بخشی از مقاله
چکیده
درختچه توري با نام علمی Lagerstroemia indica L. از جمله گیاهان زینتی زیبا و پر کاربرد در فضاي سبز میباشد. با توجه به اینکه ازدیاد این گونه گیاهی به روش بذر، باعث تفرق صفات میشود، بنابراین براي تکثیر و پرورش گیاهان مشابه با پایه مادري از روش قلمهزنی استفاده میگردد. به منظور دستیابی به مناسبترین غلظت هورمون اکسین بر ریشهزایی قلمههاي درختچه توري، آزمایشی در گلخانه دانشکده کشاورزي دانشگاه گیلان به صورت فاکتوریلدر قالب طرح کاملاً تصادفی و با 3 تکرار اجرا شد. فاکتور هاي آزمایشی شامل هورمون ایندول بوتیریک اسید - IBA - در چهار سطح - 0 ، 1000، 2000، 4000میلیگرم بر لیتر - و هورمون نفتالین استیک اسید - NAA - با غلظتهاي 0 - ، 1000، 2000 و 4000 میلیگرم بر لیتر - بود. صفات مورد بررسی شامل درصد ریشهزایی، طول بلندترین ریشه، وزن تر و خشک ریشه بود. نتایج بهدست آمده اختلاف معنیدار تیمارهاي آزمایشی را در سطح احتمال 0/01 نشان داد. بیشترین درصد ریشهزایی را تیمار 4000 میلیگرم در لیتر 2000 + NAA میلیگرم در لیتر IBA داشت. بیشترین طول ریشه در تیمار4000 میلیگرم در لیتر 1000 + NAA میلیگرم در لیتر IBA مشاهده شد. در مجموع با توجه به صفات بررسی شده برهمکنش هورمون4000 میلیگرم در لیتر NAA و هورمون 2000 میلیگرم در لیتر IBA موثرترین تیمار براي ریشهزایی درختچه توري بود. بنابراین بهترین نتیجه را جهت تکثیر سریع و حداکثري قلمهها در بر خواهد داشت.
مقدمه
درختچه توري - Lagerstroemia indica L. - که حدود 80 گونه دارد درختان کوچک و درختچههایی هستند که به طور اصلی بومی جنوب شرق آسیا میباشند و به دلیل تنوع رنگ گل، دوره گلدهی به نسبت طولانی - حدود 4 ماه - ، اشکال و اندازههاي مختلف و تنوع ساختار آن از گیاهان مینیاتوري گلدانی تا درختی، مقاومت نسبت به بیماريها و تنوع استفاده آن - علاوه بر استفاده زینتی، اغلب براي چوب، تانن و دار و استفاده میشود - ویژه و قابل توجه و یکی از گیاهان عمده فضاي سبز آب و هواي معتدل و حارهاي است . - Poller ., 2002 - اغلب گونه هاي Speciose L، Subcostata L، Fauriei L و Indica L به عنوان گیاهان زینتی استفاده میشوند اما فقط دو گونه آخر وسیع در تکثیر، انتخاب و نمو ارقام - کالتیوارهاي - اقتصادي نوین استفاده میشود
در ازدیاد غیر جنسی استفاده از قسمتهایی که بلوغ رویشی دارند موجب کوتاه شدن دوره رویشی و تسریع در گلدهی میگردد - جلیلی مرندي، . - 1382 از آنجایی که قلمهها از قسمتهاي بالغ پایه مادري تهیه میشوند پس از ریشهدار شدن و استقرار در جایگاه اصلی زودتر به مرحله گلدهی میرسند که این مطلب در مورد درختان و درختچههاي زینتی داراي اهمیت بوده و در فضاي سبز شهري مورد توجه است - زرین بال و همکاران، . - 1384 در بین درختان و درختچهها، گیاهانی را میتوان یافت که در آنها قدرت تشکیل ریشههاي نابجا بسیار ضعیف است. به عبارت دیگر قلمههایشان به سختی ریشهدار میشود. قلمه این دسته از گیاهان به مراقبت بیشتري نیاز دارد. استفاده از مهپاش و هورمونهاي ریشهزا از عواملی هستند که در موفقیت تکثیر این گیاهان از طریق برداشت قلمههاي سبز موثر میباشند
یکی از پر مصرفترین تنظیم کننده-هاي رشد گیاهی اکسینها هستند - خوشخوي و همکاران، . - 1389 بررسی منابع نشان داد که اکسین نقش اساسی در القاء ریشه-زایی دارد و منجر به تشکیل آغازنده ریشه میشود. اکسین بر روي سرعت ریشهزایی قلمهها اثر دارد. گیاهان اکسین طبیعی را در شاخهها و برگهاي جوان تولید میکنند، اما براي ریشهزایی بهتر باید اکسین مصنوعی بکار برده شود - Stefanic and Vodnik, . - 2007 مهمترین اکسینهاي سنتتیک، ایندول بوتیریک اسید - Indole-3-butyric acid; IBA - و نفتالین استیک اسید - Naphthaleneacetic acid; NAA - میباشند کهنسبتاً فعالتر از اکسین طبیعی ایندول استیک اسید - Indole-3-acetic acid; IAA - بوده و باعث تقسیم، طویل شدن و رشد سلولی گردیده و تشکیل ریشههاي نابجا را تحریک میکند - Hartman et al., . - 2002 در تکثیر رویشی، ویژگیهاي مطلوب پایه مادري را میتوان به آسانی به نسل بعد انتقال داد و از تفرق ویژگیها که در تکثیر جنسی به وجود میآید دوري نمود. البته ایجاد ریشههاي نابجا در بیشتر خانوادههاي گیاهان چوبی بسیار سخت است و عموماً پذیرفته شده است که وقایع اولیه فرایند تشکیل ریشه با تمایز زدایی و تشکیل مکانهاي مریستمی همراه است که توسط هورمونهاي درونی مثل - IAA - ایجاد میگردد . - Jarvis, 1986 - استفاده از قلمههاي چوب سخت و چوب نیمه سخت و یا علفی،
تهیه قلمه در زمان مناسبی از دوره رشد سالانه گیاه مادري، مناسب بودن دما و رطوبت محیط ریشهزایی قلمه، استفاده از بستر کاشت مطلوب، انجام برخی از تیمارها پیش یا پس از تهیه قلمه، کاربرد تنظیم کنندههاي رشد گیاهی و یافتن غلظت بهینه این مواد از عوامل مهمی هستند که براي افزایش ریشهزایی قلمه باید به دقت مورد توجه قرار گیرند. یکی از مهمترین موارد استفاده از تنظیم کنندههاي رشد گروه اکسینها، کاربرد آنها در زودتر تشکیل شدن ریشههاي نابجا در قلمههاي ساقه است - Hartman et . - al., 2002 متداولترین ترکیب براي تسریع در ریشهزایی قلمههاي انواع گیاهان سخت ریشهزا، IBA میباشد - Ozelbaykal and . - Gezerel., 2005 در پژوهشی عنوان شد استفاده از هورمونهاي ریشهزایی IBA و NAA و همچنین زمان قلمهگیري تاثیر مثبتی بر ریشهزایی قلمههاي درختچه زینتی شیشه شور داشته است. بیشترین تعداد ریشه در قلمههایی که در بهمن ماه با IBA با غلظت 4000 میلیگرم در لیتر تیمار شده بودند با استفاده از سیستم مهپاش بدست آمد
در بررسی تاثیر دو نوع اکسین IBA - و - NAA بر ریشهزایی قلمههاي چوبی اقاقیا به این نتیجه رسیدند که تیمار هردو اکسین به طور معنیداري تعداد و طول ریشه را افزایش داد . - Swamy et al., 2002 - غلظتهاي مختلف IBA و NAA را بر روي ریشهزایی قلمههاي کاملیا بررسی نموده و مشاهده کردند که در تیمارهاي 2500 میلیگرم در لیتر NAA و 3000 میلیگرم در لیتر IBA موجب افزایش 77 تا 81 درصد ریشهزایی قلمهها شد . - Blythe et al ., 2000 - امروزه این موضوع به خوبی پذیرفته شده است و یافتههاي اولیه، چندین بار تایید شده که به کار گیري اکسین به صورت طبیعی یا مصنوعی لازمهاي براي آغازیدن ریشه نابجا روي ساقه است و در واقع نشان داده شده که تقسیم اولین یاختههاي آغازنده ریشه به وجود اکسین درونی یا اکسینی که از خارج به کاربرده میشود وابسته میباشد - خوشخوي، . - 1389 با توجه به مطالب ذکر شده هدف از این آزمایش دستیابی به غلظت بهینه اکسین IBA - و - NAA جهت تکثیر قلمههاي درختچه توري بود.
مواد و روش ها
پژوهش حاضر در گلخانه دانشکده علوم کشاورزي دانشگاه گیلان در اواخر اسفند ماه انجام گرفت. این آزمایش در قالب فاکتوریل بر پایهطرح کاملاً تصادفی با دو فاکتور شامل چهار سطح تنظیم کننده رشد گیاهی IBA و چهار سطح تنظیم کننده رشد گیاهی NAA هر یک به غلظتهاي - 0 ، 1000، 2000، 4000میلیگرم بر لیتر - اجرا شد. این طرح با 16 تیمار و سه تکرار و هر تیمار شامل 8 قلمه که در مجموع با تعداد 384 قلمه در نظر گرفته شد. قلمه هاي چوبی درختچه توري به طول 12±2 سانتی متر با 3-4 جوانه از شاخههاي یک ساله گیاه مادري تهیه شد. برش تحتانی قلمه از نیم سانتیمتري زیر جوانه و برش بالاي قلمه 1 تا 2 سانتیمتر با اولین جوانه فاصله داشته و به صورت مورب زده شد - جعفري و بوذري.، . - 1389 همچنین براي جلوگیري از شیوع بیماري قارچی، قلمهها و بستر ریشهزایی قبل از کاشت با قارچکش بنومیل با غلظت 1 در هزار ضدعفونی شده و بعد از ضدعفونی به مدت 10 دقیقه در هواي آزاد قرار داده شد.
سپس تیمارهاي هورمونی بر آنها اعمال میگردند به گونه اي که هر قلمه به مدت 5 ثانیه در غلظتهاي مختلف هورمونی تیمار شدند. پس از تیمار با اکسین، قلمهها بلافاصله به بستر ریشهزایی منتقل گردیدند . - Shahhoseini et al., 2015 - بستر کشت حاوي ماسه و پرلیت به نسبت حجمی مساوي - 1:1 - بودند. پس از استقرار قلمه در بسترحاوي ماسه و پرلیت، دماي اپتیمم بسترکشت 15-23 درجه سلسیوس و دماي هواي محیط گلخانه 15-20 درجه سلسیوس حفظ گردید همچنین سیستم آبیاري در طول دوره به صورت مهپاش بود. پس از ریشهزایی شاخصهایی ازجمله درصد ریشهزایی، طول بلندترین ریشه و وزن تر و خشک ریشهها در هر قلمه اندازه گیري گردید. تجزیه و تحلیل آماري با استفاده از نرم افزار SAS - نسخه - 9/4 و مقایسه میانگین هر صفت با استفاده از آزمون توکی و در سطح احتمال 1 درصد صورت گرفت. براي رسم نمودارها نیز از نرمافزار اکسل - Excel - استفاده شد.
نتایج و بحث درصد ریشهزایی: نتایج جدول تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که اثرات اصلی ایندول بوتیریک اسید و نفتالین استیکاسید و همچنین اثرات متقابل آنها بر صفت میزان ریشهزایی معنیدار - P<0,01 - بود. برهمکنش اثر ایندول بوتیریک اسید و نفتالین استیک اسید بر صفت میزان ریشهزایی - نمودار - 1 نشان داد که، تیمارهاي IBA2000+NAA2000 و IBA2000+NAA4000 بیشترین - به ترتیب 70 و 75 درصد - و تیمارهاي شاهد، IBA0+NAA1000 و IBA1000+NAA0 کمترین - به ترتیب 12/50، 12/50 و 12/50 درصد - میزان ریشهزایی را داشتند. در برخی از پژوهشها نیز تاکید شده که آمیختن مواد تسهیل کننده ریشهزایی، از کاربرد هر کدام به تنهایی موثرتر است Shazly et این یافته با نتایج تحقیقات سایر پژوهشگران مبنی بر بهبود و افزایش درصد ریشهزایی قلمهها توسط کاربرد IBA و NAA همخوانی دارد - رمضانی و همکاران، 1384؛ حبیبی کوتنایی، 1389؛ راهداري و همکاران، 1389؛ . - Kasim and Rayya, 2009 در مطالعات ریشهزایی قلمهها معمولاً از تنظیم کننده-هاي رشد گروه اکسین بخصوص IBA و NAA استفاده میشود، زیرا نقش اساسی اکسین در القاء ریشهزایی و تشکیل آغازنده ریشه اثبات شده است. گیاهان اکسین طبیعی را در شاخهها و برگهاي جوان تولید میکنند، اما براي ریشهزایی موفقیت آمیز باید اکسین مصنوعی بهکار برده شود تا از مرگ قلمهها جلوگیري شود اکسین خارجی بهکار برده شده سبب فعالیت IAA شده و سنتز درونی IAA را افزایش داده است
