بخشی از مقاله
چکیده
حوضه رسوبی کپه داغ بعد از برخورد پلیت ایران با پلیت توران در اوایل مزوزوئیک و در شمال شرق ایران شکل گرفت. در توالی رسوبی سازند شوریجه، در بخشهاي غربی و مرکزي حوضه رسوبی کپه داغ تنوعی از رخساره هاي قاره اي - رودخانه اي و دریاچه اي شور موقت - ، حدواسط - دشت ساحلی - و دریایی مشاهده می شود. نهشته هاي دریاچه اي شور موقت این سازند در 4 مجموعه رخساره اي پهنه ماسه اي، پهنه گلی، پهنه گلی خشک و پهنه شور جاي می گیرند که شامل مجموعه اي از رخساره هاي سنگی آواري و غیر آواري - خاك دیرینه، کربناته و تبخیري - می باشند.
مقدمه
حوضه رسوبی کپه داغ، حوضه اي درون قاره اي در لبه جنوبی پلیت توران و در شمال شرق ایران است که بعد از بسته شدن اقیانوس هرسی نین، بدنبال کوهزایی تریاس میانی شکل گرفته است . - Alavi et al., 1997 - پسروي ناحیه اي ناشی از کوهزایی سیمرین پسین در انتهاي ژوراسیک - Thomas et al., 1999 - ، در طول جنوب پلیت توران و بویژه در حوضه رسوبی کپه داغ، موجب رسوبگذاري سازند قاره اي شوریجه در ژوراسیک پسین- کرتاسه پیشین شده است - افشار حرب، . - 1373 بررسی رخساره هاي سنگی و تفسیر محیط رسوبگذاري سازند شوریجه بویژه در نواحی غربی و مرکزي حوضه رسوبی کپه داغ نشان می دهد که رسوبات این سازند در این بخش از حوضه در تنوعی از سیستم هاي رودخانه اي مئاندري، دریاچه اي شور موقت، دشت ساحلی و دریایی بر جاي گذاشته شده اند.
ناحیه مورد مطالعه بین عرض هاي جغرافیایی36˚ 43́49/4 ˝ و37˚ 22́45/5 ˝ شمالی و طول هاي جغرافیایی59˚ 53/7 35́/6˝ و56˚ 31/2 12́˝ شرقی واقع شده و شامل 5 برش چینه شناسی زاوین، خور، رادکان، اسفیدان و نابیا- جوزك می باشد.ضخامت سازند شوریجه در برشهاي فوق به ترتیب، 811، 989، 552، 965 و 221 متر است. هدف از این مطالعه، شناسایی و بررسی تغییرات عمودي و جانبی نهشته هاي دریاچه اي شور موقت در توالی رسوبی سازند شوریجه می باشد. بدین منظور، تعداد 800 نمونه سنگی از 5 برش یاد شده، جمع آوري و تعداد 600 مقطع نازك از نمونه هاي سنگی فوق تهیه شده است. شناسایی رخساره هاي سنگی آواري در صحرا بر اساس اختصاصات بافتی و ساختمانهاي رسوبی آنها و بر مبناي طبقه بندي - 2006 - Miall صورت گرفته است.
بحث
اختصاصات رخساره هاي رسوبی سازند شوریجه، توسط شرایط جریان در زمان رسوبگذاري و اختصاصات رسوب تعیین شده است - براي مثال، . - Hassan et al., 2009 در ناحیه مورد مطالعه و در توالی رسوبی سازند شوریجه تناوبی از رخساره هاي محیط هاي قاره اي، حدواسط و دریایی مشاهده می شود. این رخساره ها متشکل از رخساره هاي سنگی آواري و غیر آواري در محیط هاي قاره اي و حدواسط و رخساره هاي کربناته در محیط دریایی است. رسوبات قاره اي سازند شوریجه در سیستم هاي رودخانه اي و سیستم هاي بسته موجود در دشت سیلابی بر جاي گذاشته شده اند.
رسوبات رودخانه اي سازند شوریجه بر مبناي فاصله از ناحیه منشأ، شیب توپوگرافی و تکتونیک محلی، در دو سیستم رودخانه اي بریده بریده و مئاندري بر جاي گذاشته شده است. علاوه بر این، بخشی از رسوبات دانه متوسط و ریز آواري و نیز نهشته هاي شیمیایی و بیوشیمیایی در سیستم هاي بسته دشت سیلابی - دریاچه هاي شور موقت - نهشته شده اند. رسوبات سیستم دریاچه اي موقت از 4 مجموعه رخساره اي پهنه ماسه اي - Sandflat - ، پهنه گلی - Mudflat - ، پهنه گلی خشک - Dry Mudflat - و پهنه شور - Salineflat - تشکیل شده است - شکل. - 1 مجموعه رخساره اي پهنه ماسه اي شامل رخساره سنگی ماسه سنگی با چینه بندي افقی است - Sh - که آثار پوششهاي گلی و گریدد نرمال در این رخساره مشاهده شده است.
ضخامت این طبقات ماسه سنگی گاه به 31 متر می رسد و شامل ماسه سنگهاي قرمز و خاکستري دانه متوسط تا بسیار ریز دانه است - شکل. - A1 شکل هندسی طبقات ورقه اي و کنتاکت تحتانی آن با رخساره هاي دشت سیلابی رودخانه مشخص است. کنتاکت فوقانی آن با لایه هاي پهنه گلی یا پهنه گلی شور به صورت تدریجی است. از جمله آثار فسیلی یافت شده در این طبقات می توان به آثار کروزیانا مانند اشاره کرد.
این رخسارهسنگی در حاشیه دریاچه هاي موقت و به صورت رسوبات حاصل از سیلابهاي موقت در دشتهاي سیلابی دور از منشأ در سیستمهاي رودخانه اي نهشته شده است. آثار فسیلی کروزیانا شکل معمولا در رسوبات ماسه سنگی حاشیه دریاچه ها مشاهده می شود . - Melchor et al., 2006 - وجود پوششهاي گلی و کاهش تدریجی اندازه دانه ها مؤید مرحله فروکش سیلاب و رسوبگذاري ذرات معلق است - براي مثال، . - Huerta et al., 2010 مشابه چنین رخساره اي در بخشهاي دور از منشأ مخروطهاي افکنه در میوسن حوضه Ebro توسط - 2007 - Nichols and Fisher مشاهده شده و به عنوان رسوبات پهنه ماسه اي معرفی شده است.
مجموعه رخساره اي پهنه گلی متشکل از 5 رخساره سنگی Fl، Fm، Mc، MrوPd است. رخساره سنگی - Flشیل سیلتی لامینه - بین 3 سانتی متر تا 4 متر ضخامت دارد و در رنگهاي متنوع قرمز، سبز و خاکستري مشاهده شده است - شکل . - C1 لامیناسیون افقی، ساختمان رسوبی اصلی موجود در این رخساره سنگی است. علاوه بر شکل هندسی مسطح و افقی، در برخی نقاط به صورت طبقات عدسی شکل نیز یافت شده است.
کنتاکت تحتانی و فوقانی آن با لایه هاي دیگر به صورت تدریجی است. فراوانی این رخساره نسبت به رخساره هاي دیگر کمتر است. این رخساره رسوبگذاري از بار معلق را توسط جریانهاي دوره اي و سیلابی نشان می دهد. رنگ قرمز نشان دهنده محیط اکسیک و رنگهاي سبز و خاکستري مؤید شرایط احیایی و وجود مواد آلی است - براي مثال، Huerta et al., 2010; Legler et . - al., 2011 رخساره سنگی گل سنگ توده اي - Fm - قرمز قهوه اي با افقهاي سبز تا خاکستري رخساره هايFl، McوMrبه صورت بین لایه وجود دارد - شکلB1 و . - C ضخامت طبقات گل سنگ توده اي، بین 4 تا 22 متر است.
کنتاکت تحتانی و فوقانی این طبقات با رخساره Mc به صورت مشخص و با بقیه رخساره هاي همراه به صورت تدریجی است. شکل هندسی این طبقات به صورت پهن و گسترده است. در برخی نقاط نیز آثار لکه هاي کلسیتی خاکهاي دیرینه کالکریتی - در این طبقات دیده می شود. این رخساره رسوبگذاري بار معلق از جریانهاي نامحدود رودخانه اي که وارد دریاچه می شود را ثبت می کند و وجود دوره هاي سیلابی بر روي پهنه گلی را در محیط دریاچه هاي شور اثبات می کند.
رنگ قرمز- قهوه اي این رخساره، رسوبات اکسیژن دار را نشان می دهد - Collinson, 1996; Huerta et . - al., 2010 - وجود لکه هاي خاك دیرینه - کالکریتهاي پودر مانند - در این رخساره مؤید نزدیکی سطح آب زیرزمینی به سطح زمین، اشباع شدگی آن نسبت به کربنات کلسیم در اثر فرآیند تبخیر و ته نشست آن در اثر فرآیندهاي موئینه است - براي مثال، . - Huerta et al., 2010 شکل-1تصاویر صحرایی از مجموعه رخساره اي پهنه ماسه اي، پهنه گلی و پهنه شور، - A - ماسه سنگ داراي چینه بندي افقی - رخساره سنگی - Sh پهنه ماسه اي، - B - تناوب گل سنگ توده اي - Fm - ، گل سنگ آهکی - Mc - ، مارن - Mr - و خاك دیرینه دولوکریتی - Pd - در توالی رسوبی پهنه گلی واحد رسوبی C سازند شوریجه، - C - تناوب رخساره هاي پهنه گلی - رخساره هاي Fl، Fm، Mc و - Mr با رخساره هاي پهنه شور Gyl - و - Gyn، - D - افقهاي دولوکریتی - رخساره سنگی - Pd غیر ممتد و - E - افق دولوکریتی ممتد - Pd - که بر روي رخساره گل سنگ آهکی - Mc - قرار گرفته است.
رخساره Mc شامل لامینه هاي 1 تا 5 سانتی متري تا لایه هاي 5/8 تا 22/3 متري گل سنگ آهکی به رنگ هاي مختلف خاکستري، خاکستري- آبی و قرمز- قهوه اي است که به صورت میان لایه با رخساره هاي Fl، Mr، Fm و Pd قرار می گیرد - شکل B1، C و . - Eشکل هندسی این طبقات ورقه اي و مسطح است و کنتاکت تحتانی و فوقانی آن با رخساره هاي Fm، FlوPd به صورت مشخص و با رخساره هاي Mr به صورت تدریجی است.
