بخشی از مقاله
چکیده
گلرنگ به عنوان یک دانه روغنی بومی ایران از قابلیت سازگاری بالایی نسبت به تنشهای غیرزیستی همچون خشکی و شوری برخوردار است.بمنظور بررسی همبستگی بین صفات و روابط بین عملکرد و سایر صفات کمی گلرنگ،در آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی به صورت اسپیلت پلات با دو تکرار در سه سطح با 26 رقم،نتایج حاصل از بررسی همبستگی نشان داد که بین عملکرد تک بوته و صفاتی مانند تعداد دانه در قوزه، تعداد قوزه در بوته، وزن هزار دانه و درصد روغن همبستگی مثبت و معنیدار وجود دارد.
بیشترین همبستگی صفات مطالعه شده با عملکرد تک بوته مربوط به تعداد دانه در قوزه بود. بین تعداد دانه در قوزه و تعداد قوزه در بوته نیز همبستگی منفی و معنیدار مشاهده شد. به طور کلی به نظر می رسد از نظر رابطه تغییرات تعداد قوزه در هر بوته با تعداد دانه در هر قوزه روند مشخصی وجود دارد. شایان توجه است که بیشترین تعداد قوزه در بوته در ارقامی دیده شد که کمترین تعداد دانه در قوزه را دارا بودند. با انجام تجزیه علیت مشاهده شد که بیشترین اثر مستقیم روی عملکرد تک بوته توسط تعداد دانه در قوزه و تعداد قوزه در بوته و کمترین آن توسط ارتفاع بوته اعمال میشود.
ضریب تبیین تصحیح شده تجزیه علیت مربوط به صفات مطالعه شده در این آزمایش برابر 0/90 تعیین گردید.سهم عوامل غیر X - سایر متغیرهای مؤثر - نیز برابر 0/32 بدست آمد، بعبارت دیگر علاوه بر متغیرهای مطرح شده برخی عوامل دیگر نیز عملکرد را تحت تأثیر قرار دادهاند. نتایج حاصل از تجزیه علیت برای ضرایب همبستگی بین صفت عملکرد دانه در بوته با صفات موجود در مدل رگرسیون نشان داد که در هر سه رژیم رطوبتی ، تعداد دانه در قوزه و تعداد قوزه در بوته بیشترین اثر مستقیم مثبت را بر عملکر دانه در بوته داشته اند، ولی این اثرات مستقیم از طریق اثرات غیر مستقیم منفی آنها کاهش یافته است.
وزن هزار دانه نیز در هر دو محیط دارای تنش و بدون تنش دارای اثرات مستقیم مثبت و نسبتاً بالا بر عملکرد دانه در بوته بود ولی به دلیل اثر چشمگیر غیر مستقیم و منفی آن از طریق تعداد قوزه در بوته ، تعداد دانه در قوزه و روز تا %100گلدهی ، همبستگی مثبت و نسبتاً کمتری با عملکرد دانه در بوته نشان داد.نتایج کلا نشان می دهد که در هر دو شرایط بدون تنش و دارای تنش رطوبتی ،تعداد دانه در قوزه و تعداد قوزه در بوته می توانند در برنامه های به نژادی گلرنگ به عنوان دو شاخص انتخاب مناسب جهت بهبود عملکرد دانه مورد استفاده قرار گیرند.ضمنا می توان گفت که ارقام دارای وزن هزار دانه بیشتر ، دارای عملکرد دانه بیشتری هستند.
مقدمه
گلرنگ یکی از گیاهان روغنی و بومی ایران است. روغن گلرنگ کیفیت قابل ملاحظهای داشته، بطوری که میزان اسید لینولئیک آن بین 73 تا 85 درصد است. تحمل نسبی به شوری و خشکی خاک از مشخصات بارز این گیاه میباشد . - 1 - در برنامه های به نژادی ،عدم توجه به ارتباط بین صفات و انتخاب برای یک صفت ممکن است نتایج مطلوبی را در بر نداشته باشد. لذا در راستای برنامه ریزی صحیح در برنامه های انتخاب ، لزوم توجه به همبستگی های بین صفات مورد تأکید است.
از ضرایب همبستگی ساده برای تعیین نحوه ارتباط بین عملکرد و اجزای آن و همچنین در روابط بین اجزای عملکرد به طور گسترده ای استفاده گردیده است .در اصلاح صفاتی نظیر عملکرد دانه و عملکرد روغن که نسبتهای مختلفی از اجزای عملکرد در شکلگیری آنها سهیم هستند، تعیین روابط و همبستگیهای مهم بین صفات مختلف میتواند میزان مشارکت هر متغیر را در بروز این صفات پیچیده، آشکار سازد.
اهدائی و نورمحمدی - 3 - به همبستگی مثبت و معنیداری بین عملکرد دانه و صفاتی مانند وزن هزار دانه، تعداد دانه در قوزه، درصد روغن و ارتفاع گیاه اشاره نمودند.
رائو و همکاران - 17 - گزارش کردند که صفات تعداد قوزه در بوته و عملکرد دانه در گیاه همبستگی زیادی با هم دارند، و از بین اجزای عملکرد تعداد قوزه در بوته بیشترین تأثیر را بر عملکرد دانه داشت. سولانکی و پالیوال - 18 - به وجود همبستگی مثبت و معنیدار بین عملکرد دانه و صفاتی مانند تعداد دانه در قوزه، تعداد قوزه در بوته و وزن هزار دانه اشاره نمودند.
براتولین - 8 - اعلام کرد رابطه مثبت و معنیداری بین عملکرد دانه و تعداد قوزه در بوته، و همچنین بین عملکرد و وزن هزار دانه وجود دارد ولی بین عملکرد و تعداد دانه در قوزه رابطه مثبت و غیرمعنیداری وجود دارد. پاتیل - 15 - وجود همبستگی مثبت و معنیدار بین عملکرد و وزن هزار دانه را مورد تأئید قرار داد.
کومار و همکاران - 12 - پس از بررسی ارقام گلرنگ و استفاده از تجزیه علیت گزارش نمودند که ارتفاع گیاه، اندازه قوزه و تعداد دانه در قوزه رابطه مثبت و معنیداری با عملکرد دانه و روغن دارند.
قدرتی - 5 - با انجام تجزیه علیت نشان داد که دو صفت تعداد قوزه در بوته و وزن دانه در قوزه به ترتیب مهمترین عوامل موثر بر عملکرد گلرنگ با ضریب تبیین 0/96 میباشند.هدف از این پژوهش تعیین همبستگی بین صفات مورد ارزیابی و همچنین بررسی روابط علت و معلولی صفات مورد مطالعه در 26 رقم گلرنگ توسط تجزیه علیت میباشد.
مواد و روشها:
در این بررسی تعداد 26 رقم گلرنگ بهاره بعنوان فاکتور فرعی B از نظر مقاومت به خشکی در سه سطح مختلف آبیاری - شرایط عادی آبیاری و یکبار تنش آبی و دوبار تنش آبی به ترتیب با هفت و شش و پنج بار آبیاری - بعنوان فاکتور اصلی در یک آزمایش اسپیلت پلات با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در دو تکرار مورد ارزیابی و مطالعه قرار گرفتند.
در این تحقیق از 26 رقم گلرنگ بهاره شامل Bonab L.، MIANE L.1، MARAND L.1، MIANE L.2، MARAND L.2،MARAND L.3، LANGARMAHAN L.، ZARGHAN L.2، ZARGHAN L.3، ZARGHAN L.4، ZARAND. KERMAN 1، ZARAND. KERMAN 2، KORDESTAN 2، ESFAHAN L، BROOJERD L.، NISHABOOR L، N974051، V-51-242، N51016، NEBRASKA 825، A-1، TOMJIC، N.5، 6151، D51-361 و 24-1 استفاده شد.
هر تکرار آزمایش دارای 3 کرت اصلی بوده و داخل هر کرت اصلی نیز 26 کرت فرعی به ابعاد 2*3 مترمربع بوجود آمد.صفات مورد ارزیابی در این پژوهش،تعداد روزهای کاشت تا جوانهزنی، کاشت تا ساقه روی، کاشت تا %50 غنچهدهی، کاشت تا %50 گلدهی، کاشت تا %100 گلدهی، ارتفاع بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در قوزه، وزن هزار دانه، عملکرد تک بوته و درصد روغن بود.روابط بین صفات با استفاده از نرمافزار GMP مورد بررسی قرار گرفت، این همبستگیها برای سه سطح آبیاری بطور جداگانه محاسبه شدند. تجزیه علیت عملکرد دانه با اجزای عملکرد و سایر صفات توسط نرمافزار MSTAT-C برای هر سطح آبیاری انجام شد.
نتایج و بحث:
همبستگی بین صفات
ضرایب همبستگی بین صفات مطالعه شده در 26 رقم گلرنگ در جدول 1 درج شده است. در بین صفات مطالعه شده تعداد دانه در قوزه، تعداد قوزه در بوته، وزن هزار دانه و درصد روغن - به ترتیب با 0/41، 0/32، 0/30 و - 0/25 بیشترین همبستگی مثبت و معنیدار را با عملکرد تک بوته نشان دادند.اهدائی و نورمحمدی - 3 - به همبستگی مثبت و معنیدار وزن هزار دانه، تعداد دانه در قوزه و درصد روغن با عملکرد دانه اشاره نمودند.
همچنین در بررسی ارقام مختلف گلرنگ توسط کوسانتینو و همکاران - 9 - و پراساد و همکاران - 16 - وجود همبستگی مثبت و معنیدار تعداد دانه در قوزه، تعداد قوزه در بوته و وزن هزار دانه با عملکرد دانه مورد تائید قرار گرفته است.ارتفاع بوته و تعداد روز از کاشت تا جوانهزنی با عملکرد تک بوته همبستگی معنیداری نداشتند، ولی اهدائی و نورمحمدی - 3 - به همبستگی مثبت و معنیدار ارتفاع بوته با عملکرد دانه اشاره نمودهاند.تعداد قوزه در بوته با درصد روغن همبستگی مثبت و معنیداری نشان داد.
هان و همکاران - 10 - نیز به وجود همبستگی مثبت و معنیدار بین درصد روغن و تعداد قوزه در بوته اشاره کردهاند، ولی آلبا و گریکو - 6 - اعلام نمودند بین درصد روغن و تعداد قوزه در بوته همبستگی وجود ندارد. همبستگی مثبت و معنیدار بین تعداد قوزه در بوته و عملکرد روغن توسط امیدی تبریزی - 2 - نیز گزارش شده است.
جدول -1 ضرایب همبستگی ساده بین صفات مطالعه شده در 26 رقم گلرنگ بهاره برای سطوح مختلف آبیاری
درصد روغن با صفاتی مانند تعداد روز تا %50 غنچهدهی، تعداد روز از کاشت تا ساقهروی و تعداد روز تا %50 گلدهی همبستگی منفی و معنیداری نشان داد ولی بین درصد روغن و صفاتی مانند ارتفاع بوته، تعداد دانه در قوزه، وزن هزار دانه، تعداد روز از کاشت تا جوانهزنی و تعداد روز از کاشت تا %100 گلدهی همبستگی معنیدار مشاهده نشد.
براتولین - 8 - همبستگی مثبت و معنیداری بین درصد روغن با وزن هزار دانه گزارش کرد، در حالیکه پاتیل - 15 - به وجود همبستگی منفی و معنیدار درصد روغن با وزن هزار دانه اشاره کرده است.با توجه به جدول 1 صفاتی مانند تعداد روز از کاشت تا %50 گلدهی، تعداد روز از کاشت تا %100 گلدهی، تعداد روز از کاشت تا %50 غنچهدهی، تعداد روز از کاشت تا ساقهروی و تعداد قوزه در بوته با ارتفاع بوته همبستگی مثبت و معنیداری نشان دادند.
همبستگی منفی و معنیداری نیز بین ارتفاع بوته و صفاتی مانند وزن هزار دانه و تعداد روز از کاشت تا جوانهزنی مشاهده شد ولی بین تعداد دانه در قوزه و ارتفاع بوته همبستگی معنیداری دیده نشد.تعداد دانه در قوزه با تعداد قوزه در بوته همبستگی منفی و معنیدار - -0/49 - و با وزن هزار دانه همبستگی ضعیف و منفی - -0/51 - نشان داد. بین تعداد قوزه در بوته و وزن هزار دانه همبستگی منفی و معنیدار ولی ضعیف - -0/23 - مشاهده شد.ارتفاع بوته همبستگی مثبت و معنیدار با تعداد قوزه در بوته نشان داد - 0/39 - ، ولی تعداد قوزه در بوته با تعداد دانه در قوزه همبستگی منفی و معنیدار - -0/49 - داشت. این همبستگی منفی میتواند مانع از اثر مثبت ارتفاع بر عملکرد باشد.
