بخشی از مقاله
مقدمه
روند رو بـه افـزایش مصـرف گیاهـان دارویـی بـدون توسعه روشهاي مناسب کشت و مدیریت و برنامـهریـزي صحیح نتیجهاي جز تخریـب طبیعـت را در پـی نخواهـد داشت. به منظور پاسخگویی به نیاز عموم مـردم و صـنایع وابسته بـه ایـن محصـولات، لازم اسـت تولیـد و کشـت گیاهان دارویی در سطوح زراعی صورت پـذیرد و جهـت دستیابی به نتایج مطلوبتر از طبیعت بهعنوان الگـو و مـدل جهت تولید انبوه این گونـههـاي بـاارزش اسـتفاده شـود.
پژوهشها نشان داده است گیاهانی که در شرایط خـارج از محیط طبیعی کشت میشوند، تـا انـدازهاي بـا گونـههـاي وحشی متفاوت بوده، اما اگـر در ایـن کشـت و تکثیـر از بذرهاي مرغوب اسـتفاده شـده و شـرایط خـاك و آب و هوایی منطقه کشـت مناسـب باشـد، ایـن گیاهـان از نظـر خواص به اندازه گیاهـان وحشـی مـؤثر هسـتند (تـوکلی صـابري و صـداقت، .(1379 در کشـت و تکثیـر گیاهـان دارویی عوامل مختلفی از جمله فاصله کشت، زمان کشت، میزان آبیاري، خاك و ... بر رشد و نمو و مـواد مـؤثره اثـر
دارند. بنابراین در نظر گرفتن شرایط حاکم بر محیط کشت زراعی و الگـو بـرداري از محـیط کشـت طبیعـی بـراي دستیابی به نتایج مفید در زمینه کشـت و تکثیـر گیاهـان دارویی مهم است. بر این اساس گونه اي باارزش به نـام آگریمونی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفـت. مصـرف این گیاه براي درمان بـد کـارکردن کیسـه صـفرا و کبـد تجویز می شـده اسـت .(Mills, 1994) در طـب گیـاهی چین در کاهش خونریزي و شفاي زخمها بکار مـی رود.
از جوشانده این گیاه بـراي صـاف شـدن صـدا اسـتفاده می کنند. قـابض و ضـد کـرم اسـت (میرحیـدر، .(1373
مصرف آن به منظور درمان بیماریهاي کبدي در نـواحی مختلف معمول است .(Grieve, 1994) از اهـداف مهـم این تحقیق، مشخص کردن تراکم مناسب بوته در واحـد سطح و مشخص نمودن زمان مناسب کشت براي یـافتن حداکثر عملکرد در واحد سطح می باشد.
جنس Agrimonia از تیره Rosaceae در ایران یـک گونه به نام A.eupatoria دارد. گیاه پایا، علفی، افراشته، بلند، با ارتفاع تا 100سانتی متر، پوشیده از کرکهاي بلنـد گسـترده و متـراکم اسـت. سـاقه آن معـدود، از قاعـده منشعب، با شاخه هاي طویل، برگ دار، منتهی به گل آذین بسیار طویل است. گلهاي سـنبله زرد، نـر مـاده و میـوه داراي قطري معادل 7-9 میلی متر اسـت. موسـم گـل آن اردیبهشت و خرداد می باشد. (مظفریان، 1375؛ زرگري،
.(1367 این گیاه در شمال (مازندران و گیلان)، درغرب کشور (همدان، بروجرد، کرمانشاه و کنگـاور)، در مرکـز
(اراك، ارتفاعات البـرز)، درشـمال شـرقی (خراسـان در دره اترك بین بجنورد و شیروان) و نیز در اطراف تهران پراکنش دارد (خاتم ساز، .(1371
مواد و روشها
محل اجراي طرح در مؤسسـه تحقیقـات جنگلهـا و مراتع کشور با ارتفاع 1340 متر از سطح دریا بود.
ابتدا بـذرهاي ایـن گیـاه از گـیلان، آسـتانه اشـرفیه، روستاي کیسـوم در ارتفـاع 50-70 متـر از سـطح دریـا جمع آوري شد. براي اجراي ایـن طـرح در سـال 1384،
قطعه زمینی در مؤسسه انتخاب شد و تعداد 36 کرت به ابعاد 3×2 متر در نظـر گرفتـه شـد. فواصـل کاشـت بـر اساس روش تحقیق 30×30، 40×40، 50×50 سانتیمتـر
(معادل تـراکم هـاي 4، 6/2 و 9/2 بوتـه در مترمربـع) و
عمق کشت بین 0/5 تا 1 سانتیمتر بود. کشت بذر در 4
نوبت و به ترتیب در 20 فروردین و 20 اردیبهشـت، 20
آبان و 20 آذر ماه انجام شـد. آبیـاري هفتـه اي یـک بـار صـورت گرفـت. برداشـت بـذر طـی دو سـال 1385 و 1386 انجام شد و محاسبات آماري به عمل آمد.
نتایج
جدول تجزیه واریانس بذرهاي جمع آوري شده گیاه
Agrimonia eupatoria بـراي دو سـال 85 و 86 مـورد
بررسی قرار گرفت و نتایج به شرح زیر بدست آمد.
002 بررسی تراکم بوته و زمان کشت بر عملکرد...
جدول -1 تجزیه واریانس تأثیر تراکم و زمان بر عملکرد بذر گیاه دارویی Agrimonia eupatoria
منابع تغییرات درجه آزادي میانگین مربعات وزن بذر در سال 85 میانگین مربعات وزن بذر در سال 86
تکرار 2 18342/111 ** 2019/083 **
فاکتور فاصله کشت A 2 49764/111 ** 89127/250 **
فاکتور زمان کشت B 3 369624/843 ** 381549/481 **
اثر متقابل A و B 6 4286/037 * 8930/398 *
خطا 22 1579/414 1440/659
کل 35
* و **، بهترتیب در سطوح پنج و یک درصد معنیدار است.
جدول -2 مقایسه میانگین تأثیر فاکتور تراکم (A) بر عملکرد بذر گیاه Agrimonia eupatoria
تیمار عملکرد بذر بر حسب گرم بر متر مربع در سال 85 عملکرد بذر بر حسب گرم بر متر مربع در سال 86
(30×30) 1 243/8 b 269/8 c
(40×40) 2 284/4 b 334/8 b
(50×50) 3 369/9 a 440/5 a
حروف مشابه در هر ستون بیانگر عدم وجود اختلاف معنیدار است.
جدول-3 مقایسه میانگینهاي تأثیر فاکتور زمان کشت (B) بر عملکرد بذر گیاه Agrimonia eupatoria
تیمار عملکرد بذر بر حسب گرم بر متر مربع در سال 85 عملکرد بذر بر حسب گرم بر متر مربع در سال 86
) 1 آبان) 149/9 c 217/6 c
2 (آذر) 108/9 c 142/4 d
3 (فروردین) 527/7 a 590/9 a
4 (اردیبهشت) 411/0 b 442/4 b
حروف مشابه در هر ستون بیانگر عدم وجود اختلاف معنیدار است.
فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 24، شماره 2 201
جدول-4 مقایسه میانگینهاي اثر متقابل تراکم در زمان بر عملکرد بذر گیاه Agrimonia eupatoria
تیمار عملکرد بذر بر حسب گرم بر متر مربع در سال 85 عملکرد بذر بر حسب گرم بر متر مربع در سال 86
تراکم 1 زمان 1 114/7 de 199/0ef
تراکم 1 زمان 2 78/00e 100/7 g
تراکم 1 زمان 3 427/0 bc 467/0 c
تراکم 1 زمان 4 355/3 c 312/3 d
تراکم 2 زمان 1 133/3 dc 198/7 ef
تراکم 2 زمان 2 102/7 de 125/0 fg
تراکم 2 زمان 3 497/7 b 573/8 b
تراکم 2 زمان 4 404/0 bc 441/7 c
تراکم 3 زمان 1 201/7 d 255/0 de
تراکم3 زمان 2 146/0 de 201 ef
تراکم3 زمان 3 658/3 a 732/0 a
تراکم3 زمان 4 473/7 b 573/3 b
حروف مشابه در هر ستون بیانگر عدم وجود اختلاف معنیدار است.
جدول -5 تجزیه مرکب در دو سال 85 و 86
منابع تغییرات درجه آزادي میانگین مربعات وزن بذر در سالهاي 85 و 86
تکرار 4 6/1506 **
A 2 92/7474 **
فاکتور فاصله کشت
LA 2 1/9969 *
فاکتور زمان کشت B 3 495/1594 **
LB 3 1/3242 *
اثر متقابل A و B 6 6/9655 **
LAB 6 1/3346 **
خطا 44
کل 35
* و **، بهترتیب در سطوح پنج و یک درصد معنیدار است.
