بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تعیین مقاومت ارقام جو نسبت به بیماری لکه نواری - Drechslera graminea - و تاثیر تنش بیماری بر عملکرد دانه و اجزای عملکرد، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان در سال زراعی1395-96 با مطالعه تنوع ژنتیکی14 رقم جو بر اساس صفات ریختشناسی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. بر اساس تجزیه واریانس دادهها اکثر صفات مورد بررسی در ارقام دارای تفاوت معنیدار در سطح احتمال یک درصد بودند.
.1 مقدمه
در جهان تمدنی را نمیتوان یافت که اساس و پایه کشاورزی آن در کشت و زرع گیاهانی به جز غلات بنا شده باشد. کشت گندم، جو و چاودار اساس زراعت بابل، مصر، روم و یونان و همچنین اروپای شمالی و جنوبی از زمانهای قدیم تشکیل میداده است .
در حدود نیمی از جو تولید شده در سطح جهان - حدود 60 درصد - برای تغذیه دام و طیور استفاده میشود. دانهی جو معمولاً با سایر مواد غذایی ترکیب شده و به صورت کنسانتره به مصرف دامها میرسد. با توجه به میزان کم گلوتن در جو، آرد تهیه شده از این گیاه برای تولید نان مناسب نیست .
جو با نام علمی Hordeum vulgar L، یکی از قدیمیترین گیاهان زراعی میباشد که توسط انسان، اهلی شده و در نقاطی از خاور نزدیک که کاوشهای باستانشناسی صورت گرفته همیشه با گندم دیده شده است. خاستگاه جوها چند ردیفه در آسیای شرقی، غرب چین، تبت تا شمال شرقی هندوستان بوده است. سایر نواحی که تصور میشود جو از آنها منشاء گرفته باشد، آسیای میانه عمدتا قفقاز، سوریه و نواحی هم مرز آنهاست. در این مناطق اجداد جوهای دو ردیفهای یافت می-شوند که از هوردئوم اسپانتانئوم منشاء گرفتهاند .
جو از لحاظ اقتصادی و تغذیهای، یکی از مهمترین محصولات غلهای به شمار میآید و مطالعهی عوامل زیان بار این محصول استراتژیک از اهمیت قابل ملاحظهای برخوردار است. یکی از مهمترین بیماریهای جو در دنیا که در کاهش میزان تولید محصول موثر است، بیماری لکه نواری است. این بیماری تاکنون ار بسیاری از مناطق کشت جو در ایران و جهان گزارش شده است و به دلیل خساراتی که به محصول وارد میآورد، مبارزه با این قارچ از اهمیت ویژهای برخوردار است. برای کنترل عامل بیماری است.
برای کنترل عامل بیماری، از روشهای مختلفی مانند کنترل شیمیایی، زراعی و ژنتیکی میتوان استفاده نمود. استفاده از مواد شیمیایی در کنترل بیماریها، معایب زیادی مانند آلودگی محیط زیست، هزینهی زیاد و مشکل کاربرد آنها در زمان خاص را به دنبال دارد. با توجه به این موارد، پژوهشگران بهترین و مناسبترین روش کنترل بیماریها را تولید ارقام مقاوم میدانند .
این بیماری در اکثر مناطق جوخیز کشور از جمله گرگان، کرج، زنجان، مشهد،آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، مغان، شاهرود، لرستان، کرمانشاه، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد و بخصوص ورامین اهمیت ویژهای پیدا کرده است، طی سالهای 82 و 83 مزارع جو استانهای تهران، کرمانشاه، کردستان، سمنان، ایلام، اصفهان، زنجان و لرستان از نظر آلودگی به بیماری لکه نواری مورد بررسی قرار گرفت. طبق نتایج حاصل آلودگی در تمام استانها با درجات مختلف مشاهده شد. کمترین آلودگی در سمنان 14/81 درصد مزارع و بیشترین آلودگی در تهران 75/71 درصد مزارع بود .
عامل بیماری لکه نواری قارچ، Pyrenophora graminea است که متعلق به آسکومیستها بوده و تولید پریتس مینماید. پریتسهای این قارچ، که در پائیز روی کلشهای باقیمانده جو در مزرعه تولید میشوند، در طبیعت بندرت مشاهده میگردند
مرحله غیرجنسی این قارچ، Drechslera graminea میباشد. در این حالت قارچ تولید کنیدیوفور و کنیدی مینماید. کنیدیها در انتها و جوانب انتهایی کنیدیوفورها و به صورت خوشهای سه تا پنجتایی تولید میشوند. کنیدیها راست، در هر دو انتها مدور، دارای تا هفت دیواره عرضی، به اندازهای 11-24*30-115 میکرون و به رنگ قهوهای زرد میباشند.
علائم بیماری ابتدا در مرحله پنجهزنی ظاهر میشود. نوارهای زرد در برگهای تازه تولید شده به ویژه در روی قسمت پایین پهنک برگ و غلاف ظاهر میشوند. این نوارها به تدریج در طول برگ توسعه یافته و بزودی رنگ آنها قرمز متمایل به قهوهای و سپس قهوهای تیره میشود. لکهها معمولا بهم پیوسته و تمام برگ را در بر میگیرند و بافت برگها در طول نوارها خشک و حالت پارگی در برگها مشاهده میشود.
معمولا قد گیاهان آلوده نسبت به گیاهان سالم کوتاهتر میباشد. در گیاهان آلوده برگها تیره، پیچ خورده و پلاسیده میشوند و سنبلهها اغلب تشکیل نمیشود، اگر هم تشکیل شد بصورت پیچ خورده، خشک شده و به رنگ قهوهای در میآیند. خوشههای آلوده اغلب دانهای تولید نمیکنند و در صورت تولید، دانهها ریز، چروکیده و قهوهای میباشند. در سایر خوشهها دانهها تقریبا به صورت نرمال بوجود آمده و شاید علائم رنگ پریدگی در آنها مشاهده گردد. ظهور و نوع علائم بیماری و شدت آنها به قدرت بیماریزایی قارچ، حساسیت میزبان و شرایط جوی بستگی دارد
این پژوهش به بررسی مقاومت برخی ارقام جو کشت شده در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان پرداخت تا در صورت وجود نتایج مطلوب، در آینده از آنها در برنامههای اصلاحی جو استفاده شود.
.2 مواد و روش
این پژوهش در سال زراعی 95-96 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی شهرستان خرمآباد با خاک لومی شنی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار به اجرا درآمد. برای انتقال بیماری مقادیر زیادی کاه و کلش آلوده به قارچ لکه نواری از مزارع جو استان جمعآوری و پس از خشک کردن در پاکتهای مخصوص نگهداری شد زمان جمعآوری این نمونهها در اواخر فصل بهار بود زیرا در این زمان از سال قارچ به راحتی قابل شناسایی و برداشت است نگهداری کاه و کلش باید در محیطی باشد که خشک و بدون رطوبت باشد تا از تکثیر کپک بر روی آنها جلوگیری شود.
همچنین از جو محلی به عنوان Spreeder در اطراف مزرعه به منظور آلودگی طبیعی استفاده شد. 14 صفت کمی مورد بررسی قرار گرفت که برخی از آنها شامل ارتفاع بوته، شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیک، طول پدانکل، بودند. ارزیابی بوتههای جو براساس روش ماتور و بتنگار به صورت شمارش تعداد بوتههای آلوده و سالم و محاسبه درصد بوتههای آلوده بود. تجزیه واریانس و مقایسه میانگین چند دامنهای دانکن با استفاده از نرمافزار SAS انجام گردید.
.3 نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک مورد بررسی در ارقام جو در جدول 1، نشاندهنده آن است که ارقام مورد مطالعه از نظر اکثر صفات اندازهگیری شده، با یکدیگر اختلاف معنیداری در سطح احتمال یک درصد هستند فقط تعداد سنبلچه بارور و تعداد روز تا رسیدن در سطح یک درصد معنیدار نیست. زکاوت و همکاران [6] در آزمایشی نشان دادند که بین ارقام و لاینهای جو برای بیشتر صفات مورد بررسی اختلاف معنیداری وجود دارد.
جدول-1 تجزیه واریانس صفات کمی مورد بررسی در ارقام و لاینهای جو
