بخشی از مقاله
چکیده
هنگامی که یک لایه ضخیم متشکل از کانی های تبخیری به صورت عمودی به درون لایه های فوقانی در بر گیرنده اش نفوذ کند ایجاد یک شکل گنبدی می نماید که به آن دیاپیرسم نمکی گویند. حرکت رو به بالا منجر به بر هم خوردن شرایط رسوب گذاری شده و نیز تغییراتی را بر سنگ های مجاور اعمال می نماید. این حرکت بر روی سیستم های نفتی نیز اثر می گذارد به گونه ای که می تواند مخازن متعددی را در پیرامون خود شکل دهد و امکان تجمع اقتصادی هیدروکربور را فراهم آورد از این رو مطالعه بر روی دیاپیریسم های نمکی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در این تحقیق ابتدا مکانیسم های حرکت نمک و ساخت های نمک مورد بررسی قرار گرفت سپس با توجه به اطلاعات منطقه و مخازن مرتبط با دیاپیریسم های نمکی انواع نفت گیرهای بالقوه ی هیدروکربوری در پیرامون دیاپیریسم های نمکی شناسایی گردید.
-1 مقدمه
با توجه به حجم منابع هیدروکربوری موجود در حوضه رسوبی ساختاری زاگرس تا کنون تنها بخشی از پتانسیل های نفتی منطقه زاگرس کشف و تولیدی شده است. این امر بیانگر آن است که هم چنان زمینه های مساعد دیگری برای اکتشاف منابع هیدروکربوری وجود دارد. از این رو مناطقی که برای اکتشاف قابل پیش بینی تر باشند، کاهش هزینه عملیات و نیز کاهش خطر پذیری اکتشافی را به دنبال خواهند داشت. بدین منظور گنبدهای نمکی از پتانسیل بالایی جهت اکتشاف برخوردارند. چرا که حرکت توده های ضخیم نمک به داخل لایه های بالایی با تغییرات ساختمانی و چینه ای همراه است که منجر به پدیدار شدن نفت گیر های متعددی در پیرامون توده های نمک می شود. این تغییرات سیستم های نفتی را نیز دست خوش تغییرات متعددی قرار می دهند به طوری که شرایط تجمع حجم های بزرگ و کوچک نفتی را فراهم می سازد. از این رو درک صحیح از مکانیسم های حرکت نمک و نیز تاثیری که بر سیستم نفتی می گذارد می تواند در اکتشاف هیدروکربور کمک شایانی نماید.
گنبدهای نمکی در جنوب، جنوب غربی زاگرس و خلیج فارس از گسترش بسیاری برخور دارند و این گسترش بر اهمیت تحقیق بر روی آن ها می افزاید. حوضه نمکی جنوب ایران در سه قسمت به خوبی قابل رویت است این مناطق شامل حاشیه گسله کازرون، هینترلند بندرعباس، نزدیک راندگی زاگرس و در میان آن ها یک زون خالی از گنبد نمکی - بلندی های گاوبندی - نیز وجود دارد.[1] به طور کلی در حوضه زاگرس بیش از 200 گنبد نمکی وجود دارد که از این تعداد بیش از 100 گنبد نمکی بین بندرعباس - سروستان و 14 گنبد نمکی در جنوب کازرون می باشد
بدین جهت حوضه نمکی جنوب ایران و خلیج فارس در زمره حوضه های نمکی مهم در جهان شناخته می شوند و به دلیل آنکه بیش تر اکتشافات انجام گرفته در زاگرس متمرکز بر روی تاقدیس ها بوده و تقریبا تمامی آن ها شناسایی شده اند، تحقیق بر روی دیاپیریسم های نمکی در آینده نزدیک در اولویت اکتشاف قرار خواهند گرفت.
شکل :1 نشان دهنده پراکندگی گنبدهای نمکی به تفکیک استان می باشد. این پراکندگی شامل گنبدهای نمکی که در سطح نمایان شده می باشد و گنبدهای مدفون در نظر گرفته نشده است.
-2 مکانیسم های حرکت نمک
چگالی پایین این امکان را به نمک میدهد تا بتواند در ژرفاهای کم حرکت کند. در زمان رسوبگذاری چگالی رسوبات بالایی کم تر از واحد نمک است اما با افزایش ژرفا، همراه با فشردگی و خروج آب، این چگالی افزایش مییابد. هالیت دارای چگالی 2/2 گرم بر سانتیمتر مکعب است که در ژرفاهای بیش تر به مقدار اندکی تغییر میکند در ژرفای حدود 500 تا 900 متر چگالی افزایش می یابد و بیش تر از نمک های زیرین میگردد، در نتیجه موجب تحرک نمک های زیرین میشود.
به طور کلی نمک فقط زمانی میتواند حرکت کند که عامل حرکت ایجاد شود. مکانیسم ایجاد حرکت میتواند در ژرفاهای کم - کم تر از 900 متر - یا ژرفاهای به مراتب بیش تر به وقوع بپیوندد. عامل محرک در مناطق کم ژرفا به طور معمول جریان یافتن نمک در طول ته نشینی نمک یا بلافاصله بعد از آن می باشد، در حالی که عامل حرکت در مناطق ژرف تر میتواند حتی پس از آنکه واحد نمک میلیون ها سال دفن شده باشد جریان نمک را راه بیندازد. جریان های ژرف نمک از طریق نیروهای کششی، فشردگی و یا از طریق دفن نمک تا ژرفای بحرانی در جایی که نمک حالت پلاستیک پیدا میکند، شروع میشود. در حال حاضر مکانیسمهای ژرف مرتبط با فشردگی سبب حرکت نمک در کوه های زاگرس میشوند
شکل :2 فشار تراکمی ناحیه ای کوه های زاگرس
در رشته کوه های زاگرس، صفحات آفریقا و اوراسیا، بر روی یکدیگر رانده شده اند. این حادثه موجب رانده شدن نمک های فشرده و چین خورده به سطح زمین شده است.[4] به طوری که بسیاری از رسوبات هم زمان و مخزن های همراه آن را تحت تأثیر قرار داده است. در حال حاضر چین خوردگی در زاگرس موجب رانده شدن نمک با سرعت عجیب حدود 170 کیلومتر در میلیون سال به سطح زمین میشود. این سرعت آن چنان سریع است که هیچ رسوب گذاری سریع شناخته شدهای نمیتواند به آن برسد
جدول :1 مقایسه سرعت های گوناگون رسوب گذاری در برخی ازمحیط های رسوبی
شروع تغییر شکل و حرکت نمک ها به طور معمول ارتباط تنگاتنگی با بعضی از بی نظمی های موجود در حوضه، لایه منشأ، لایه ها پوشنده نمک دارد. بی نظمی هایی که در لایههای نمک وجود دارند شامل تغییرات جانبی در ضخامت، چگالی، گرانروی یا دما میشود و بیش تر بستگی به تغییرات رخسارهای در واحد نمک دارد. بی نظمی های دیگر مربوط به اثر گسل ها و چین ها است. گسل ها میتوانند سنگ های بستر را تحت تاثیر قرار داده یا ممکن است موجب بیرون راندگی لایه نمک شوند، چین ها در حوضه های در حال فرو نشینی نمک منجر به لغزش نمک از مناطق شیب دار به ژرفاهای حوضه شده و چین های ضخیم و نازک نمک را ایجاد می نمایند.
-3 ساخت نمک
ساخت نمک اصطلاح جامعی است که در برگیرنده ویژگی های نمک است که در سطح زمین بیرون زده یا در داخل زمین شکل گرفته اند.
رشد ساخت نمک دارای سه مرحله است:
-1 مرحله بالشتکی شدن توده نمک
-2 مرحله دیاپیر - گنبد - نمک
-3 مرحله پس از دیاپیر
لازم به ذکر است که تمام ساخت های نمک دارای سه مرحله رشد نیستند.
-3-1 مرحله بالشتکی شدن توده نمک
رسوبات بالای بالشتک کم ضخامت بوده و در سطح وسیعی گسترده شدهاند. ضخامت این رسوبات در روی ستیغ ساخت به حداقل میرسد. منطقه بالای بالشتک بیش تراز دیدگاه توپوگرافی بلند است، در حالی که منطقه بین بالشتک ها بیش تراز دیدگاه توپوگرافی پایین یا به صورت حاشیه ناودیسی اولیه - حاشیه فشرده شده - بوده که در اثر تخلیه و حرکت، نمک به وجود میآید. حاشیه یا حلقه ناودیس ها بیش تر مناطق مناسبی برای رسوب گذاری ضخیم رسوبات است - شکل 3الف - .
-3-2 مرحله دیاپیر نمک
سرعت جابهجایی نمک به قدری زیاد است که در اغلب موارد رسوبات روی ستیغ ساخت حفظ نمیشوند. نمک در ستیغ دیاپیر نزدیک به سطح یا به صورت بیرون زده از دیاپیر در سطح قرار میگیرد. این نمک به طور مداوم در سطوح کم ژرفا حل میشود. یا به صورت توده های نمک خارج میگردد - شکل 3ب - .
-3-3 مرحله پس از دیاپیر
مرحله آخر رشد ساخت نمک، مرحله بعد از دیاپیر است. تا این زمان ذخیره نمک مرتب در حال کم شدن است زیرا نمک کم تری به داخل توده نمک وارد میشود - شکل 3ج - . نمک های بیرون زده در جزیره یاسر و جبل دانا در خلیج فارس ساخت های مرحله پس از دیاپیر می باشند.
شکل :3 مرحله های رشد ساخت نمک: الف - مرحله بالشتکی شدن توده نمک، ب - مرحله دیاپیر همراه با توسعه ساخت های لاک پشتی و دیواره معلق، ج - مرحله پس از دیاپیر همراه با توسعه پوش سنگ در مناطق فعال تکتونیکی نمک ها به واسطه ی نیروهای اعمال شده حرکت می نمایند. تغییر شکلی که در نتیجه این حرکت در سنگ های بالایی به وجود می آید
