بخشی از مقاله
چکیده
چنار یکی از گونههای با ارزش جنگلهای ایران است که در صنعت چوب، فضای سبز شهری و صنعت دارویی کاربرد فراوانی دارد. تکثیر این گونه از طریق بذر دارای مشکلات فراوانی است لذا به طور معمول از طریق قلمه تکثیر میشود. این پژوهش تأثیر اکسینهای ایندول استیک اسید - IAA - ، ایندول بوتریک اسید - IBA - و نفالین استیک اسید - NAA - در ریشهزایی قلمههای چنار بررسی شد.
قلمهها بعد از سترونسازی، به مدت 30 دقیقه در اکسینهای IAA، IBA و NAA در غلظتهایی از0 و 100 میلیگرم در لیتر قرار داده شده و در گلدانهای پلاستیکیو آزمون فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در شرایط گلخانه کاشته شدند. نتایج نشان داد بیشترین درصد زندهمانی، طول ساقه و ریشه به تیمار 100 میلی گرم در لیتر IAA تعلق دارد. ضمن اینکه شاخص Top/ Root تنها در تیمار 100 میلی گرم در لیتر IBA در محدوده استاندارد قرار داشت.
مقدمه
چنار معمولی یا شرقی - Platanus orientalis L. - ، درختی بزرگ با تنه مستقل و تاجی گسترده و شاخههای قوی میباشد که به خانواده چنار - Platanaceae - تعلق دارد . مبداء پیدایش این گونه به دورن کرتاسه بر میگردد ولی برای اولین بار در قرن شانزدهم شناخته شد. چنار درختی یک پایه - Monoecious - با گلهای تک جنسی - Unisexual - میباشد که دارای برگهای پنجهای با 7-5 لوب عمیق، گلاذین فشرده و کروی شکل و میوه فندقه مرکب است.
این گونه بجز مناطق جنوبی ایران در سایر مناطق در کنار رودخانهها، جویبارها و چشمههای کوهستانی میروید . - Mozafaraian, 2009 - چنار درختی صنعتی است بطوریکه یکی از ده گونه چوب ده و مرغوب جنگلهای ایران میباشد و از قدیمالایام از چوب آن برای سقف منازل و پایههای ساختمان استفاده میشود. ضمناینکه گونهای زینتی بوده و در ایجاد فضای سبز در کنار خیابانها، پارکها و باغها استفاده میشود.
وجود درختان کهنسال چنار در خیابانهای اغلب شهرها بیانگر قدمت تاریخی استفاده از این درخت در ایجاد فضای سبز شهری است و بطور معمول برای استفاده در فضای سبز پرورش داده میشود . - Zencirkiran 2010 - قابل ذکر است که مصارف دارویی چنار نیز بسیار قابل ملاحظه میباشد ، بطوریکه پوست و بگهای آن دارای خواص دارویی زیادی می باشند. برگهای تازه له شده آن در رفع التهاب شدید چشم بکار میرود. عرق برگ چنار چاق کننده و مقوی قلب بوده و برای مشکلات تنفسی بسیار مفید است. جوشانده پوست آن در سرکه برای معالجه اسهال، فتق و درد دندان، رفع لکههای پوستی و غیره مورد استفاده قرار میگیرد. ضمناینکه از ریشه آن برای درمان مارگزیدگی استفاده میشود
راههای متفاوتی برای تولید و تکثیر چنار وجود دارد که از آنجمله میتوان به کشت بخشهای مختلف نظیر جنین، جوانه، بافت، کشت سلول، پروتوپلاسم و گل در شرایط درون شیشهای - in vitro - ، کشت قلمه و بذر اشاره نمود. قابل ذکر است قوه نامیه بذور چنار در گونههای مختلف بین 30 تا 40 درصد میباشد - Hartman et al. 2011 - ضمن اینکه نهالهای بذری چنار بسیار ظریف و حساس بوده و به مراقبتهای فراوان نیاز دارد. ضمن اینکه نهالهای بذری در مراحل زندگی دارای رشد نسبتا کندی هستند
هرچند یکی از راههای مناسب برای تکثیر چنار استفاده از قلمههای چوبی میباشد ولی مرگ و میر نهالهای تولید شده از طریق قلمه قابل ملاحظه بوده و هنوز مشکلات زیادی برای تکثیر این گونه وجود دارد. به طور عواملی نظیر اندازه و شکل قلمه، سن، ژنوتیپ و تنظیم رشد گیاهی مورد استفاده، از عوامل موثر در تکثیر چنار از طریق قلمه می-باشند
در گیاهان گلدار، معمولا ریشههای جانبی از تقسیم سلولهای دایره محیطیه بوجود میآید ولی در تعدادی از گیاهان، ریشه-های مذکور از آندودرم منشأ میگیرند. تشکیل ریشه جانبی و نابجا، مشابه تشکیل مجدد پارانشیم آوندی یا سلولهای دایره محیطیه است. اکسینها به عنوان تنظیم کنندههای رشد، تقسیم سلولی را تحریک میکنند اما همیشه نمی توانند سبب تشکیل مجدد مریستمهای ریشه گردد. بطوریکه توانایی تشکیل مریستهای ریشه به طور طبیعی به سلولهایی در مکانهای خاص، مثل سلولهای دایر ه محیطیه یا پارانشیم آوندی خارج از مرکز قطبهای آوندهای چوبی اولیه محدود میشود
بطور کلی تشکیل ریشههای نابجا توسط ژنتیک و شرایط محیطی و عوامل داخلی تنطیم میشود. بطوریکه میزان هورمون-های داخلی مثل IAA، سیتوکسینها و اسید آبسیزیک در تشکیل ریشه و جوانه حائز اهمیت بسیار میباشند. ضمن اینکه وجود یا عدم وجود مواد غذایی در رشد گیاه بسیار مهم میباشد که رشد و نمو ریشه و تغییرات آن را نیز شامل میگردد. عناصری نظیر NPK و نیز مواد ساخته شده در فتوسنتز نقش اساسی در تولید و توسعه ریشه گیاه دارند. به همین دلیل میزان موفقیت قلمههای گیاهان در نور کافی بیشتر از قلمههایی است که در نور کم رشد میکنند. مطالعات - 2012 - Zencirkiran and Erken در تکثیر غیرجنسی چنار نشان میدهد که تاتیر IBA در غلظتهای مختلف جهت ریشهزایی قلمههای چنار موثرتر از غلظتهای مختلف NAA میباشد. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر تنظیمکنندههای رشد IBA، IAA و NAA در ریشهزایی قلمههای چنار میباشد.
مواد و روشها
روش تهیه قلمه
قلمههای مورد نیاز به صورت ساده از جستهای جوان یک ساله از درختان 50 تا 60 ساله چنار به طول 20 تا 25 سانتی-متر و قطر یک سانتیمتر تهیه شدند.
تیمارهای ریشهزایی قلمههای مورد
برای هر یک از قلمه هورمونهای IBA، IAA و NAA در غلظتهایی از0و 100 میلیگرم در لیتر با سه تکرار 10 تایی در نظر گرفته شد. برای ضدعفونی قلمهها و خاک گلدانها از کاپتان 0/2 درصد استفاده شد. قلمهها پس از سترونسازی به مدت 30 دقیقه در محلول اکسینهای مذکور و آب مقطر - غلظت صفر - قرار داده شدند . - Razavi, 2016 - سپس قلمهها در گلدانهای پلاستیکی با ابعاد 20 ×30 سانتیمتر در مخلوطی از ماسه، پرلیت و خاکبرگ به ترتیب به نسبتهای 1 :2 :2 به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی در گلخانه تحقیقاتی پالونیا واقع در شهرستان آمل کاشته شدند.
نتایج
نتایج بررسی میانگین درصد زندهمانی، طول ساقه، طول ریشه و نسبت ساقه به ریشه - Top-Root Ratio - قلمهها توسط آزمون تجزیه واریانس دوطرفه نشان میدهند که تیمارهای نوع هورمون، غلظت هورمونها و اثرات متقابل آنها، تأثیر معنیداری روی صفات مورد در قلمههای چنار داشتند
جدول -1 نتایج تجزیه واریانس درصد زندهمانی، طول ساقه، طول ریشه و نسبت ساقه به ریشه قلمههای چنار
