بخشی از مقاله
چکیده
همواره دست یافتن به راههای کمهزینه برای افزایش ایمنی راهها، یکی از دغدغههای مهم برای سیاستگذاران بخش ایمنی جادهای در کلیه کشورهای جهان میباشد. یکی از راهکارهای مؤثر در جهت افزایش ایمنی، استفاده از علائم و خطکشیهای مسیر به گونهای است که با ایجاد یک دید بصری ذهنی، منجر به کاهش سرعت وسیله نقلیه در جهت افزایش ایمنی مسیر گردد. علائم سه بعدی، در واقع گونهای از فریب بصری به شمار میروند که با ایجاد احساسی خاص در ذهن راننده، کاهش سرعت را به دنبال خواهند داشت. این مقاله در پی معرفی این شیوه نوین خطکشی و تأثیر مثبت آن در افزایش ایمنی ترافیک میباشد.
مقدمه
تصادفات ترافیکی از عوامل بسیار مهم مرگ و میر و صدمات شدید جانی و مالی بوده و آثار سنگین اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن جوامع بشری را به شدت مورد تهدید قرار داده است. آمار مرگ و میر نشان میدهد که تصادفات جادهای حتی در کشورهای توسعه یافته صنعتی در صدر علل مرگ و میر بوده و خصوصا در ردههای سنی 15 تا 25 سال، بیش از هر عامل دیگر باعث تلفات مردم میگردد. تحقیقات اخیر در ایران نشان میدهد که هم اکنون بالغ بر 25٪ ، یعنی یک چهارم تلفات ناشی از مرگ و میرهای غیر طبیعی ناشی از تصادفات ترافیکی است .
ایمنی راهها از دغدغههای اصلی صنعت حمل و نقل کشورها محسوب میگردد و هم اکنون هزینههای بسیاری برای مهار روند افزاینده تصادفات و تلفات جادهای صرف میگردد. تنها در سال 1391 تعداد متوفیات ناشی از حوادث رانندگی در ایران، 19089 نفر و تعداد مصدومین 318802 نفر بوده است .
آمار تصادفات در 9 ماهه اول سال 1395 بر اساس سایت سازمان پزشکی قانونی کشور، نشان میدهد که در این مدت تعداد 12751 نفر فوت و تعداد 263904 نفر در حوادث رانندگی زخمی شدهاند .
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در ایران در حدود 7 ٪ تولید ناخالص ملی صرف هزینه های مستقیم و غیر مستقیم تصادفات ترافیکی ایران میگردد .[1] اعداد و ارقام محاسبه شده در بحث هزینه تصادفات بیان گر این موضوع مهم است که هر راهکار مناسب جهت کاهش حتی یک تصادف میتواند، تأثیر مثبتی بر ایمنی و حفظ جان انسان داشته باشد. با توجه به اینکه سه عامل انسان، وسیله نقلیه و راه در وقوع سوانح ترافیکی مؤثر میباشند، در کنار توجه به عوامل وسیله نقلیه و انسان، راه نیز میبایست مورد توجه قرار گیرد .
رفتارهای استفادهکنندگان از راه و مدلهای رفتاری رانندگان از عوامل مؤثر در بحث ایمنی میباشد. برخی رفتارها به تصمیم برای انجام سفر، برخی به انتخاب مسیرها و برنامهریزی برای آن منتهی شده و برخی دیگر به رفتارهای کنترل خودرو مربوط هستند. همچنین رفتارها در چندین سطح از نظر مهارت طبقهبندی میشوند. برخی رفتارها بر اثر تکرار به صورت مهارتی و خودکار انجام شده و برخی بر اساس تعیین یک ضابطه ذهنی و با کمی تأمل انجام میشود .
این مقاله، به دنبال معرفی روشهایی تأثیرگذار بر رفتار رانندگان جهت کنترل سرعت وسیله نقلیه که یکی از مهمترین فاکتورها در بحث تصادفات به-ویژه برای رانندگان جوان و تازهکار میباشد پرداخته است.
سرعت یکی از بحرانیترین عومل تأثیرگذار در شدت تصادفات میباشد و قوانین فیزیکی حاکم - - E=0,5MV 2 نیز به سادگی آنرا حمایت میکند
طراحی راه بایستی به گونهای باشد که تعداد تصمیمهای راننده را به حداقل رسانده و موقعیتهای غیر منتظره را کاهش دهد. انتخاب مبانی و معیارهای صحیح طراحی، سازگاری عناصر راه با یکدیگر، شیبهای ملایم، خطهای تغییر سرعت، تقاطع غیر همسطح، توجه به نیاز استفادهکنندگان به ویژه رانندگان، توجه به کاربریهای اطراف، مقطع عرضی مناسب با فضای بدون مانع کافی، فواصل دید مناسب، کاهش نقاط برخورد، حرکات گردشی ایمن و انتخاب و نصب صحیح علائم و تجهیزت ایمنی راه، از عوامل تأثیرگذار بر ایمنی راه میباشند .[6]
انواع علائم و تأثیر آن بر ایمنی جادهای:
علائم بهمنظور کنترل و هدایت ترافیک و افزایش ایمنی راهها به کار میرود. علائم خطر اگر به طور وسیع در جایی به کار برده شود که احتمال خطر نمیرود، باعث افزایش ایمنی راه نخواهد گردید. از سوی دیگر، در جایی که کنترل و هدایت لازم است و احتمال خطر وجود داشته باشد عدم نصب آنها به نفع استفادهکنندگان از راه نیست، علاوه بر خطکشی سوارهرو و علائم موقتی، 3 نوع علائم اصلی انتظامی، اخطاری و اخباری وجود دارد. هر نوع از این علایم، دارای شکل اساسی مربوط به خود است که بر اساس نشریه ایمنی راهها مشخصات خاصی را باید داشته باشد .
یکی از انواع علائم مورد استفاده در راهها، خطکشیهای مسیر راه میباشد. هدف از خطکشی راهها منظم کردن حرکت وسایل نقلیه، آگاهی دادن استفادهکنندگان از راه و راهنمایی آنهاست. خطکشی میتواند به تنهایی به کار رفته و یا برای تأکید و توضیح بیشتر خود با علامتها و چراغهای راهنمایی توأمان مورد استفاده قرار گیرد. خطکشی دارای انواع متنوعی شامل: خطکشیهای طولی، خطکشی خطوط حرکت، خطکشی حاشیه راه، خطکشیهای عرضی، پیکانها و نوشتهها و نظایر آن میباشد.
ذوقی و همکاران در سال 1392، در مطالعه خود به ارائه طرح خطکشی علائم شورون، جهت کاهش تصادفات پرداختهاند. در این تحقیق اشاره گردید که رانندگان عموما در سرعتهای بالا توجه کمی را به طول مورد نیاز توقف نسبت به خودروی جلویی معطوف داشته و یا درک دقیق بصری از تخمین حداقل فاصله مذکور ندارند که این مسأله باعث بروز حوادث منجر به تلفات مالی و جان میگردد. با توجه به نقش مثبت خطکشی و ترسیم علائم بر سطح روسازی جهت ارائه بهتر هشدارهای ایمنی و هدایت مؤثرتر رانندگان در سیستمهای مختلف حمل و نقلی آثار ترافیکی استفاده از خطکشیهای شورون بر روی سطح راه مورد بررسی قرار گرفت. که این امر تأثیر به سزایی در کاهش آمار تصادفات جلو به عقب داشته است .
شاکل و پارکین در سال 2014 در مطالعه خود تاثیر خط کشی معابر و عرض خطوط بر رفتار رانندگان و فاصله و سرعت سبقت وسایل نقلیه از موتورسیکلت را مورد بررسی قرار دادند.
علائم سه بعدی در واقع یک فریب بصری میباشد که به واسطه آن چشم انسان در زوایای خاصی به علائم مذکور حجم و بعد داده و منجر به کاهش سرعت توسط راننده میگردد. استفاده از این علائم در مکانهایی که خطکشیهای رایج قادر به نقش آفرینی نیستند بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده از این علائم برای اهداف مختلفی انجام میگیرد. دستهای از این علائم با هدف کاهش سرعت وسیله نقلیه، گروهی دیگر به منظور جلوگیری از انحراف راننده و نوع سوم در بحث زیباسازی شهری مورد استفاده قرار میگیرد.
استفاده از خطکشیهای ایجاد کننده خطای بصری، یکی از روشهای مورد استفاده جهت کاهش سرعت و ایجاد عکسالعمل روانی طبیعی برای هشدار به رانندگان در موقعیتهای خطرساز میباشد.
هرچند تأثیر ایمنی علائم کاهنده سرعت از طریق ایجاد خطای بصری در کاربردهای عملی به اثبات رسیده است همچنان فقدان روشهای ارزیابی تاثیر کمی این علائم بر ایمنی مشاهده میگردد. از این روی در تحقیقی که در سال 2013 در کشور چین انجام گرفت به تاثیر کمی این شیوه در افزایش ایمنی ترافیک و کاهش سرعت وسایل نقلیه پرداخته شد.
نتایج مطالعات قبل و بعد از انجام خطکشی ایجاد کننده خطای بصری در منطقه مورد بررسی حاکی از کاهش سرعت وسایل نقلیه در بازه 5 تا 10 کیلومتر بر ساعت بوده است. همچنین این تحقیق نشان داد که این نوع از خطکشی تاثیر بسیار بیشتری در موتورسیکلت سواران نسبت به رانندگان وسایل نقلیه سواری داشته به گونهای مسیر حرکتی آنها را به سمت مرکز باند حرکتی خود سوق داده است. در همه انواع خطکشیهای ایجاد کننده خطای بصری مورد استفاده در تقاطعها کاهش سرعت قابل ملاحظهای در وسایل نقلیه ورودی به تقاطعها مشاهده گردیده است. از اینرو استفاده از این مدل خطکشی، در مقاطع مستعد تصادف در راههای دوخطه دوطرفه توصیه شده است. به منظور ایجاد تاثیر روانی و بصری در رانندگان به جهت ارتقای ایمنی این نوع از خطکشی میتواند به صورت سه بعدی صورت پذیرد.
شکل :1 مقایسه توزیع مسیر خودرو قبل و بعد از ایجاد خطکشیهای کاهنده سرعت از طریق ایجاد خطای بصری در تقاطعها
سایگانوف و همکاران در سال 2006 بیان نمودند که در راههای دوخطهی دو طرفهی برون شهری ایالت تگزاس، اضافه کردن خطکشی لبهای باعث کاهش تعداد تصادفات میشود .
در تحقیق الماسعید و سینها که در راههای برون شهری ایالت ایندیانای آمربکا انجام شده است، مشخص گردید که بهبود وضعیت خطکشی راهها در مناطق حادثهخیز سبب کاهش 13/5 درصدی تصادفات شده است .
هدف از این شیوه از خطکشی ایجاد علائم افقی در سطح راه به گونهای میباشد که با ایجاد خطای بصری نوشتار یا علامت ترسیم شده در سطح راه به صورت برجسته نمایان خواهد شد. شکل 2 نمونهای از خطکشی سه بعدی را نشان میدهد.
