گیاهی از لحاظ واحد هاو تفاوتهای معنیداری مشــاهده گردید و بالاتریــن واحد هاو (98/17) در گروه آزمایشی حاوی 0/15 درصد مکمل گیاهی بیوهربال و پایینترین آن (90/88) با استفاده 0/1 درصدی از آن مشاهده شد. هر چند که در بقیهی صفات کیفی تخم مرغ تفاوت معنیداری بین گروههای مختلف آزمایشــی مشاهده نشد، لیکن از لحاظ عددی بالاترین وزن مخصوص تخم مرغها در گروه آزمایشی 2 و پایینترین آن در گروه شاهد، کمترین ضخامت پوسته در گروه آزمایشی 3 و بیشترین مقدار وزن هر میلی متر از سطح پوسته در گروه آزمایشی 2 مشاهده گردیدند.
اثرات استفاده از سطوح مختلف افزودنی گیاهی بیوهربال بر پارامترهای بیوشیمیایی خون در جدول 4 آورده شده است:
استفاده از افزودنی گیاهی بیوهربال در مقایسه با شاهد اثر معنیداری بر پارامترهای بیوشــیمیایی ســرم خون نداشــت .(P< 0/05) در رابطه با آلبومین تفاوتهای معنیداری در بین گروههای مختلف دریافت کنندهی افزودنــی گیاهــی بیوهربال وجود داشــت. بــه طوری کــه بالاترین میزان آلبومین ســرم خون 2/890) میلی گرم بر دسی لیتر) در گروه آزمایشی 4 و پایینترین سطح آن 2/210) میلی گرم بر دسی لیتر) در گروه آزمایشی 2 مشاهده گردید. هر چند در خصوص سایر پارامترهای بیوشیمیایی خون تفاوت معنیداری در بین گروههای آزمایشــی مشاهده نشد، لیکن از لحاظ عددی پایینترین سطح کلســترول و تری گلیسرید و بالاترین سطح اسید اوریک نیز در گروه آزمایشــی 4 مشــاهده شــد. اثرات اســتفاده از سطوح مختلــف افزودنی گیاهی بیوهربال بر درصد هتروفیل، درصد لنفوســیت و نسبت بین هتروفیل به لنفوسیت در جدول 5 آورده شده است:
هر چند اســتفاده از افزودنــی گیاهی بیوهربال اثــرات معنی داری بر درصد هتروفیل، درصد لنفوســیت و نســبت بین هتروفیل به لنفوســیت داشــت .(P< 0/05) لیکــن از لحاظ عددی پایینتریــن درصد هتروفیل، بالاترین درصد لنفوسیت و کمترین نسبت هتروفیل به لنفوسیت با استفاده 0/15 درصدی از این افزودنی گیاهی بدست آمد.
بحث
کمتریــن وزن تخم مرغ 53/86) گرم) از لحاظ عددی مربوط به گروه آزمایشــی بود کــه 0/15 درصد از افزودنــی گیاهی بیوهربــال را دریافت کــرده بود. با توجه به اینکه گروه آزمایشــی دریافت کنندهی 0/15 درصد از ایــن افزودنی، دارای بیشــترین تعــداد تخم مرغ تولیدی بــود، به دلیل ارتبــاط منفــی مابین تعداد و وزن تخــم مرغ، عادی به نظر میرســد که گــروه آزمایشــی دریافتکنندهی 0/15 درصــد از داروی گیاهی بیوهربال به دلیل داشــتن بیشــترین تعداد تخممرغ در طی دورهی آزمایش، دارای ســبکترین تخممرغها نیز باشــد. بیشــترین درصد تولید مربوط به گروه آزمایشــی دریافت کنندهی 0/15 درصد داروی گیاهــی بیوهربال بود. که می توان افزایش تولید را به بهبود ســلامتی دستگاه گوارش در اثر استفاده از ایــن افزودنــی گیاهی که دارای اســانس های گیاهــی مختلف از جمله
(پژوهشوسازندگی) 60
شماره 90، نشریه دامپزشکی، بهار 1390
جدول -1 جیره های غذایی مورد استفاده
اجزاء و ترکیبات (درصد) جیرههای آزمایشی1
تیمار1 تیمار2 تیمار3 تیمار4
ذرت 54/19 54/19 54/19 54/19
گندم 20/00 20/00 20/00 20/00
کنجالهی سویا 44 درصد پروتئین 16/04 16/04 16/04 16/04
پوستهی صدف 7/20 7/20 7/20 7/20
پودر استخوان 1/64 1/64 1/64 1/64
نمک طعام 0/28 0/28 0/28 0/28
مکمل معدنی 0/25 0/25 0/25 0/25
مکمل ویتامینی 0/25 0/25 0/25 0/25
اینرت (ماسه) 0/15 0/1 0/05 0
بیوهربال4 - 0/05 0/1 0/15
کل 100 100 100 100
انرژی قابل سوخت وساز (کیلوکالری بر کیلوگرم) 2800 2800 2800 2800
پروتئین خام (درصد) 14 14 14 14
کلسیم (درصد) 3/29 3/29 3/29 3/29
فسفر قابل دسترس (درصد) 0/31 0/31 0/31 0/31
سدیم (درصد) 0/15 0/15 0/15 0/15
اسید لینولئیک (درصد) 1/25 1/25 1/25 1/25
فیبر خام (درصد) 2/86 2/86 2/86 2/86
لیزین (درصد) 0/66 0/66 0/66 0/66
متیونین (درصد) 0/34 0/34 0/34 0/34
متیونین + سیستئین (درصد) 0/53 0/53 0/53 0/53
تریپتوفان (درصد) 0/18 0/18 0/18 0/18
1 جیرهی غذایی شاهد (بدون استفاده از بیوهربال)، -2 جیرهی غذایی شاهد + بیوهربال به میزان 0/05 درصد، -3 جیرهی غذایی شاهد + بیوهربال به میزان 0/1 درصد، -4 جیرهی غذایی شاهد + بیوهربال به میزان 0/15 درصد2 هر کیلوگرم از مکمل معدنی دارای 74/400 میلی گرم منگنز، 75/000 میلی گرم آهن، 64/675 میلی گرم روی، 6/000 میلی گرم مس، 867 میلی گرم ید و 200 میلی گرم سلنیوم می باشد.3 هر کیلوگرم از مکمل ویتامینی دارای 8/500/000 واحد بین المللی ویتامین A، 2/500000 واحد بین المللی ویتامین D3، 11000 واحد بین المللی ویتامین E، 2200 میلی گرم ویتامین K3، 1477 میلی گرم ویتامین B1، 4000 میلی گرم ویتامین B2، 7840 میلی گرم ویتامینB3، 34650 میلی گرم ویتامین B5، 2464 میلی گرم ویتامین 110،B6 میلی گرم ویتامین B9، 10 میلی گرم ویتامین B12، 400/000 میلی گرم کولین کلراید می باشد.4 حاوی عصارههای سیر و آویشن
16 (ﭘﮋﻭﻫﺶﻭﺳﺎﺯﻧﺪﮔﻰ)
اثر سطوح مختلف مکمل ...
اســانس های سیر و آویشن می باشد نســبت داد. مهار گونه های مختلف باکتری های مضر در دســتگاه گوارش از جمله E.coli توســط سیر امکان پذیر است چرا که اشریشیاکلی به اثرات سیر حساسیت شدید نشان میدهد. همچنین روغن سیر در آزمایشگاه اثر مهاری بر E.coli و S.tifmosielm داشته است Mitsch) و همکاران، .(2004 آویشن و سیر اثر مهارکنندگی بر روی ســالمونلا انتریتبیس و باســیلوس دارند که قــدرت مهاری این دو گیاه بر روی باســیلوس نســبت به ســالمونلا بیشتر میباشــد Alturki) .(2007 ســیر به عنوان یک انگل کش مؤثر شــناخته شده است، افزایش عملکرد احتمالاً به دلیل مقاومت حیوان در برابر هجوم انگلها باشــد که با مصرف سیر به وجود آمده است. از طرفی روغنهای ضروری آویشن، رشد اشریشــیاکلی را مهار مینمایند Mitsch) و همکاران، .(2004 همانطور کــه قبلاً در مورد درصد تولید بیان گردیــد، افزودنی گیاهی بیوهربال این صفت را افزایش داده اســت. لذا با توجــه به ارتباط تنگاتنگ و مثبت بین هــر دو صفــت (درصد تولید و تولیــد تودهای)، بهبود تولیــد تودهای تخم مرغ نیز قابل انتظار اســت. یافتههای حاصل با گزارشات Hernandez و همــکاران (2004) و Garcia و همــکاران (2006) مبنی بر اثرات مثبت استفاده از ترکیبات روغنی و عصارههای چند گیاه دارویی بر عملکرد طیور همخوانــی دارد. میزان خوراک مصرفــی در گروه دریافت کنندهی جیرهی غذایی حاوی 0/05 درصد افزودنی گیاهی بیوهربال در مقایسه با گروههای دیگر از نظر عددی بیشتر بود. با این وجود، استفاده از سطوح 0/1 و 0/15 درصدی آن نتوانســته سبب افزایش مصرف خوراک گردد که شاید مربوط
به عواملی نظیر کاهش خوشــخوراکی، تحریک زود هنگام مراکز احســاس سیری و یا تغییرات جزئی موجود در سطوح انرژی قابل متابولیسم تأمینی از جیــره های غذایی در اثر افزایش ســطح اســتفاده از ایــن افزودنی بوده باشــد. با توجّه به کاهش میزان خوراک مصرفــی در مقابل درصد تولید و تولیــد توده ای بالا در گروه آزمایشــی 4، بهترین ضریب تبدیل غذایی نیز در این گروه آزمایشــی مشــاهده گردید. کاهش خوراک مصرفی مشاهده شــده با افزایش سطح افزودنی گیاهی بیوهربال با یافته های Hertampf (2001) کــه گزارش کــرده بود چربیهای مشــتق از گیاهان میتوانند به عنوان محرکهای رشــد از طریق افزایش مصــرف خوراک بدلیل خاصیت آروماتیکی آنها، عملکرد را در طیور بهبود بخشــند، منطبق نمیباشد ولی با نتایج Lee و همکاران (2006) مبنی بر اینکه اســتفاده از افزودنی های با منشــاء گیاهی اثرات مثبتی بر خوراک مصرفی در جوجه های گوشــتی ندارد، در تطابق اســت. استفاده 0/15 درصدی از افزودنی گیاهی بیوهربال باعث افزایش واحد هاو شــده اســت. واحد هاو نشــان دهنــده ی کیفیت ســفیده ی تخم مرغ می باشــد و هر چقدر قوام و استحکام سفیده بیشتر باشــد، واحد هاو نیز بالاتــر خواهد بود و می تواند حاکــی از حضور کافی پروتئین و ســایر مواد مغذی در ســفیده باشــد. از آنجایی که اسانس های موجود در این افزودنی گیاهی، محیط دستگاه گوارش را ضد عفونی نموده و باعــث افزایش ترشــح مواد هضــم کننده ی مواد مغــذّی از جمله آنزیم هــا از لوزالمعده و ســایر اندام هــای داخلی می گردند، لــذا بازده جذب و تجمــع مواد مغذی از جمله پروتئین و اســیدهای آمینــه را در بافت ها و
جدول -2 اثر سطوح مختلف گیاه بیوهربال بر عملکرد مرغان تخم گذار
گروه های آزمایشی میانگین وزن تولید تخم مرغ تولید توده ای میانگین خوراک ضریب تبدیل غذایی
تخم مرغ (گرم) (درصد) تخم مرغ (گرم) مصرفی (گرم) (گرم : گرم)
شاهد 54/94 84/21 ab 46/27 105/34 2/28
شاهد 0/05 + درصد بیوهربال 54/6 83/69 b 45/69 107/34 2/36
شاهد 0/1 + درصد بیوهربال 54/6 86/93 ab 47/47 105/67 2/23
شاهد 0/15 + درصد بیوهربال 53/86 91/5 a 49/29 106/67 2/17
خطای معیار میانگین (SEM) 0/33 2/2 1/16 2/15 0/06
درج حروف مختلف در یک ستون نشانگر اختلاف معنیدار بین میانگینها در سطح احتمال پنج درصد (بر اساس آزمون دانکن) می باشد.
(پژوهشوسازندگی) 62
شماره 90، نشریه دامپزشکی، بهار 1390
جدول -3 اثرات سطوح مختلف گیاه بیوهربال برصفات کیفی تخم مرغ در مرغان تخم گذار
وزن مخصوص وزن پوسته ضخامت پوسته
گروه های آزمایشی (گرم بر سانتی متر واحد هاو
(گرم) (میلیمتر)
مکعب)
شاهد 1/084 5/50 91/27 ab 0/413
شاهد 0/05 + درصد بیوهربال 1/090 5/66 96/06 ab 0/413
شاهد 0/1 + درصد بیوهربال 1/088 5/62 90/88 b 0/393
شاهد 0/15 + درصد بیوهربال 1/088 5/83 98/17 a 0/413
خطای معیار میانگین (SEM) 0/002 0/21 2/09 0/014
درج حروف مختلف در یک ستون نشانگر اختلاف معنیدار بین میانگینها در سطح احتمال پنج درصد (بر اساس آزمون دانکن) میباشد.
جدول -4 اثرات سطوح مختلف گیاه بیوهربال بر پارامترهای بیوشیمیایی سرم خون مرغان تخم گذار
وزن هر میلیمتر از پوسته (میلی گرم بر سانتی متر مربع)
79
82
79
81
17
گروه های آزمایشی گلوکز × کلسترول تریگلیسرید اسید اوریک پروتئین کل آلبومین
شاهد 209/670 163/250 3/2 4/440 6/450 2/330 ab
شاهد 0/05 + درصد بیوهربال 230/070 205/830 3/4 4/020 6/360 2/210 b
شاهد 0/1 + درصد بیوهربال 248/880 188/120 3/4 3/900 5/040 2/460 ab
شاهد 0/15 + درصد بیوهربال 212/510 130/730 2/3 5/220 6/017 2/890 a
خطای معیار میانگین (SEM) 17/900 48/000 0/88 0/980 0/670 0/160
درج حروف مختلف در یک ستون نشانگر اختلاف معنیدار بین میانگینها در سطح احتمال پنج درصد (بر اساس آزمون دانکن) میباشد.
• واحد تمامی پارامترهای بیوشیمیایی خون میلی گرم در دسی لیتر می باشد.
36
