بخشی از مقاله
چکیده:
سازند نیزار - ماستریشتین - در حوضه رسوبی کپه داغ شمال شرق ایران گسترش دارد. این سازند عمدتا از رسوبات سیلیسی آواري تشکیل شده، که بطور همشیب بر روي سازند آب تلخ قرار گرفته، و توسط سازند کلات نیز بطور همشیب با لایه خاك قدیمه پوشیده شده است. مطالعات پتروگرافی و شواهد صحرایی 4 مجموعه رخساره ماسه سنگی - Sr, Sm,SP - ، گلی - Fm,Fl - ، کربناته - Cs - و خاك قدیمه - P - شناسایی شده است. مطالعات انجام شده نشان می دهد که شرایط تشکیل گلاکونیت در رسوبات سازند نیزار در شرایط مرز اکسیداسیون و احیا صورت گرفته است. با توجه به شرایط تشکیل کانی گلوکونیت، و وجود رخساره هاي فوق، می توان محیط هاي جزرومدي تا کم عمق تحت نفوذ طوفان و امواج تا دریاي باز را براي تشکیل این سازند پیشنهاد نمود.
مقدمه:
حوضه رسوبی کپه داغ در شمال شرق ایران، بخش وسیعی از ترکمنستان و شمال افغانستان واقع شده است. این حوضه رسوبی در طول جغرافیایی" 59 15 تا " 60 26 و عرض جغرافیایی 35 43" تا 35 08" گسترده است. این حوضه در تریاس میانی تا اوایل ژوراسیک به صورت یک حوضه حاشیه قاره اي - Epicontinental - تشکیل شده است . - Alavi, 1991 - با توجه با اینکه حضور ماسه سنگهاي گلوکونیتی از نظر محیط رسوبی و تغییرات سطح آب مورد توجه زمین شناسان بوده، با توجه به اینکه کانی گلاکونیت در محیط هاي کم عمق دریایی تشکیل گردیده - Chafrez and .Reid, 2000 - از طرفی نیز وجود رخساره هاي سنگی متنوعی که مربوط به محیط هاي مختلف ساحلی تا دریاي باز کم عمق در سازند نیزار به سن ماستریشتین زیرین شناسایی گردیده است، لذا بر این اساس محیط رسوبی این سازند را در منطقه پدلی مورد تفسیر قرار گرفته است.
روش تحقیق
برش چینه شناسی در منطقه پدلی به ضخامت 160 متر، در شرق حوضه کپه داغ مورد مطالعه قرار گرفته است، که در این راستا به طور سیستماتیک تعداد 80 نمونه ماسه سنگی جهت مطالعات سنگ شناسی برداشت شده، و به روش فولک - Folk, 1980 - ، نامگذاري شده است. رخساره هاي سنگی نیز بر مبناي طبقه بندي میال - Miall, 1996 - نامگذاري شده اند. همچنین جهت آنالیز هاي کانی شناسی تعداد 4 مقطع نیز با میکروسکوپ الکترونی مدل LEO, 450vp با ولتاژ kv30، مجهز به دستگاه BSE نیز مورد مطالعه قرار گرفته است.
مجموعه رخساره هاي سازند نیزار:
مطالعات صحرایی منجر به شناسایی4 مجموعه رخساره سنگی ماسه سنگی، گلی، کربناته و خاك قدیمه گردیده است.
مجموعه رخساره هاي ماسه سنگی:
رخساره ماسه سنگی صفحه اي : - SP - اندازه دانه ها در این رخساره از ماسه خیلی ریز تا متوسط است. این رخساره داراي طبقه بندي مورب مسطح از نوع موازي و گوه اي شکل - - Wedge-shaped است که در بخش هاي ابتدایی سازند بیشتر مشاهده می شود. بیشتر طبقات رسوبی در داخل خود حاوي لامیناسیون - شکل . - A 1 در سازند نیزار رخساره SP با تناوب میان لایه هاي شیلی همراه است.
معمولا این رخساره سنگی در اثر حرکت مگاریپل هاي دو بعدي و با خط الراس مستقیم تشکیل می شود - Tucker, 2001 - و نشان دهنده سرعت پایین جریان آب است - Harms et al., . - 1982 رخساره ماسه ریز با لایه بندي مورب و شیب کم : - Sl - این رخساره شباهت زیادي به رخساره Sp دارد با این تفاوت که در برگیرنده ماسه سنگ دانه ریز می باشد و زاویه شیب طبقه بندي آن کمتر از 15 درجه است - شکل . - B 1 ساخت هاي رسوبی طبقه بندي مورب و لامیناسیون هاي نازك، آثار فسیلی و چینه بندي مورب پشته اي - HCS - در این رخساره وجود دارد. این رخساره معمولا در حفره هاي کنده شده و پرشده و بر اثر شسته شدن دون ها و آنتی دون ها ایجاد می شود .
رخساره ماسه سنگی توده اي : - Sm - این رخساره دربرگیرنده دانه هاي متوسط در حد ماسه می باشد و فاقد لایه بندي و ساختمان رسوبی است و حالت توده اي دارد - شکل . - C 1 حالت توده اي آن ممکن است حاصل فرو ریختن دیواره کانال در اثر نیرو گراویته، آشفتگی زیستی و یا براثر رسوبگذاري سریع و نبودن زمان لازم براي تشکیل لایه بندي باشد . - Miall, 2000; Daynoux, 2005 - این رخساره معمولا بر اثر رسوبگذاري جریان هاي گلی تحت تاثیر نیروي گراویته اي ایجاد شده است .
رخساره ماسه سنگی ریپل دار : - Sr - اندازه دانه هاي این رخساره در منطقه مورد مطالعه از ماسه متوسط تا بسیار ریز دانه در تغییر است. مهمترین ساختار رسوبی در این رخساره آثار ریپل مارك در سطح لایه است - شکل. - D 1 این رخساره در کانال، نهشته هاي کروسهاي پهن، دشت ساحلی و به ویژه در نواحی جزرومدي یافت می شود - Therrien 2005; Miall.2006; Higgs et al. 2012 - ، و معمولا در رژیم هاي جریانی پایین ایجاد می شود.
مجموعه رخساره هاي گلی:
رخساره سیلتی و گلی لامیناسیون دار : - Fl - ذرات تشکیل دهنده این رخساره از نظر خصوصیات بافتی در اندازه سیلت و رس بوده و میزان سیلت به نسبت فراوانتر است. رسوبات رخساره هاي گلی به دلیل وجود سیمان ضعیف قابل نمونه گیري نیستند این رخساره به صورت میان لایه، بین رخسارهSl وSm قرار گرفته است و آثار فسیلی موجودات بین رسوبات دیده می شود - شکلC 1 و . - E این رخساره در سرعت هاي بسیار پایین جریان آب و در اثر رسوبگذاري ذرات معلق به وجود می آید - . - Miall, 2000 این رسوبات حاصل فروکش جریان سیلابی در نواحی خارج از کانال هستند.
رخساره گلی توده اي : - Fm - این رخساره در رسوبات دانه ریز با ضخامت زیاد در سازند نیزار وجود دارد. ذرات تشکیل دهنده این رخساره در اندازه گلی است و رخساره حالت توده اي دارد به همین دلیل ساختمان رسوبی مشخصی قابل شناسایی نیست - شکل . - E 1 رخساره سنگی Fm در میان رخساره سنگی Sm تشکیل شده است، رسوب گذاري ذرات دانه ریز معلق بر روي سدهاي کانالی در رژیم جریانی پائین را نشان می دهد .
رخساره کربناته ماسه اي : - Cs - سنگ آهک هاي ماسه اي سازند نیزار در بخش هاي فوقانی و میانی آن به صورت افق هایی با ضخامت کم، به رنگ خاکستري تا کرم مشاهده می شوند. سنگ آهک ماسه اي در حد سیلت با جورشدگی ضعیف هستند. و از خرده هاي اسکلتی براکیوپودا، جلبک قرمز وسبز، اکینودرم تشکیل شده است. به علاوه دانه هاي گلاکونیت، کوارتز و فلدسپات در این رخساره وجود دارد.
شکل - - 1 تصاویر رخساره هاي سازند نیزار در برش هاي مطالعه شده:
- A رخساره ماسه سنگی با لامیناسیون صفحه اي - - Sp در زیر رخساره ماسه سنگی - - B - Sm رخساره ماسه سنگی با طبقه بندي گوه اي با زاویه کمتر از15 درجه - C - Sl - رخساره ماسه سنگی توده اي - Sm - با میان لایه رخساره - D Fl رخساره ماسه سنگی همراه با ساخت رسوبی ریپل مارك - E - Sr - رخساره گلی توده اي - Fm - حاوي آثار فسیلی لوله اي شکل از نوع اسکولیتوس در میان رخساره - F Sm مرز فوقانی سازند نیزار با سازند کلات - نقطه چین - در برش نیزار که با رخساره P - خاك قدیمه - همراه است.
