بخشی از مقاله
تاثیر دکوراسیون داخلی در اخلاق
چکیده
یکی از مسائلی که تأثیر مستقیم بر اخلاق بیولوژیک میگذارد و در جامعه ما کمتـر بـه آن توجـه شـده، نحوة دکوراسیون داخلی محیط زندگی است. دکوراسیون داخلی منزل و محیط کار در هر فرهنگـی نمایـانگر هویت و مرتبه اجتماعی شخص است. در این مقاله با مطالعات کتابخانهاي و میـدانی عوامـل مـؤثر در ایجـاد احساس آرامش و سلامت روانی در خانه به عنوان محیطی امن براي افراد بررسی شده و با توجـه بـه عوامـل احساسی و فرهنگی، تأثیر دکوراسیون داخلی را در ایجاد حالتهاي روانی در اشخاص مورد مطالعه قرار می-
دهد. دراین پژوهش مشخص میشود که پیروي ناآگاهانه از فرمهاي دکوراسیون غربی براي نشان دادن تجدد و بریدن از فرمهاي دکوراسیون سنتی که ریشه در فرهنگ و شرایط اقلیمی کشـور مـا دارنـد موجـب نـوعی احساس بیگانگی و عدم صمیمیت بین خانوادهها شده و حتی در مواردي بوجود آورنده احساس عدم راحتـی در خانه و اختلالات رفتاري بین اعضاي خانواده میشود.
واژههاي کلیدي:
اخلاق زیستشناختی، منش اخلاقی، دکوراسیون داخلی، حالتهاي روانی، اختلالات رفتاري.
مقدمه
محیط زیست و ژنتیک را میتوان از عوامل مهم شکل دهندة شخصیت و رفتارهاي اخلاقی انسان دانست.
محیط زندگی انسان با چنان گستردگی بر رفتار خُلقو و خوي انسان اثر میگذارد که حتی در مواقعی عامل ژنتیک را نیز تحت الشعاع قرار میدهد. درمحیط زندگی انسانها عوامل مختلفی وجود دارند که هـر یـک بـه نوعی اثر خود را بر جوانب مختلف زندگی انسانها اعمال میکنند. این مسائل از غذاي انسان گرفته تا وسایلی که مورد استفاده قرار میگیرند را شامل میشوند. البته این تاثیر متقابل میباشد؛ یعنی آدمیان که از محـیط تأثیر میگیرند بر آن نیز اثر میگذارند.
در تعالیم دینی ما تأکید بسیاري بر داشـتن اخـلاق نیـک و روش زنـدگی سـالم و همچنـین زیسـتن در
محیطی سالم و به دور از هر گونه آلودگی و ناپاکی شده است. یکی از بسـترهاي لازم بـراي رشـد و پـرورش صفات و رفتارهاي اخلاقی، محیط سالم و فرهنگ خوب جامعه است. انسانها از محـیط پیرامـون خـود متـاثر میشوند و بدون در نظر گرفتن محیطزندگیِ انسانها، تعالیم انسانساز کم اثر و یا بدون تاثیر خواهند بـود. از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی، توانایی کامل براي ایفاي نقشهاي اجتماعی، روانی و جسـمی، سـلامت نـام دارد و زمانی فرد از بهداشت روانی برخوردار است که بتواند در شرایط جسمی، روانی و عاطفی سالم تعـاملی سازنده با محیط خودش داشته باشد (سازمان بهداشت جهانی 2004 ؛ به نقل از جسلر،بِل،کورتیس، هابـارد و فرانسیس 1.(46:2004
در این مقاله کوشش میشود با کمک دانش اخلاق زیست محیطی2 و روان شناسی محـیط3، بـه بررسـی معماري داخلی و تأثیر آن بر اخلاق و رفتار آدمیان ـ به خصوص در کشور ایران ـ پرداخته شـود. قابـل ذکـر است که در اینجا وارد حیطه روانشناسی نشده و فقط آن جنبه از تاثیر محیط بر انسان را مورد بررسـی قـرار میدهیم که با تاثیر بر روان انسانها بر اخلاق و روش زندگی آنها تاثیر میگذارد. در رابطه با پیشـینه تحقیـق گرچه اثر عوامل محیطی مانند شرایط اقلیمی ، جغرافیایی و اجتماعی بر رفتار و اخـلاق انسـان بخصـوص در چند دهه اخیر مورد بررسی بسیار قرار گرفته اما درمورد اثر دکوراسیون داخلی بر اخلاق بررسی انجام نشـده است.
روش مطالعه، کتابخانهاي و میدانی است که در روش میدانی تعداد 380 خانـه در شهرسـتانهاي زنجـان، تهران و تبریز در مدت سه سال مورد بررسی قرار گرفته است.
مفهوم دکوراسیون داخلی
بر اساس تعریف شوراي ملی تعیین صلاحیت هاي دکوراسیون داخلـی 4(NCID) ، دکوراسـیون داخلـی رشتهاي داراي چند وجه است و هدف از آن ارائه راه حلهاي مناسبی براي بهبود زندگی آدمیان است. در این رشته از تکنیک، خلاقیت، اصول زیبایی شناختی و فرهنگ و سنت جامعه استفاده میشود تا محیط زنـدگی به گونهايلذّت بخش براي ساکنان در آمده و علاوه بر آن محیط زیست تخریب نگشـته و رضـایت مشـتري نیز جلب شود (قوانین NCID درمورد دکوراسیون داخلی).
بخش اعظم زندگی ما در داخل فضاهاي داخلی بنا سپري میشود. این فضاها محیطی را ایجاد مـیکننـد که پاسخگوي نیازهاي اساسی ما نظیر نیاز به سر پناه بوده و بسیاري از فعالیتهاي ما در آن صورت میگیـرد.
همچنین آنچه به یک بنا روح میبخشد فضاي داخلی آن است، بنا بر این میتوان گفت کیفیت فضاي داخلی از یک طرف تاثیر مستقیمی بـر نحـوه انجـام فعالیتهـاي مـا در آن دارد و از طـرف دیگـر نگـرش، احـوال و
شخصیت ما را تحت تاثیر قرار میدهد. بر این اساس هدف طراحی داخلی بهبـود عملکـرد فیزیکـی و روانـی فضا براي راحتسازي زندگی در آن است، و باید متذکر شد که دکوراسیون داخلی و مبلمان یکـی از نشـانه-
هاي بسیار مهم موقعیت اجتماعی است. هر چه جامعه طبقاتی تر باشد تاکید بیشتري بر این نقش میشـود، به نحوي که مسایل موبوط بـه آسـودگی یـا راحتـی فـرد، کـاملا تحـت الشـعاع آن قـرار مـیگیـرد (لوسـی اسمیت.(10:1390
دکوراسیون داخلی ایران
معماري ایرانی در طول تاریخ، بنا بر تغییرات اجتماعی و تاریخی، دچار تغییر و تحول اساسی شده است و باید در نظر گرفت که دکوراسیون داخلی ایران چیزي منفک از معماري ایرانی نبوده اسـت. هنـر و معمـاري ایران از دیر باز داراي چند اصل بوده که بخوبی در سبکهاي مختلف نمایان شده است. این اصـول عبارتنـد از مردمواري، پرهیز از بیهودگی، نیارش، خودبسندگی، و درون گرایی(پیرنیا .(26:1392
قسمی از دکوراسیون داخلی ایران که درداخلِ بنا مستتر است، مربوط به معماري میباشـد، ماننـد گـچ-
بريها، کاشیکاريها، آجر چینیها، مقرنسها، آینهکاريها، گره چینیها،اُروسیها، منبتکاريها و نقاشی-
هاي روي چوب و دهها مورد دیگر از این نوع، که متاسفانه امروزه - تحت تـأثیر معمـاري غربـی ـ ایـن نـوع دکوراسیون در بناهاي کشورمان کمتر استفاده میشود. قسمی دیگر، منفـک از بنـاي سـاختمان بـوده و بـه عنوان اشیاي تزئینی در داخل خانه استفاده میشدند که شامل تمام صنایع دستی مانند انواع زیراندازها، قلم کاريها، آبگینه ها، سفالها، فلزکاریها که نه تنها نقشی تزیینی داشتند؛ بلکه مورد استفاده روزمره هـم قـرار میگرفنتد.
دکوراسیون داخی ایران در گذشته چون از فرهنگ ایرانی نشأت میگرفـت، نـه تنهـا سـازگار بـا اقلـیم و سنتهاي جامعه بود؛ بلکه زیبایی لازم را براي روحیه ایرانی فراهم مینمود و در ضمن حـافظ محـیط زیسـت نیز بود، مانند بادگیرها براي تولید خنکا با بکار گیري نیروي طبیعی، و یا آینه کـاري بـراي روشـنایی بـدون استفاده از چراغ اضافی، زیر اندازهاي زیبا براي جلوه دادن بـه فضـا و فـراهم آوردن محیطـی مناسـب بـراي زندگی بدون استفاده از مواد شیمیایی، و مسائلی مشابه این موارد.
با توجه به این مطالب و تعریف شـوراي ملـی تعیـین صـلاحیت هـاي دکوراسـیون داخلـی (NCID) از دکوراسیون پایدار و استاندارد، در گذشته ایران داراي یک دکوراسیون داخلی استاندارد بوده است که محیط سالمی را براي ساکنان خانه تامین میکرده است. روند معماري و هنر این سرزمین که تا زمان فتحعلی شاه و محمد شاه همچون زنجیري پیوسته بود، بر اثر خود باختگی فرهنگی بویژه در زمان ناصر الـدین شـاه از هـم گسست و دچار پسرفت شد (همان.(348 بحث پایان ناپذیر سنت و مدرنیته در معمـاري ایـران، دههـا سـال است که بدون یافتن نتیجهاي موثر و کاربردي ادامه دارد. نبود هویـت در معمـاري معاصـر ایـران، پدیـده اي است که اهل فن برآن معترفاند (فکوهی .(112:1391
مفهوم خانه از نظر روانی
خانه محیطی است که یکی از اساسی ترین نیازهاي انسان (امنیت) را تامین میکنـد (مـازلو، 1943؛ بـه
نقل از گرین، کیلبرسون و گریمیلی .1(62:2004 خانه ساختاري فیزیکی و ساخته شـده اسـت کـه بـه طـور سیســتمی، روابــط و ارزشــها در آن شــکل مــیگیــرد (آلــتمن1975، پروچاســکی 1983؛ بــه نقــل از یــو ماس و دیک 3(49:2001) چهار مقیاس را در محیطهاي درمان کننده مفید مـیداننـد: بـدن، محـیط خانـه، ارتباط وسیع و طبیعت.
از نظر پزشکی بدن آدمی در موارد بسیاري، خاصیتی به نام خود درمانی دارد. محـیطمسـاعد خانـه نیـز همانند بدن، داراي چنین خاصیتی براي سلامت آدمی استمثلاً. در موارد هیجانی یـا بعضـی بیمـاريهـاي
روانی، خانهاي تمیز و مرتب که فاقد صداهاي ناهنجار باشد، میتواند امنیت و آرامش را به اعضاي خانه هدیه داده و در بهبود بیمار مؤثر باشد (انگلیش .4(32:2006
بر اساس اصولروانشناسیِ محیط، طراحی خانه نباید بیش از حد پیچیده و مبهم باشد که باعث تحریـک
بیش از حد و در نتیجه استرس شود و از سوي دیگر نباید بیش از اندازه ساده و یکنواخت بـوده کـه موجـب خســتگی و در نهایــت محرومیــت شــود (کرانــز و کــالیتز .5(51,1044‐1059:2000 گــرین و همکــاران 6(86:2004) در پژوهشهاي خود نشان دادند که شرایط محیطی خانه از قبیل نور، درجه حرارت و رطوبت
رطوبت بر وضعیت روانی ساکنان آن تاثیر میگذارد. از جهتی دیگر به عقیده فرام 1966)؛ بـه نقـل از بـارم و سینگر7(47:1982 دوري از طبیعت باعث انزواي اجتماعی میشود، پس نـوع محـیط مسـکونی نیـز در نـوع رفتار و روابط انسان نقش مهمی دارد (سینگر، .8(18:2001
بنابراین استفاده از اجزاي طبیعت در محیط مسکونی تأثیرات زیر را بر ساکنان دارد: الف) کاهش استرس محیطی و آرامش ساکنان (ایوانز، 9(80:2003 ب) افسردگی کمتر و سازگاري روانی بیشتر (دیویدسون، 10(111:2001،
پ) اثر مثبت بر خشنودي و کیفیت زندگی ( پرنیز، مارگارین، روگلتیک، اسـچیپس، استفانسـکی و واش
11(428‐433:2000
ت) سپري در برابر رخدادهاي استرسزا (کیو، فبل و تیلور 12(12:2009 ث) بهبود سلامت افراد (مارتین، 1975؛ به نقل از پیلو 13(304:1999،
ج) افزایش سازگاري، احساس امنیت، عاطفه مثبت، کـاهش عصـبانیت و افـزایش صـبر و تحمـل (ولارد، فري، توي 1.(199‐212:2007
تاثیر محیط زندگی بر رفتار
روانشناسی محیط به عنوان یک علم توانسته فایده وسیعی در درك گسستگی هاي بین انسانها و محـیط داشته و در رفع این گسستگیها چاره ساز باشد ( لویی کُچروواب ـد،33،.2(2001 :78-92 ایـن علـم، نشـان
میدهد که چطور مشخصات مکانها بر رفتار انسان تاثیر میگذارد و به تغییر رفتار کمک کرده یا به سازگاري با محیط میانجامد (گیفورد63:2007، مور.3(14‐15,428:2001
الف) محیط تأثیر قدرتمندي بر سلامت و بهزیسـتی انسـان دارد (ویلسـون و همکـاران 1982بـه نقـل از کوهن،بروکس،اونچال و هرتزمن).4
ب) محیط میتواند بهزیستی شخصی، رضایتمندي و خرسندي افراد را از کیفیـت زنـدگی بیـان کـرده و حالتی مثبت از رفاه جسمانی، روانشناختی و اجتماعی ارزانی دارد (ریف و کی سین .5(69 : 2002
اصطلاح ] 6(BE)محیط ساخته شده[ شامل تمامی محیطهاي ساخته شده است که در آن افـراد زنـدگی، کار و بازي میکنند (دیري .7(104:2001 این اصطلاح در بر گیرنـده مفهـوم طراحـی سـاختمان و معمـاري داخلی آن است (کامینز و جکسون 8 (56:2001 که میتواند بر احساسات، هیجانها و عملکرد و به طور کلـی بر سلامت روانی و اخلاقی انسان تاثیرگذاردباترو( رث 9(106:2000
بنابراین از پیامدهاي طراحی محیط مسکونی میتوان سلامت روان ساکنان، سازگاري فردي و اجتمـاعی، ثبات و همبستگی خانوادگی دانست (بهرامی .(89:1387 از سـوي دیگـر مسـکن نامناسـب باعـث پیـدایش افسردگی، اختلالات رفتاري و هیجانات عصبی میشود (تایسـون لامبـرت و بیتـی،.10 (94:2002 همچنـین کیفیت و طراحی محیط فیزیکی میتوانـد مولـد ویـا بازدارنـده بیمـاري یـا آسـیب جسـمی باشـد(کـامینز و جکسون.11(34:2001
پژوهشها در حیطه روانشناسی سلامت نشان داده که بین کیفیت محیط مسـکونی و آسـیبهاي اجتمـاعی مانند خودکشی، نارسایی هاي روانی، میزان طلاق، اعتیاد و انحراف جوانان رابطه مستقیمی وجود دارد(بـارت
.1(73:2000 پژوهشهایی در آمریکا مشخص کرد که بسـیاري از کارکنـان ادارات کـه در سـاختمانهاي بلنـد شاغل هستند دچار نوعی بیماري روانی به نامسندر م ساختمان شدند. این بیماري با نشانه هـایی چـون سـر درد، حالت تهوع، سرگیجه، خستگی روانی و جسمی، بی قراري، دلهـره و تـپش قلـب همـراه اسـت(پـرینس
.2(2002: 428-433 همچنین نشان داده شد که نوجوانانهاي ساکن سـاختمانهاي بلنـد بیشـتر دسـت بـه بزهکاري میزنند و با مشکلات رفتاري و تحصیلی درگیرند(مک لین و هاود .3(77:2003
تاثیر متقابل فرهنگ و دکوراسیون داخلی
همانطور که ذکر شد دکوراسیون داخلی ایران جداي از معماري ایران نبوده است و از فرهنگ و اقلیم این سرزمین پیروي میکرد، ولی بعد از انقلاب صنعتی و انقلاب کبیر فرانسـه کـه در مجمـوع موجـب پیـدایش تفکرات جدید، اکتشافات و اختراعات علمی، اصلاح مذهبی، رشد سرمایه داري، انقلاب روشنگري، انقلابهـاي دموکراتیک و در نهایت لیبرالیسم، با تاکید بر آزادي، دموکراسی و اقتصاد آزاد به هم کمک متقابل نمودنـد و پایه هاي عصري را بوجود آوردند که مدرنیته نام گرفت. مدرنیته با تفکیک خود از عصر قدیم، تضاد بزرگی را به نام سنت و مدرنیته بوجود آورد. در حالی که چنین مسئلهاي به پیشـرفت و توسـعه غـرب انجامیـد، ولـی سبب عقب ماندگی ملل شرقی از طریق بهم ریختگی ساختارهایشان گردید و به منظور رفع و جبـران عقـب ماندگی که از نظر غرب مترادف بود با تمام باورها و سـنتهاي حـاکم بـر جوامـع شـرق، ضـرورت نوسـازي و دگرگونی هاي ساختاري را توصیه نمودند که بدان مدرنیزاسیون لقب دادند و نظریه پردازان مختلف نوگرایی نیز در مقام تسهیل کننده و توجیهگر، راه را براي توسعه و استعمار بیشتر هموار می نمودند (رهبري 41-35 .(1388: از اینجا بود که همه فرهنگ و سنت ما به خاطر پیروي از مدرنیته و ترس از متهم شـدن بـه عقـب ماندگی دچار تغییر و تحول شد. با گذشت زمان و گسترش ارتباطات و تاثیر رسانههـا بـراي الگـو بـرداري از تولیدات و نحوه دکوراسیون داخلی کشورهاي غربی و نادیده گرفتن سنن و فرهنگ خودي رفتار و اخلاق بـه سویی سوق داده شد که درخور استفاده از آن محصولات بود. به نحـوي کـه اولـین نشـانه هـاي ایـن تغییـر رفتاردر نوع لباس و معماري و دکوراسیون منازل اتفاق افتاد.
بر این نکته تاکید میکنیم که گزینش شکل به معنی برگزیدن قالبهاي مادي براي به حرکت در آوردن ذهنیت در زمان است. در این معنا، تاریخ معماري معاصر ما و به تبع آن دکوراسیون داخلـی منـازل ایرانـی، پیش از هر چیز گویاي نوعی پریشان مغزي، و نوعی جدایی و ناهمگنی کامل میان دال و مدلول بـوده اسـت که تبلور کالبدي آنرا در انتخاب اشکالی به کلی ناهمگون و حتی متضاد با اندیشهها و محتـوایی کـه بایـد در آن اشکال جاي گیرند مشاهده میکنیم، این تصور خامی است که الگوهاي ذهنی قادرند خود را در هر گونـه قالب مادي جاي دهند و میتوان این دو را به هر گونه، به هر میزان و به هر نسبت غریبی با یکـدیگر ترکیـب کرد( فکوهی .(112:1391 بنا بر این پیروي از دکوراسیونی که مطابق فرهنگ و نحوه زندگی ایرانـی نیسـت
