بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش در تاریخ 14 تیر 92 در شهرستان بیله سوار، در قالب آزمایش اسپلیت پلات با طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار و عامل اصلی شامل شرایط خاكورزي متداول و حداقل خاكورزي و10 رقم سویا - ام7، ال 17، دي. پی. ایکس، زان، ساري، سحر، 032، 033، گرگان و ویلیامز - به عنوان عامل فرعی انجام شد. در پلات هاي اصلی که خاك-ورزي مرسوم انجام گرفت دو بار پنجه غازي و سه بار دیسک زنی صورت گرفت.
پلات هاي فرعی در ابعاد 1/2 در 4 متر و فاصله ردیف ها 30 سانتیمتر در نظر گرفته شد. کاشت بذر به صورت دستی و در قسمت داغ آب پشته ها با فاصله حدود 5 سانتیمتر روي ردیف و در عمق 3 تا 5 سانتیمتر انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک اندام هاي هوایی اندازه گیري شده در ارقام مورد مطالعه سویا نشان داد در صفات ارتفاع بوته، تعداد شاخه هاي فرعی و تعداد غلاف در بوته در سطوح عامل اصلی در بین ارقام معنی دار بود، در بقیه صفات اختلاف بین سطوح عامل اصلی معنیدار نبود .
اختلاف بین ارقام به جز در درصد سبز شدن دانه ها، در بقیه صفات معنیدار بود. اثر متقابل بین سطوح عامل اصلی به جز در طول غلاف در سایر صفات معنیدار نبود. مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه نیز نشان داد که اختلاف بین ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی و تعداد غلاف در بوته معنیدار بود. بیشترین عملکرد در شرایط خاكورزي مرسوم مربوط به رقم 033 و کمترین آن متعلق به رقم گرگان بود. همچنین بیشترین عملکرد در شرایط حداقل خاكورزي را رقم L-17 و کمترین عملکرد را رقم گرگان داشت .
همبستگی بین صفات مورد مطالعه در شرایط خاكورزي نشان داد همبستگی بین عملکرد با تعداد غلاف در بوته منفی و بالا و با سایر صفات همبستگی پائینی داشت. همچنین همبستگی بین صفات مورد مطالعه در شرایط حداقل خاك-ورزي نشان داد بین عملکرد با صفات مورد مطالعه همبستگی پائینی داشت. تجزیه رگرسیون گام به گام صفات مورد مطالعه در شرایط خاكورزي مرسوم نشان داد که صفت تعداد غلاف در بوته اثر منفی و معنیداري بر روي عملکرد داشته، همچنین در شرایط حداقل خاكورزي 4 صفت وزن 500 دانه، زمان گلدهی، تعداد شاخه هاي فرعی باقی ماندند .
تجزیه علیت در شرایط خاكورزي مرسوم نشان داد که صفت تعداد غلاف در بوته اثر منفی و معنیداري بر روي عملکرد داشت و بیشترین تأثیر مستقیم را روي عملکرد دارد ولی از طریق درصد سبز شدن به صورت غیر مستقیم روي عملکرد تأثیر مثبت نشان می-دهد. تجزیه علیت در شرایط حداقل خاكورزي نشان میدهد بیشترین اثر مستقیم به زمان گلدهی مربوط بود و تعداد شاخه فرعی بیشترین اثر منفی را دارد.
تجزیه به مؤلفه هاي اصلی در سطح شرایط خاكورزي با استفاده از داده هاي استاندارد شده نشان داد که چهار مؤلفه اصلی اول بیشترین تغییرات کل را شامل میشوند. گروه بندي بر اساس سه مؤلفه اصلی اول در سطح خاكورزي نشان داد که رقم 033 از ضرایب بالایی براي مولفه سوم برخوردار بوده و بهترین رقم بود و رقم هاي سحر و گرگان نیز از ضرایب پایینی براي این مؤلفه برخوردار بودند. تجزیه به مؤلفه هاي اصلی در شرایط حداقل خاكورزي با استفاده از داده هاي استاندارد شده نشان میدهد سه مؤلفه اصلی اول باعث بیشترین تغییرات کل میشوند.
واژه هاي کلیدي: سویا، حداقل خاكورزي
-1 مقدمه
طبق بررسی هاي سازمان ملل در آغاز قرن بیستم جمعیت جهان کمی بیش از یک و نیم میلیارد نفر بود که این رقم تا سال 1971 به سه میلیارد نفر افزایش یافت، که حدود دو میلیارد نفر آن یعنی 68/7 درصد متعلق به کشورهاي در حال توسعه بود و پیش بینی میشود تا سال 2021 حدود 6/5 میلیارد نفر از 7/8 میلیارد دنیا در این کشورها ساکن باشند. بنابراین با عنایت به این روند رشد و اینکه کشور ما نیز از جمله کشورهاي در حال توسعه محسوب میشود
طبق پیش بینی هاي کارشناسان میبایستی براي تأمین نیازهاي غذایی کشور تا سال 1400 تولیدات کشاورزي به دو برابر میزان فعلی افزایش یابد - اختیاري، . - 1385 بررسی هاي موجود نشان میدهد که در هر سال 5 تا 7 میلیون هکتار از زمین هاي زراعی دنیا حاصلخیزي خود را از دست میدهند - استنیر و همکاران، . - 1998 حدود 350 میلیون هکتار از اراضی جهان در اثر اجراي عملیات خاكورزي شدید و نا مناسب دچار فرسایش و تخریب شده است.
میزان کل فرسایش خاك در جهان 26 میلیارد تن تخمین زده میشود و سهم ایران از آن در حدود 2 میلیارد تن میباشد. به موازات مسئله فرسایش، کاهش ماده آلی خاك که در اثر عوامل مختلفی رخ میدهد، به چالش دیگر کشاورزي تبدیل شده است . میزان ماده آلی در اکثر نواحی کشور زیر یک درصد بوده و این امر میتواند پیامدهاي منفی قابل توجهی براي کشاورزي به بار آورد .
اساس خاكورزي حفاظتی بر حفظ مقدار کافی بقایاي گیاهی در سطح خاك، تردد کمتر در زمین و دست کاري کمتر خاك استوار است. هم اکنون خاكورزي حفاظتی به عنو ان بهترین روش به زراعی و حفظ دو منبع با ارزش آب و خاك مد نظر متخصصین و بهره برداران است. این روش که بیشتر از روش هاي دیگر مد نظر قرار گرفته است علاوه بر حفاظت خاك، با تولید محصول نیز در ارتباط است .
خاكورزي حفاظتی برروي شیب هاي کم تا حدود %2 اعمال میشود تا شستشوي لایه را کاهش دهد . به کار بردن این روش نیز شامل بسیاري از جنبه هاي صرفه جویی در وقت و انرژي مربوط به خاكورزي حداقل و بسیاري از صرفه جویی هاي هزینه مربوط به تهیه بستر اقتصادي میباشد - مافی،.1390 - براي جلوگیري از فرسایش آبی لازم است که با انتخاب روش مناسب سرعت نفوذ آب به خاك را افزایش داده تا رواناب سطحی کمتري ایجاد شود - روستا، .1387 -
پوشش سطح خاك، انرژي قطرات آب باران گرفته و مانع برخورد مستقیم این قطرات به ذرات خاك و در نتیجه فرو پاشی آنها میشود - بایبوردي، . - 1366 سیستم هاي حفاظتی در مقایسه با سیستم هاي خاكورزي مرسوم که بقایاي گیاهی را به زیر خاك می-برد - دائو، - 1996 و یا بقایاي گیاهی محصول قبلی سوزانده میشود - کینازواوارا و همکاران، 1986 - .
میتوانند در شرایط مختلف مزیت هایی مانند کاهش مصرف انرژي - ویرسینک و همکاران، 1992 - ، کاهش فرسایش آب و بادي - موریسون و همکاران، - 1997، نیاز به نیروي کار کمتر - گري و همکاران، 1996 - ، افزایش ذخیره رطوبت خاك - دنتون و واگنر، 1992 - ، افزایش مواد آلی خاك - کالی و همکاران، - 1987 و فراهم آوردن امکان کشت دوم - هریج و هولاند، 1992 - را به دنبال داشته باشد انتخاب رقم مناسب و شناسایی و به کارگیري شیوه هاي مناسب کشت و افزایش عملکرد در واحد سطح براي منطقه بیش از پیش احساس میشود.
با توجه به اعمال روشهاي نا مناسب تهیه بستر در کشت سویا که در بسیاري از نقاط کشور با آتش زدن بقایاي محصول قبلی بویژه گندم و جو همراه است، کسب آگاهی و جایگزین نمودن یک روش مؤثر براي حفظ و پایداري عملکرد این گیاه، مطلوب به شمار میرود. این تحقیق در جهت نیل به اهداف فوق طراحی و اجرا گردیده است.
-2 مواد و روشها
آزمایش در سال1392 در مزرعه اي پیرامون شهرستان بیلهسوار با ارتفاع 101 متر از سطح دریا و موقعیت جغرافیایی 48 درجه و 19 دقیقه طول جغرافیایی و 39 درجه و 23 دقیقه عرض جغرافیایی به اجرا در آمد. تجزیه خاك مزرعه آزمایش نشان میدهد که پ- هاش خاك 7/5، هدایت الکتریکی خاك حدود 0/37 میلی موس بر سانتیمتر، بافت خاك از نوع لوم رسی و درصد لاي، رس، و شن آن به ترتیب 44، 35 و 21 درصد میباشد.
زمین محل آزمایش به ابعاد 20 در 50 متر، قسمتی از یک مزرعه 5 هکتاري که همه ساله زیر کشت سویا می-رود انجام شده است. این تحقیق در قالب آزمایش اسپلیت پلات با طرح پایه بلوك هاي کلامل تصادفی با سه تکرار و خاكورزي متداول و حداقل خاكورزي، به عنوان فاکتورهاي اصلی و 10 رقم سویا به نام هاي M7، L17، D.P.X، ،Sari Zane، Sahar، 032، 033، Gorgane و Williams به عنوان فاکتورهاي فرعی انجام شد .
بذر ارقام مورد استفاده از بخش تحقیقات گیاهان روغنی مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر تهیه گردید در تاریخ 5 تیر 92 پس از برداشت محصول قبلی که گندم بود عملیات تهیه زمین شروع گردید بدین ترتیب در پلات هاي اصلی که قرار بود خاكورزي متداول انجام گیرد دو بار پنجه غازي و سه بار دیسک زنی صورت گرفت.
سایر عملیات از قبیل کود دهی، استفاده از علف کش قبل از کاشت - ترفلان - ، آبیاري و سمپاشی بر علیه کرم برگ خوار و نیز کنه دو نقطه اي با سم لاروین چینی طبق عرف محل که در قسمت زراعت سویا توضیح آن آمد، انجام گرفت. پلات هاي فرعی در ابعاد 1/2 در 4 متر و فاصله ردیف ها 30 سانتیمتر در نظر گرفته شد.
کاشت با دست و به کمک تخته کاشت صورت گرفت و در قسمت داغ آب پشته ها با فاصله حدود 8 سانتیمتر روي ردیف و در عمق 3 تا 5 سانتیمتر در تاریخ 14 تیر 92 انجام گرفت. عملیات برداشت سویا در سال 92 تحت تأثیر بارش برف در آبان ماه قرار گرفته و با تاخیر چند هفته اي مواجه شد بطوریکه سرماي 8 درجه زیر صفر باعث گردید غیر از رقم ویلیامز، ارقام دیگر از سرما خسارت ببینند و این مسئله روي عملکرد هم تأثیر گذاشت .
با توجه به حساسیت موضوع و نوع طرح بکار رفته در این تحقیق و اجراي آن با سه تکرار به منظور کاستن از خطاي ناشی از نمونه گیري، اندازه گیري کلیه صفات توسط یک نفر - مجري - انجام گرفت . لازم به ذکر است که دو صفت درصد سبز شدن و زمان گلدهی در طول فصل انجام گرفت، براي مطالعه بقیه صفات از هر کرت با رعایت اصول نمونه برداري از قبیل حذف حاشیه 5 بوته کف بر شده و به صورت جداگانه براي اندازه گیري مورد استفاده قرار گرفت .
پس از نمونه برداري کل کرت براي به دست آوردن عملکرد کرت درو گردید غیر از درصد سبز شدن، تاریخ گلدهی و عملکرد، صفات ارتفاع نمونه ها، تعداد شاخه هاي فرعی هر بوته، تعداد غلاف در هر بوته، طول غلاف، تعداد دانه داخل در غلاف، وزن 500 دانه، درصد روغن و درصد پروتئین زیر نیز مورد مطالعه قرار گرفت. پس از جمع آوري اطلاعات مربوطه، به منظور تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده براي صفات مختلف مورد مطالعه، محاسبات آماري و رسم نمودارها با استفاده از نرم افزارهاي MSTAT-C,SPSS,EXCELL و مقایسه میانگین ها با استفاده از روش دانکن در سطح 5 و 1 درصد صورت گرفت.
-3 نتایج و بحث
همبستگی بین صفات مورد مطالعه در سویا با استفاده از صفات خاص به عنوان شاخص انتخاب ارقام در یک برنامه اصلاحی به سهولت و نیز کم هزینه بودن روش غربال، وراثتپذیري و میزان همبستگی این صفات بستگی دارد. منابع موجود در مورد اصلاح ارقام نشان میدهند که کار آمد ترین روش، اعمال گزینش همزمان بر اساس چندین صفت مختلف است که همه آنها بر عملکرد گیاه زراعی تأثیر میگذارد - ویجندرا داس، . - 2000 در این تحقیق نیز همبستگی بین صفات مورد مطالعه در شرایط خاكورزي و عدم خاكورزي محاسبه شد.
