بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعه اثر کود شیمیایی N.P.K + MICRO بر خصوصیات مورفولوژیکی گیاه ریحان آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در دانشگاه ایلام در سال 1395 انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل چهار سطح صفر ، 0/4، 0 /8 و 1/2 درصد از کود N.P.K به نسبتهای 36:12:12 به همراه MICRO بودند. تیمارهای کودی مورد استفاده بطور معنیداری باعث افزایش میزان صفات مرفولوژیکی مورد بررسی در گیاه ریحان گردید. با توجه به اینکه بیشتر از اندامهای هوایی گیاه ریحان
استفاده میشود، میتوان میزان 0/8درصد از کود را در برنامههای کشت و کار گیاه ریحان توصیه نمود.
مقدمه
یکی از نیازهای مهم در برنامهریزی زراعی به منظور حصول عملکرد بالا و با کیفیت مطلوب مخصوصا در مورد سبزیجات ارزیابی سیستمهای مختلف تغذیه گیاه است. تولید انبوه و متمرکز محصولات کشاورزی نیازمند کوددهی قوی و متعادل برای تولید عملکرد بالا و با کیفیت است .[1] گیاهان از عناصر مختلفی تغذیه میکنند. عناصر مورد نیاز برای گیاه شامل عناصر ماکرو و میکرو میباشد که نحوه جذب و کاربرد این عناصر در گیاه باهم فرق میکند. کود دادن بصورت برگی در حال حاضر یکی از اصول اصلی تکنیکهای کودی در کشاورزی است که به فراهم کردن گیاهانی که عناصر ضروری ماکرو و میکرو را درخود دارند منجر میشود .[15]
عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم به عنوان عناصر ماکرو استفاده بیشتری در چرخه تغذیه و زندگی گیاهان دارند. تمامی کودی که به خاک اضافه میشود جذب گیاه نمیگردد و از دسترس گیاه خارج میشود. باقیمانده کود جذب گیاه می شود. انتخاب و مصرف کود میبایستی با توجه به اثر متقابل عناصر با یکدیگر و نیاز گیاه به عناصر انجام گیرد. مدیریت کود میتواند باعث افزایش باروری و عملکرد گیاه، و بهبود بخشیدن به باروری خاک شود .[11,19] در حالیکه تعادل در مصرف کود N.P.K میتواند عملکرد را بهبود وبخشیده و همچنین باعث میشود مواد غذایی خاک و شرایط باروری برای دورهای طولانی بهبود یابد .[10] کاربرد مناسب کود همچنین باعث بهبود بهرهبرداری آب مصرفی در محصولات میشود .[3]
ریحان با نام علمی Ocimum basilicum L. یکی از گونههای مهم جنس ocimum است که در بسیاری از کشورهای دنیا بهعنوان یک گیاه دارویی کشت میشود. ریحان گیاهی یک ساله، علفی، ایستاده، تقریبا بدون کرک، معطر و به ارتفاع60-30 سانتیمتر است که متعلق به تیره نعناع میباشد. اندام مورد استفادهی این گیاه برگ، سرشاخههای گلدار و بذر است .[5,16] ریحان یک گیاه کاملا وابسته به کود و مواد غذایی برای رشد است به شدت به تیمارهای کودی واکنش نشان میدهد .[2,8] کود نیتروژن بهصورت معنیداری باعث افزایش وزن برگهای ریحان و همچنین تاثیر بر روی کلروپلاست رنگی و عملکرد عصارهی آن می-شود .[8] همچنین با افزایش نیتروژن عملکرد ریحان نیز افزایش پیدا میکند .[2] در واقع تغذیهی برگها با نیتروژن بطور معنی-داری باعث افزایش وزن گیاه، ارتفاع گیاه وپهنای برگها میشود .[15] پتاسیم یک کاتیون دارای خاصیت قلیایی است که مسئول حمل آنیونهای ارگانیک و غیرارگانیک و فعالکردن بیش از پنجاه آنزیم است .[15]
همچنین کود پتاسیم اثراتی روی رشد ریحان مانند کمیت و کیفیت عملکرد آن میگذارد .[13,17] وچیزی که اهمیت دارد ایجاد تعادل بین همهی مواد غذایی در دسترس برای گیاهان است .[7] پتاسیم در حقیقت تاثیراتی روی فتوسنتز، تنفس، مدیریت آبیاری و بسیاری از سیستم های آنزیمی دارد .[12] نیتروژن و پتاسیم نقش کلیدی در متابولیسم گیاهان داشته و اثراتی روی سنتز و ذخیرهی مواد غذایی و متابولیتهای ثانویه دارند .[5] مقدار فسفر خاک اغلب بیشتر از مقدار فسفر در دسترس برای گیاه است،
کودهای حاوی فسفر میتوانند مقدار ارتوفسفات محلول را در محلول خاک برای مدت زمان کوتاهی افزایش دهند ولی این موضوع بستگی به pH خاک دارد. فسفر به سرعت با آهن و آلومینیوم واکنش نشان میدهد و به شکل غیر قابل جذب برای گیاه درمیآید .[4] رشد و عملکرد ریحان مانند دیگر کولتیوارهای گیاهی وابسته به قابلیت استفاده از مواد غذایی در دسترس در محیط رشد گیاه میباشد، و گذشته از این موضوع کیفیت عملکرد آن وابسته به جذب عناصر میکرو و ماکرو توسط گیاه است .[18] همچنین نشان داده شده است که کاربرد کود N.P.K و ترکیبات میکرو به میزان 300 ppm بصورت ماهانه، اثرات سودمندی بر کمیت عملکرد و کیفیت عصارهی گیاه ریحان داشته است .[8]
کودهای شیمیایی با ایجاد تغییرات مثبت در خاک و تامین سریع عناصر مورد نیاز گیاه میتوانند شرایط بهینهای برای افزایش وزن گیاه فراهم کنند. از طرفی هزینههای بالای مصرف این کودها وآلودگی آب و خاک و کاهش کیفیت تولیدات کشاورزی باعث ایجاد مشکلاتی شده است. بنابراین تحقیق حاظر به منظور بررسی میزان مناسب کودهای شیمیایی برای حصول عملکرد مناسب و جلوگیری از مصرف بیرویه و نامتعادل این کودها بر روی سبزی ریحان صورت گرفته است.
مواد و روشها
به منظور بررسی تاثیر درصدهای مختلف کود N.P.K +micro بر برخی از خصوصیات مورفولوژیکی گیاه ریحان آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی شامل چهار تیمار صفر، 0/4، 0/8 و 1/2 میلیگرم در لیتر از کود N.P.K - 12,12,36 - در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه ایلام انجام شد. برای انجام این آزمایش بذرهای گیاه ریحان در داخل گلدانهای حاوی خاک معمولی در شرایط رطوبت و دمایی یکسان در محیط گلخانه کشت شدند و پس از مرحلهی چهاربرگی تیمارهای کودی به صورت محلولپاشی بر روی بوته اعمال گردیدند.
پس از دو هفته بعد از اعمال تیمارها شاخصهای مورفولوژیکی ارتفاع بوته، طولریشه ، وزنتر و خشک بوته و وزنتر و خشک ریشه اندازهگیری شدند. صفات مذکور به ترتیب طولریشه و ارتفاع بخش هوایی بوته به وسیله کولیس دیجیتال - مدل - Taiwan, DC-515 با دقت 0/01 میلی متر از سطح خاک تا بالاترین نقطه بوته، وزنتر اندام هوایی و ریشه توسط ترازوی دیجیتالی AND - مدل - USA, GF600 با دقت 0/01 گرم اندازهگیری شد. سپس بمنظور اندازهگیری وزن خشک، نمونهها در داخل پاکتهای کاغذی بسته بندی و به مدت 48 ساعت در دمای 70 درجه سانتیگراد در آون - مدل - Memmert UNE 500 نگهداری شد. در ادامه وزنخشک بخش هوایی و ریشه نیز توسط ترازوی دیجیتالی اندازهگیری گردید. دادههای حاصل از اندازهگیری توسط نرمافزار SAS 9.1 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقایسه میانگینها تیمارهای مختلف با استفاده از آزمون LSD انجام شد و رسم نمودارهای مربوطه با استفاده از نرمافزار Excel صورت گرفت.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادههای مربوط به اثر کود کامل بر ارتفاع، وزنتر و خشک اندام هوائی ریحان در جدول - 1 - گزارش شده-است. نتایج حاکی از آن است که با افزایش میزان کود مصرفی تمام صفات مورد بررسی برای گیاه ریحان به استثنای طول ریشه و و وزن تر ریشه افزایش معنیداری را نشان دادند. وزنتر و نیز وزنخشک ساقه تحت تاثیر تیمارهای کودی در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد و بین میانگین تیمارها اختلاف معناداری وجود داشت. همچنین ارتفاع ساقه تحت تاثیر تیمار کود کامل در سطح 5 درصد معنیدار گردید.
مقایسهی میانگین تیمارها با استفاده از آزمون LSD نشان داد که ارتفاع ساقه در تیمار شاهد با تیمار 0/4 و 1/2 میلیگرم اختلاف معنیداری نداشت اما با تیمار0/8میلیگرم اختلاف معنیداری نشان داد - جدول - 3، که نشان میدهد این میزان از کود شیمیایی از طریق ایجاد شرایط تغذیهای بهتر باعث افزایش رشد رویشی و افزایش ارتفاع بوته میشود. تیمارهای کودی 0/4، 0/8و 1/2 میلیگرم در لیتر بر روی وزنتر ساقه تاثیر داشته و اختلاف معنیداری را نسبت به تیمار شاهد نشان دادند. اما تیمارهای 0/8 و 1/2 میلیگرم در لیتر از کود شیمیایی با تیمار 0/4میلیگرم اختلاف معنیداری را نشان ندادند که میتوان این عدم معنیداری را به این موضوع نسبت داد که نیتروژن موجود در کودهای شیمیایی بیشتر در معرض تصعید و
