بخشی از مقاله
چکیده:
عموما از تکثیر غیرجنسی گیاهان زینتی، دارویی و معطر به دلیل جوانه زنی کم بذر و همچنین مدت زمان طولانی لازم برای رشد گیاهان استفاده می شود. شعمدانی عطری از گیاهان زینتی و دارویی مورد استفاده در صنایع دارویی، آرایشی و فضای سبز می باشند. امروزه با توجه به کاربرد گسترده این گیاهان در صنایع مختلف، نیاز به تکثیر سریع و انبوه این گیاهان جهت گسترش سطح زیر کشت آنها احساس می شود.
به منظور بررسی اثرات سطوح مختلف تنظیم کننده های 0 - IBA, NAA، 1000، 2000، 3000 میلی گرم در لیتر - و زمان های مختلف نمونه برداری در تابستان - تیر، مرداد و شهریورماه - بر ریشه زایی و رشد ریشه آزمایشی در قالب طرح فاکتوریل بر پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه فاکتور - نوع تنظیم کننده رشد، سطح تنظیم کننده رشد و زمان نمونهگیری - در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان انجام شد.
نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد که: از نظر صفات مورد بررسی غلظت 3000 میلیگرم در لیتر NAA دارای بالاترین درصد ریشهزایی، تعداد ریشه، وزن تر ریشه و بقای گیاهان مورد مطالعه نسبت به IBA بود و شهریورماه نیز بهترین زمان برای تهیه قلمهها از حیث فاکتورهای ریشهزایی بود.
.1 مقدمه و هدف:
شعمدانی عطری از گیاهان سخت ریشهزا می باشد. باززایی ریشه از قلمه ها توسط فاکتورهای درونی - وضعیت تغذیه و سطوح هورمونی آن - و بیرونی - دما، نور، رطوبت و... - کنترل می شود. از تنظیم کنندهای رشد گیاهی مانند IBA, NAA در سطح تجاری برای تکثیر بسیاری از گیاهان با ارزش استفاده می شود. تشکیل ریشه نابجا در پایین قلمهها پدیده نموی بسیار مهمی در رشد و بقای بعدی قلمهها می باشد.
آنچه در تشکیل ریشه نابجا در گیاهان مهم میباشد عبارتند از : القا، آغازش و رشد ریشه. در گیاهان مختلف مدت زمان لازم برای این سه فرایند متفاوت بوده و از چند ساعت - در گیاه - Mung Bean تا چند روز و هفته - در اکثرگیاهان مناطق معتدله - متفاوت میباشد
لذا یافتن بهترین زمان و ترکیب هورمونی مورد استفاده در ریشه زایی قلمهها مهم میباشد. تشکیل ریشه نابجا به وسیله اکسین تسریع میشود پاسخ به اکسین و انتقال آن در کنترل تشکیل ریشه، طول و تعداد ریشههای تشکیل شده مهم میباشد. . - Yan et al ., 2014 - در کل سه گروه از مواد شیمیایی ریشه زایی در گیاهان را تحت تاثیر قرار میدهد ا- هورمونها - آغاز فعالیت مریستمی و رشد و نمو ریشه - -2 مواد غذایی - که جهت رشد ریشه لازمند - -3 پاتوژنها. تشکیل آغازندههای ریشه در قلمهها بستگی به اکسین درونی قلمه و ترکیبات کمکی مانند ترکیباتفنیلی دارد این مواد منجر به بیوسنتز RNA و آغازش تشکیل پریموردیومهای ریشه میشوند . - Henrique et al., 2006 - در کنار هورمون ها دسترسی به قند ساکاروز ازعوامل عمده تشکیل دهنده ریشه میباشد قند منبع انرژی برای سلول و از ترکیبات اصلی سازنده سلول می باشد. قندها موجب تحریک رشد در گیاه می شوند
شعمدانی عطری Pelargonium odoratissimum - از خانواده Geraniaceae گیاهی کند رشد، چند ساله و علفی - از جمله گیاهان سخت ریشه زا می باشند که تکثیر آن با بذر به سختی صورت می گیرد. علاوه بر زیبایی طبیعی شعمدانی عطری در فضای سبز مناطق گرمسیری، اسانس این گیاهان کاربرد گسترده ای در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی دارد
با توجه به افزایش تقاضا برای گیاه مذکور، تکثیر ارقام مناسب این گیاهان در سطح تجاری حائز اهمیت می باشد بدین منظور لازم است تا سریعترین و اقتصادی ترین روش تکثیر گیاهان انتخاب شود. به منظور حصول به حداکثر ریشهزایی لازم است تا تاثیر زمانهای مختلف نمونه برداری و غلظتهای مختلف تنظیم کننده های رشد بر ریشه زایی گیاهان مورد مطالعه قرار گیرد.
.2 مواد و روشها:
پژوهش حاضر در طی سالهای 1394 - 1393در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در قالب طرح فاکتوریل بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. به منظور بررسی زمان نمونهبرداری و تاثیر تنظیم کنندههای رشد در ریشه زایی شعمدانی عطری، از تنظیمکنندههای 0 - IBA, NAA، 1000، 2000، 3000 میلی گرم در لیتر - و زمان های مختلف نمونه برداری در تابستان - تیر، مرداد و شهریورماه - استفاده شد. پایههای مادری مورد استفاده از یکی از گلخانه تجارتی تهیه و در گلخانه در دمای 25 و 18 درجه سانتیگراد به ترتیب برای روز و شب و فتوپریود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی نگهداری شدند.
از سرشاخههایی انتهایی - قلمه هایی با طول 15-10 سانتی متر حاوی 4-2 برگ - به عنوان منبع تکثیر در پژوهش حاضر استفاده شد. لازم به ذکر می باشد که شرایط محیطی در زمان ریشهزایی همانند شرایط محیطی در زمان رشد گیاه بود. کلیه قلمه ها قبل از اعمال تیمار هورمونی به کمک قارچ کش بنومیل با غلظت 0,5 در هزار به مدت 30 ثانیه ضدعفونی شدند.
سپس قسمت انتهایی قلمه ها به مدت 30 ثانیه در تیمارهای هورمونی قرار گرفتند. از پرلایت دانه متوسط به عنوان محیط کشت در مرحله ریشه زایی استفاده شد. نمونه برداری با فاصله زمانی یک ماه از هم در طی تیر، مرداد و شهریورماه انجام شد. بعد از 40 روز از اعمال تیمارها گیاهان ریشه دار شده از گلدان خارج و بعد از شتشو با آب مقطر صفات زیر مورد بررسی قرار گرفت: درصد ریشه زایی، تعداد ریشه فرعی، وزن تر ریشه، طول طویل ترین ریشه.
به منظور بررسی درصد بقای گیاهان بعد از ریشه زایی گیاهان به گلدان های 5 لیتری حاوی نسبت های مساوی - 1:1:1 - ماسه، خاک باغچه و کود گوسفندی کاملا پوسیده منتقل شدند درصد بقای گیاهان 40 روز پس از انتقال گیاهان مورد بررسی قرار گرفت. داده های حاصل از آزمایش به کمک نرم افزارSPSS و MSTATC مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
.3 نتایج و بحث
نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس نشان دهنده وجود اثرات متقابل معنی دار میان نوع هورمون، سطوح هورمونی و زمان نمونه گیری می باشد - جدول . - 1 افزایش غلظت تنظیمکنندههای رشد 3000 - میلیگرم در لیتر - تاثیر معنیداری - - P 1% در افزایش درصد ریشهزایی و بقای گیاهان حاصل داشت - جدول . - 2 از نظر صفات مورد بررسی غلظت هورمونی 3000 میلیگرم در لیتر NAA دارای بالاترین درصد ریشهزایی، تعداد ریشه، وزن تر ریشه و بقای گیاهان مورد مطالعه نسبت به IBA بود - جدول . - 6 از نظر درصد بقای گیاهان بعد از انتقال به گلدان تفاوتی میان قلمههای ریشهدار شده در تیرماه و شهریورماه در غلظت 3000 میلیگرم در لیتر NAA مشاهده نشد
افزایش بقای گیاهان بعد از انتقال به گلدان در تیمار مذکور شاید به دلیل تعداد و کیفیت ریشههای تولید شده باشد. همچنین مشخص شد که شهریورماه مناسبترین زمان برای قلمهگیری در هر دو نوع تنظیمکننده رشد در شعمدانی عطری بود - جدول . - 2 عدم ریشهزایی در تیمار شاهد در طی زمانهای مختلف نمونهبرداری به غیر از مرداد ماه در تیمار IBA و تیرماه در تیمار NAA و بقای کم گیاهان ریشه دارشده به دلیل کیفیت پایین ریشههای تولید شده و تعداد کم آنها بود این گیاهان بلافاصله بعد از انتقال به گلدان از بین رفتند
بررسی تاثیر نوع هورمون - جدول - 3 وسطح هورمونی - جدول - 4 و زمان نمونه گیری - جدول 5 و - 6 نشان داد که هورمون NAA وغلظت 3000 میلی گرم در لیتر تنظیم کننده رشد بهترین تاثیر را در ریشه زایی گیاهان شعمدانی عطری در شهریور ماه داشتند. بررسی انجام شده توسط Pullareddy et al., - 2006 - نشان داد که غلظت 2000 میلیگرم در لیتر تنظیم کننده IBA تاثیر مثبت در ریشهزایی گیاه شعمدانی عطری داشت همچنین در تحقیق انجام شده مشخص شد که عکس العمل متقابل ماه با غلظت هورمون معنیدار بوده و بالاترین درصد ریشه زایی در آبان ماه مشاهده شد.
نتایج حاصل از جدول مقایسه میانگین - جدول - 8 نشان داد که غلظت 3000 میلیگرم در لیتر تنظیم کننده رشد در هر سه زمان نمونهگیری تاثیر مثبت در ریشهزایی و وزن تر ریشه قلمهها داشته اما بالاترین تعداد ریشه ، درصد بقای گیاهان به همراه صفات ذکر شده در غلظت 3000 میلیگرم در لیتر تنظیم کننده رشد و در شهریورماه حاصل که شاید دلیل آن مربوط به کیفیت ریشههای تولید شده ناشی از تیمار NAA نسبت به IBA باشد.
بررسی انجام شده در شعمدانی عطری توسط - 2008 - Chanderasekar&pulla نشان داد که با افزایش غلظت تنظیم کننده رشد NAA تا 2000 میلی گرم درلیتر در طی آذرماه و آبان ماه بر میزان ریشه زایی قلمه ها افزوده شد. با افزایش غلظت تنظیم کننده های رشد از 1000 به 3000 میلی گرم در لیتر بر میزان ریشه زایی قلمه های شعمدانی عطری افزوده شد.
هورمون اکسین دارای اثرات متفاوت فیزیولوژیکی در گیاه می باشد این هورمون در تشکیل لایه زاینده موثر بوده و در نهایت در تمایز بافت دخالت دارد. در ریشهزایی گیاهان علاوه بر تنظیم کننده ها سایر ترکیبات موجود در گیاه - همفرسازهای ریشه زایی - نیز دخالت دارد. افزایش ریشه زایی درشهریور ماه در قلمه ها شاید به دلیل افزایش همفرسازها در این مقطع زمانی در گیاه باشد که همراه با کاربرد تنظیم کننده های رشد موجب افزایش ریشه زایی شده است. همزمان با تحریک ریشه زایی توسط اکسین انتقال کربوهیدرات ها از برگ به سوی ریشه به ریشه زایی کمک کرده و موجب افزایش درصد ماده خشک ریشه می شود
جدول :1 تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه در ریشهزایی شعمدانی عطری
