بخشی از مقاله
چکیده - در این مطالعه اثرات نامطلوب انگل Ligula intestialis بر ماهی کاوار Squalius lepidus در رودخانه زاینده رود بررسی شد. بدین منظور تعداد 80 قطعه ماهی از یک ایستگاه آلوده به انگل لیگولا و یک ایستگاه شاهد صید گردید و شاخص هایی چون متوسط وزن، GSI، HSI و CF در دو گروه سنی 2 و 3 مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند. تمامی شاخص ها در ماهیان آلوده کمتر از ماهیان غیر آلوده ایستگاه شاهد بودند و به جز HSI در هر دو گروه سنی - p>0/05 - ، اختلاف معنی داري را نشان دادند . - p<0/05 -
کلید واژه- انگل لیگولا اینتستینالیس، پلروسرکوئید، رودخانه زاینده رود، ماهی کاوار
مقدمه
ماهی ها در بین مهره داران بیشترین تنوع را به خود اختصاص داده اند و تمامی آنها اعم از اقتصادي و غیر اقتصادي به علت نقش مؤثري که در اکوسیستم هاي آبی ایفا می کنند، از اهمیت و ارزش زیادي برخوردارند. آنها همواره در معرض عوامل بیماري زاي مختلفی مانند انگل ها بوده اند .[4] از جمله آنها، انگل Ligula intestinalis است که به شاخه Cestoda تعلق دارد. محل زندگی انگل بالغ قسمت انتهایی روده پرنده هاي ماهیخوار - میزبان نهایی - بوده و پس از رسیدن به بلوغ تخم هاي آن از طریق مدفوع پرنده به درون آب وارد می شود. سخت پوستانی مثل سیکلوپوئید ها میزبان حد واسط اول و گونه هاي مختلفی از ماهیان آب شیرین میزبان حد واسط دوم سستود ها به حساب می آیند. انگل در بدن ماهی به شکل لارو پلروسرکوئید که در محوطه بطنی ماهی قرار می گیرد، دیده می شود .[2]
انگل Ligula intestinalis از سستود هایی است که اغلب کپور ماهیان را به عنوان میزبان حد واسط دوم آلوده می کند. وزن انگل حتی می تواند از وزن بدن میزبان خود نیز بیشتر شود. این امر می تواند اندام هاي داخلی بدن را تحت فشار قرار داده و باعث اختلال در فعالیت طبیعی ارگان هایی چون غدد تناسلی، کبد و دستگاه گوارش گردد. ترشحات سمی انگل نیز بر سیستم هاي عملکردي بدن میزبان آسیب وارد می کند .[5]
شیوع آلودگی به این انگل در بسیاري از منابع آبی کشور مثل تالاب هامون، دریاچه سد ارس، رودخانه زاینده رود، تالاب انزلی و نالاب گمیشان گزارش شده است .[1] ماهی کاوار Squalius lepidus، از خانواده کپورماهیان از جمله ماهیان با ارزش از دیدگاه اکولوژیک و صید ورزشی در حوضه زاینده رود بوده و از فراوانی مناسبی در سراسر رودخانه برخوردار است . [3] هدف از این مطالعه، بررسی برخی از اثرات منفی انگل لیگولا اینتستینالیس بر ماهی کاوار رودخانه زاینده رود و تاثیر احتمالی بر جمعیت این گونه می باشد.
مواد و روش ها
صید ماهی کاوار Squalius lepidus در فروردین ماه سال 1391 از رودخانه زاینده رود و در دو ایستگاه با استفاده از تور پره و الکتروشوکر انجام شد. ایستگاه اول که در آن ماهیان آلوده به انگل لیگولا مشاهده شده بودند، در نزدیکی تصفیه خانه فاضلاب کارخانه ذوب آهن - شکل - 1
و ایستگاه دوم - ایستگاه شاهد - در نزدیکی پل صفائیه مابین زرین شهر و مبارکه در نظر گرفته شدند. ماهیان صید شده به صورت زنده به دانشکده منابع طبیعی در دانشگاه صنعتی اصفهان منتقل شدند و 80 عدد از این ماهیان - از ایستگاه آلوده 50 ماهی و از ایستگاه شاهد 35 ماهی - مورد بررسی قرار گرفتند. پس از بیهوش کردن ماهیان، وزن و طول کل آنها با دقت به ترتیب 1 گرم و 1 میلی متر اندازه گیري و با استفاده از فلس، سن آنها تعیین گردید. سپس حفره شکمی آنها باز شده و وجود یا عدم وجود پلروسرکوئید لیگولا در آنها مشخص شد. در صورت وجود پلروسرکوئید، کرم ها جدا شده و تعداد و وزن آنها تعیین گردید. پس از توزین امعا و احشا، جنسیت نیز در ماهیان مشخص گردید. با خارج ساختن و اندازه گیري وزن کبد و گنادها، شاخص توسعه گنادي - GSI - با تقسیم وزن گناد به وزن بدن بدون انگل، شاخص توسعه کبدي - HSI - با تقسیم وزن کبد به وزن بدن بدون انگل و ضریب چاقی - - CF - condition factor - با تقسیم وزن بدن بدون انگل به مکعب طول کل به دست آمده و به صورت درصد بیان شدند .[8]
براي انجام محاسبات آماري و مقایسه شاخص هاي اندازه گیري شده بین ماهیان سالم و ماهیان آلوده به انگل لیگولا، از نرم افزارهاي Excel 2007 و SPSS 18 استفاده شد.
شکل- 1 ایستگاه اول نمونه برداري در مجاورت کارخانه ذوب آهن که خروجی فاضلاب کارخانه را در بر می گیرد. پرندگان ماهیخوار به عنوان میزبان نهایی انگل لیگولا در شکل مشاهده می شوند ]نگارنده.[
نتایج
از بین 50 ماهی صید شده از ایستگاه اول، 32 ماهی داراي انگل لیگولا بودند - شکل . - 2 این ماهیان به دو گروه سنی دو ساله و سه ساله تقسیم شده و وزن متوسط، GSI ، HSI و ضریب چاقی در آنها با 35 ماهی ایستگاه شاهد مقایسه گردید. در گروه سنی دو ساله متوسط وزن ماهیان آلوده - بدون در نظر گرفتن وزن انگل - ، GSI، HSI و ضریب چاقی به ترتیب 4/01، 1/75، 1/11 و 0/87 و در ماهیان غیر آلوده ایستگاه شاهد به ترتیب 5/26، 3/97، 1/41 و 1/54 به دست آمد. در گروه سنی سه ساله نیز شاخص هاي ذکر شده یعنی متوسط وزن ماهیان آلوده - بدون در نظر گرفتن وزن انگل - ، GSI ، HSI و ضریب چاقی به ترتیب 4/98، 2/90، 0/80 و 0/81 و در ماهیان ایستگاه شاهد به ترتیب 14/36 ، 5/32 ، 1/19 و 1/44 محاسبه شد. تمامی شاخص ها در ماهیان آلوده به انگل Ligula intestinalis کمتر از ماهیان غیر آلوده ایستگاه شاهد بودند و تمامی موارد به جز شاخص HSI در هر دو گروه سنی - p>0/05 - ، اختلاف معنی داري را بین ماهیان آلوده و ماهیان غیر آلوده ایستگاه شاهد نشان دادند . - p<0/05 -
شکل -2 پیچیدگی پلروسرکوئید انگل لیگولا با احشاء محوطه بطنی ماهی کاوار ] Squalius lepidusنگارنده.[
