بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی واکنش 20 اکوتیپ لوبیا قرمز به تنش خشکی ، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1395 -96 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان اجرا گردید. در این مطالعه فاکتور اصلی شامل تنش خشکی در سه سطح و فاکتور فرعی 20 اکوتیپ جمع آوری شده از شهر و استان های مختلف بود.
نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات نشان داد که بین سطوح تنش و همچنین بین ارقام از نظر تمام صفات مورد بررسی اختلاف معنی داری وجود دارد. بر اساس نتایج بدست آمده از مقایسات میانگین ها، اکوتیپ های ماهان، رابر، کرمانشاه و کرمان متحمل ترین و اکوتیپ های دشت آب و شمال حساس ترین اکوتیپ ها معرفی شدند . بنابراین ، به نظر می رسد ارقام اخیر برای کاشت در اراضی که در معرض کمبود آب قرار دارند مناسب باشند.
.1مقدمه
تنش خشکی یکی از علل اصلی خسارت به گیاهان زراعی در سرتاسر جهان از طریق کاهش میانگین عملکرد تا میزان 50 درصد می باشد
با توجه به اینکه ایران جزء مناطق خشک و نیمه خشک دنیا محسوب می شود،در چنین مناطقی نوسانات بارندگی نیز زیاد بوده و ممکن است برخی از مراحل مهم رشدی گیاه به دلیل کم آبی تحت تاثیر کاهش پتانسیل آب خاک قرار گیرد - . - Noroozi & ABDOLREZA, 2013 لوبیا - Phaseolus Vulgaris.L - یک منبع مهم غذایی در سراسر دنیا محسوب می شود که به دلیل دارا بودن پروتئین، فیبر، و ویتامین در دانه ارزش غذایی بالایی دارد. این گیاه منبع اصلی پروتئین گیاهی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه محسوب می شود
اجزای عملکرد در لوبیا شامل تعداد غلاف در بوته،تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه می باشد که این فاکتور ها نقش به سزایی در تعیین عملکرد بوته و اصلاح آن دارند
در بررسی اثرات تنش خشکی بر لوبیا در سال 2007گزارش کرد که میانگین کاهش عملکرد در شرایط استرس خشکی 60 درصد و کاهش وزن دانه 14 درصد بوده و صفت تعداد روز تا بلوغ در شرایط خشکی کاهش نشان داده است . - 5 - اهمیت اقتصادی حبوبات به ویژه لوبیا ایجاب می کند که هر گونه راهکاری برای بهینه سازی سیستم تولید آن در کشور مورد ارزیابی قرار گیرد. کاهش اثر تنش های محیطی با استفاده از روش هایی مانند آبیاری، مصرف کود و شیوه های مناسب کاشت در این مناطق با محدودیت مواجه است بنابراین، اصلاح ژنتیکی گیاه برای به حداقل رساندن اثر تنش های محیطی تلاشی با ارزش به شمار می آید
کشت ارقام مقاوم به تنش خشکی یکی از روش های ساده مقابله با تنش خشکی و قابل انجام توسط اغلب تولید کنندگان می باشد. شناسایی ارقام سازگار هر منطقه و مقاوم به تنش خشکی با حداکثر تولید در واحد سطح از اهداف مهم محققین می باشد بر همین اساس پژوهش حاضر اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد 20 اکو تیپ لوبیای قرمز - Pharsalus vulgaris. L - را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد.
.2مواد و روش ها
عملیات مزرعه ای در ایستگاه تحقیقاتی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته واقع در ماهان، 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان - طول جغرافیایی57 درجه و29 دقیقه ، عرض جغرافیایی 30 درجه و 59 دقیقه و ارتفاع از سطح دریا 1895.4متر - انجام شد. مواد گیاهی مورد استفاده 20 اکوتیپ لوبیا قرمز بود که از شهر های مختلف تهیه شدند. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک کامل تصادفی با سه تکرار و در طی سال زراعی - 1395-96 - انجام شد.
فاکتور اصلی شامل تنش خشکی در سه سطح - نرمال، تنش متوسط وتنش شدید - و عامل فرعی شامل 20 اکوتیپ می باشد. اعمال تنش خشکی با دور آبیاری نرمال هر 7 روز، دور آبیاری متوسط هر 14 روز و تنش شدید هر 21 روز آبیاری انجام پذیرفت . پس از اعمال تیمارها و در زمان برداشت صفات مورفولوژیک و زراعی از جمله عرض غلاف، ، متوسط وزن یکصد دانه، عملکرد بیولوژیکی و شاخص برداشت اندازه گیری شدند. تجزیه واریانس داده ها براساس آزمایش کرت های خرد شده و برپایه طرح بلوک های کامل تصادفی صورت پذیرفت .برای مقایسه میانگین از آزمون Duncan استفاده گردید . برای محاسبات آماری از نرم افزارهای SAS 9.4 و SPSS ،نسخه 16 استفاده شده و برای رسم نمودار ها از نرم افزار Excel استفاده شد .
.3 نتایج و بحث
-1-3تجزیه واریانس
نتایج تجزیه واریانس برای اکثر صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری را بین اکوتیپ ها نشان داد - جدول . - 1اثر متقابل ژنوتیپ در تنش برای اکثر صفات معنی دار بود که بدین معنی است که ارقام واکنش های متفاوتی تحت تنش خشکی نشان داده اند - جدول . - 1 در نتیجه با توجه به تنوع موجود ،این صفات می توانند مورد توجه به نژادگران قرار گیرند.
-2-3مقایسات میانگین عرض غلاف
همانطور که مشاهده می شود اثر سطوح مختلف تنش خشکی توانسته است عرض غلاف را به طور معنی داری تغییر دهد . در بین اکوتیپ های لوبیا قرمز مورد مطالعه بیشترین عرض غلاف مربوط به اکوتیپ کرمان و کمترین ان مربوط به اکوتیپ های راین، کهنوج، بزنجان ،دشت آب و حسن آباد می باشد - شکل. - 1-1
شکل 1-1 مقایسه میانگین اثر متقابل تنش در رقم برای صفت عرض غلاف
وزن یکصد دانه
بین اکوتیپ های لوبیا قرمز از نظر وزن یکصد دانه اختلاف معنی داری وجود داشت که در این بین بیشترین وزن یکصد دانه مربوط به اکوتیپ های کرمان، رابر، کرمانشاه ، بزنجان و ماهان و کمترین آن از اکوتیپ شمال بدست آمد.
جدول-1-1 میانگین مربعات مربوط به تجزیه واریانس صفات اندازه گیری شده در ارقام لوبیا قرمز تحت تنش خشکی
عملکرد بیولوژیکی
اکوتیپ های مورد بررسی از نظر عملکرد بیولوژیکی تفاوت معنی دار نشان دادند - شکل. - 1-2 که این امر می تواند ناشی از شدت تاثیر کمبود آب بر اجزای عملکرد آن ها باشد . طبق گزارش محققان افت عملکرد لگوم های دانه ای در شرایط تنش خشکی عمدتا مربوط به کاهش تعداد نیام در بوته است
شکل1-2 مقایسه میانگین اثر متقابل تنش در رقم برای صفت عملکرد بیولوژیکی
