بخشی از مقاله
مقدمه
یکی از پدیدههاي بوم شناختی، تاثیر بوتههاي بیابانی بر پراکنش منابع خاکی و فرایندهاي بیوژئوشیمیایی در نقاط دور و نزدیک آن میباشد. این تاثیر میتواند به صورت اثر بر خاك منطقه سایهانداز و یا اثر بر لایههاي مختلف نیمرخ خاك اعمال گردد. میزان تاثیر در نقاط مختلف با یکدیگر متفاوت است - اسمیت و همکاران، . - 1994 بولتن و همکاران - 1990 - بیان داشتند که سایهانداز گیاهی در مناطق خشک و نیمه خشک، تعیین کننده ویژگیهاي خاك است. گونههاي گیاهی در نیازهاي محیطی و ظرفیت جذب مواد غذایی خاك متنوع هستند. بنابراین تغییر در نوع پوشش گیاهی، باعث تغییر در ویژگیهاي خاك زیستگاه آنها خواهد شد - آمپنسا و میر، . - 2000 لذا ارزیابی کمی ویژگیهاي خاك، جهت بهتر و مدیریت صحیح اکوسیستم ضروري است.
مواد و روشها
در اجراي این طرح تحقیقاتی، از دو گونه گیاهی قیچ - Zygophyllum eurypterum - و درمنه دشتی - Artemisia - sieberi در سه منطقه آباده، سروستان و خنج استان فارس استفاده گردید. در محل نمونههاي گیاهی، یک نیمرخ در سایهانداز و یک نیمرخ در خارج سایهانداز حفر گردید و از هر نیمرخ از دو عمق 0-20 و 20- 40 سانتی متري، نمونه برداري خاك صورت گرفت. نمونههاي خاك پس از خشک شدن و کوبیده شدن، از الک دو میلی متري عبور داده شده و برخی از ویژگیهاي شیمیایی خاك از جمله مقدار عناصر غذایی کم مصرف خاك با استفاده از روش لیندسی و نورول - 1978 - اندازهگیري شد. این تحقیق در یک طرح فاکتوریل 2 - 2×2 ×2 گونه گیاهی، 2 فاصله، 2 عمق - و در قالب طرح کاملا تصادفی در چند مکان در سه تکرار انجام شد و تجزیه آماري دادهها با استفاده از نرم افزار SAS صورت گرفته و با استفاده از آزمون دانکن میانگینها با هم مقایسه گردید.
نتایج و بحث
نتایج حاصله از اندازهگیري عناصر کم مصرف در جدولهاي 1 تا 4 نشان داده شده است. این نتایج حاکی از این است که نوع گیاه و منطقه مورد مطالعه تفاوت محسوسی در میزان آهن و منگنز اندازهگیري شده، نداشته ولی علیرغم اینکه تاثیر نوع گیاه مورد مطالعه بر میزان روي و مس اندازه گیري شده نامحسوس است، مقدار روي و مس در مناطق مختلف مورد مطالعه تفاوت معنی داري نشان می دهند.
مطابق جدول 1 مشاهده می شود که میزان آهن قابل استفاده در خاك رویشگاه گونههاي قیچ و درمنه دشتی به ترتیب برابر 2/85 و 2/58 میلی گرم بر کیلوگرم میباشد که این اختلافها معنی دار نمیباشد. طبق جدول 2 مشاهده میشود که غلظت آهن قابل استفاده از 2/340 در خارج سایهانداز به 3/089 میلی گرم بر کیلوگرم در خاك زیر سایهانداز گیاهان مورد بررسی افزایش یافته است که معادل 25 درصد افزایش میباشد و این تفاوت از نظر آماري معنیدار میباشد.
این افزایش احتمالا به دلیل افزایش ماده آلی و همچنین کاهش pH در زیر سایه-انداز میباشد. برث - 1980 - غلظت آهن در رویشگاه گونه هاي کاج در عمق 0 - 10 سانتیمتري زیر سایهانداز برابر با 44/3 و در خارج سایهانداز، 18 میلی گرم بر کیلوگرم بدست آورد که اختلاف معنیداري دارند.
میانگین غلظت آهن قابل استفاده در خاك رویشگاه گونههاي مورد مطالعه در عمقهاي 0-20 و 20- 40 سانتیمتري به ترتیب 3/594 و 1/834 میلی گرم بر کیلوگرم می باشد که یک روند منظم کاهش در میزان آهن قابل استفاده از سطح به عمق خاك و از نظر آماري تفاوت معنیدار مشاهده میشود - جدول. - 3 عرب - 1388 - بیان می دارد که یک روند منظم کاهشی در میزان آهن قابل استفاده از سطح به عمق در خاك رویشگاه گونههاي مورد مطالعه دیده میشود.
جدول-1 تاثیر گونههاي گیاهی مختلف بر مقدار عناصر غذایی کم مصرف خاك رویشگاه آنها
جدول-2 تاثیر فاصله نمونهبرداري بر مقدار عناصر غذایی کم مصرف خاك رویشگاه آنها
جدول-3 تاثیر عمق نمونهبرداري بر مقدار عناصر غذایی کم مصرف خاك رویشگاه آنها
جدول-4 تاثیرمنطقه نمونهبرداري بر مقدار عناصر غذایی کم مصرف خاك رویشگاه آنها
میزان آهن قابل استفاده خاك رویشگاه آنها در سه منطقه آباده، سروستان و خنج به ترتیب 3/084، 1/915 و 3/143 میلی گرم بر کیلوگرم می باشد که تفاوت معنیداري با هم ندارند - جدول. - 4
میزان منگنز قابل استفاده در خاك رویشگاه گونههاي قیچ و درمنه دشتی به ترتیب برابر 4/794 و 4/035 میلی گرم بر کیلوگرم میباشد که از نظر آماري اختلاف معنیداري ندارند - جدول. - 1 میزان منگنز قابل استفاده در زیر
وخارج سایهانداز به ترتیب برابر با 6/446 و 2/383 میلی گرم بر کیلوگرم بدست آمد که از نظر آماري داراي تفاوت معنیداري هستند و در زیر سایهانداز افزایش قابل ملاحظهاي مشاهده میشود - جدول. - 2
کریمیان و رزمی - 1990 - در بررسی خاکهاي زیستگاه گیاهان چند ساله مشاهده کردند که خاك زیر این بوتهها داراي منگنز زیادتري نسبت به نواحی بین بوتهها میباشد. آنان دلیل این افزایش را تجمع لاشبرگ بوتههاي چند ساله در زیر سایهانداز بیان کردند. میانگین منگنز قابل استفاده براي عمقهاي 0-20 و 20-40 سانتیمتري به ترتیب 6/430 و 2/400 میلی گرم بر کیلوگرم میباشد که تفاوت معنیداري بین آنها وجود داشته و مشاهده میشود که یک روند کاهشی از سطح به عمق را دنبال میکنند و در عمق 0-20 مقدار منگنز قابل استفاده به طور چشمگیري بیشتر از 20- 40 است - جدول. - 3
این روند کاهشی احتمالا به علت کاهش میزان ماده آلی از سطح به عمق به وجود آمده است. با توجه به جدول4، مقدار منگنز قابل استفاده خاك رویشگاه آنها در سه منطقه آباده، سروستان وخنج به ترتیب 4/556، 4/491 و 4/198 میلی گرم بر کیلوگرم میباشد که تفاوت معنیداري با هم ندارند. مطابق نتایج جدول1 میزان روي قابل استفاده در خاك رویشگاه گونههاي قیچ و درمنه دشتی به ترتیب برابر با 0/426 و 0/405 میلی گرم بر کیلوگرم میباشد که دو گونه تفاوت معنیداري با هم ندارند.
کریمیان و رزمی - 1990 - میزان روي قابل استفاده در خاك رویشگاه گونه درمنه، در منطقه باجگاه، 1/0 میلی گرم بر کیلوگرم به دست آوردند. همچنین میزان روي قابل استفاده در زیر سایهانداز 0/546 و در خارج سایهانداز 0/285 میلی گرم برکیلوگرم بوده و نشان دهنده روند افزایش معنیداري در زیر سایهانداز میباشد - جدول. - 2 شامان - 1988 - بیان میکند که گر چه تجزیه ماده آلی باعث تولید عوامل کمپلکس کننده روي میشود، ولی چون روي به شرایط اکسید و احیاء حساس نمیباشد، ماده آلی اثر چندانی بر افزایش قابلیت استفاده روي ندارد.
همچنین با افزایش ماده آلی، روي آزاد شده ممکن است به وسیله اکسید آهن و منگنز به شدت جذب سطحی شود و یا حتی محبوس گردد. میزان روي قابل استفاده براي عمق هاي 0-20 و 20-40 سانتیمتري به ترتیب برابر با 0/608 و 0/223 میلی گرم بر کیلوگرم میباشد که یک روند کاهش معنیدار از سطح به عمق وجود دارد - جدول. - 3 مقدار روي قابل استفاده خاك رویشگاه گونههاي گیاهی مورد مطالعه در سه منطقه آباده، سروستان و خنج به ترتیب 0/664، 0/37 و 0/214 میباشد که تفاوت معنیداري با هم دارند.
میانگین مس قابل استفاده در خاك رویشگاه گونههاي قیچ و درمنه دشتی به ترتیب برابر با 0/275 و 0/29 میلی گرم بر کیلوگرم میباشد که بین مس قابل استفاده در دو گونه اختلاف معنیداري وجود ندارد - جدول . - 1 میزان مس قابل استفاده در زیر سایهانداز و خارج سایهانداز به ترتیب 0/305 و 0/260 میلی گرم بر کیلوگرم به دست آمد که داراي تفاوت معنیداري با هم میباشند - جدول . - 2 طبق نتایج به دست آمده از جدول 3، میانگین مس قابل استفاده براي عمق هاي 0-20 و20- 40 سانتیمتري به ترتیب برابر با 0/363 و 0/202 میلی گرم بر کیلوگرم است که بین دو عمق از نظر آماري تفاوت معنیداري وجود دارد
