بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت نقش محافظهکاری به عنوان یکی از اصول محدودکننده حسابداری، نیاز به معیارهایی برای سنجش دقیق آن در گزارشگری مدیریتی ضروری به نظر می رسد، دراین پژوهش تلاش میشود تا با معرفی معیار محافظهکاری مبتنی بر اقلام تعهدی به عنوان یک معیار مهم در محافظهکاری، ارتباط این معیار با رشد شرکت و تعهدات اختیاری شرکت به عنوان معیارهای سنجش گزارشگری مالی سنجیده شود اقلام تعهدی اختیاری اقلامی است که مدیریت بر آنها کنترل دارد و میتواند آنها را به تأخیر اندازد. دراین تحقیق از نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام در ابتدای هر سال به عنوان شاخصی برای رشد استفاده شده است.
.1 مقدمه
انسان پیش از شروع هر کاری به عاقبت آن کار می اندیشد و سپس راهکار مناسب را تعیین می کند خصوصاً اینکه تصمیم گیری مربوط به مسائل مالی باشد لذا کسب اطلاعات بهنگام، صحیح و در خور اتکاء مربوط به فعالیتهای مالی بنگاههای اقتصادی یکی از شرطهای اولیه ورود مردم به سرمایه گذاری است . [ 16 ] نمایندگان سهامداران یعنی مدیران به مثابه حافظان ثروت و منابع ملی سهامداران و سرمایه گذاران در بنگاههای اقتصادی تلقی می شوند از این رو ضروری است که مدیران حداقل در پایان هر سال مالی گزارشهای جامعی از نتیجه عملیات و اقدامات خود را که دربرگیرنده وضع مالی و نتیجه فعالیت مدیران است به طور صحیح و شفاف در اختیار سهامداران قرار دهند.
در تصمیم گیری مربوط به امور مالی، هر واحد تجاری باید سیستمی را بکارگیرد که اطلاعات قابل اعتماد و مؤثر بر تصمیمات مالی را به موقع فراهم و در اختیار تصمیم گیرندگان قرار دهد.[14 ] تهیه گزارشات مالی به گونه ای که منافع اکثر استفادهکنندگان آن از جمله سهامداران، اعتباردهندگان، بستانکاران و مدیران را تأمین نماید، ضرورت دارد. به منظور دستیابی به این هدف اصول و رویههای حسابداری به پشتیبانی مراجع تدوینکننده استانداردهای حسابداری، مفهوم محافظهکاری را به کار میبرند.
بدین ترتیب محافظهکاری به عنوان یکی از اصول محدودکننده حسابداری، سالهاست که مورد استفاده حسابداران قرار میگیرد و علیرغم انتقادهای فراوان بر آن، همواره جایگاه خود را در میان سایر اصول حسابداری حفظ نموده است. اعمال اصل محافظهکاری موجب میشود تا از میان روشهای مختلف، روشی انتخاب گردد که حداقل اثر فزاینده را بر سود خالص و جمع داراییهای شرکت داشته باشد، به عبارت دیگر بر اساس این اصل، شرکت نباید از روش هایی استفاده نماید که درآمدها و دارائی های خود را بیش از واقع و هزینه و بدهیها را کمتر از واقع نمایش دهد
حال با توجه به اهمیت نقش محافظهکاری به عنوان یکی از اصول محدودکننده حسابداری، نیاز به معیارهایی برای سنجش دقیق آن در گزارشگری مالی ضروری به نظر رسیده و تحقیق حاضر در پی آن است که این نقش را در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به صورت کمی سنجیده تا نتایج تحقیقات به صورت واضح و روشن در اختیار استفاده کنندگان جهت تصمیم گیری بهینه قرار گیرد.
.2 مبانی نظری
یکی از عوامل مهم اثرگذار بر کیفیت اطلاعات حسابداری، محافظهکاری است. مدیران به عنوان مسئول تهیهی صورتهای مالی تمایل دارند که افشای اخبار بد را به تأخیر انداخته و اخبار خوب را هر چه سریعتر شناسایی کنند که این امر موجب افزایش عدم تقارن اطلاعات بین سرمایهگذاران میشود.
انتظار میرود شرکتهای دارای کیفیت اطلاعات بالا، اطلاعات قابل تأییدی در رابطه با عملکرد مالی، ضعفهای مالی و سایر رویدادهای نامطلوب ارائه کنند. در این رابطه یکی از ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری که میتواند در کاهش عدم تقارن اطلاعات نقش مؤثری دارد، محافظهکاری است که سابقهای طولانی در حسابداری دارد.
محافظهکاری، یک مفهوم حسابداری است که منجر به کاهش سود انباشته گزارش شده از طریق شناخت دیرتر درآمد و شناخت سریعتر هزینه، ارزیابی پایین دارایی و ارزیابی بالای بدهی میشود.
به کار گیری و اعمال محافظهکاری در تهیه و افشای اطلاعات علاوه بر این که باعث جلوگیری از ارائه و افشای اطلاعات گمراه کننده توسط مدیران - شرکت - میگردد، میتواند با فراهم کردن یک مبنای منطقی، از ارائه اطلاعات گمراهکننده توسط سایر منابع اطلاعاتی نیز جلوگیری به عمل آورده و بدین ترتیب باعث بهبود کیفیت محیط اطلاعاتی پیرامون شرکت شود.
اطلاعات ارائه شده توسط سایر منابع اطلاعاتی، که ممکنستا بعضاً بسیار خوشبینانه یا حتی گمراهکننده باشند، با اطلاعات ارائه و افشا شده تحت شرایط اعمال محافظهکاری مقایسه و اقلام غیر قابل اتکا از فرآیند جمعآوری اطلاعات و تصمیمگیری استفادهکنندگان صورتهای مالی حذف میشوند. این امر موجبات بهبود کیفیت محیط اطلاعاتی پیرامون شرکت را فراهم میآورد. اطلاعات با کیفیت بالا، ارزیابی رویدادهای گذشته و حال و پیشبینی آینده را ممکن میسازند و مبنای مناسبی برای تصمیمگیری فراهم میکنند
از آن جایی که بین مدیران و سرمایهگذاران تضاد منافع وجود دارد،حتمالاً مدیران در دوره تصدی خود اقدام به بیشنمایی سودها و کمنمایی زیانها میکنند. در صورتی که کیفیت اطلاعات پایین باشد، عدم تقارن اطلاعات بین مدیران و سرمایهگذران بالا میرود.
محققان حسابداری محافظهکاری را برای استفادهکنندگان و تحلیلگران صورتهای مالی مفید میدانند و برای آن نقش اطلاعاتی قائلند آنها اعتقاد دارند که محافظهکاری باعث افزایش مقدار اطلاعات گزارش شده در بازارهای اوراق بهادار میگردد. این افزایش مقداری اطلاعات، میتواند به سرمایهگذاران و سایراستفادهکنندگان صورتهای مالی برای تصمیمگیریهای مناسب کمک کند. در واقع برای محافظهکاری میتوان چندین مزیت اطلاعاتی قائل شد که آن مزایا بهبود کیفیت اطلاعات و کاهش منافع مدیریت سود برای مدیران هستند.
همچنین، محافظهکاری میتواند بر کیفیت سودهای گزارش شده تأثیر بگذارد. استفاده از رویههای محافظهکارانه در حسابداری، باعث کاهش سود گزارش شده و افزایش کیفیت سود میشود و از آن جا که بسیاری از سرمایهگذاران تصمیمهای خود را بر مبنای سودهای گزارش شده میگیرند، این امر میتواند برای سرمایهگذاران مفید باشد.
تحقیقات نشان میدهد که سرمایهگذاران خواستار اعمال محافظهکاری در هنگام ارزیابیها و ارائه گزارشها هستند. دلیل اصلی این تقاضا را از طرف سرمایهگذاران کاهش عدم تقارن اطلاعاتی میدانند که اعمال صحیح محافظهکاری به دنبال دارد.
عدم تقارن اطلاعاتی زمانی به وجود میآید که یک طرف قرارداد یا معامله از اطلاعات بیشتری آگاهی داشته باشد. از آنجا که بین استفادهکنندگان اطلاعات یا تهیهکنندگان اطلاعات، تضاد منافع وجود دارد، میتوان بیان نمود که عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سرمایهگذاران موضوعی بنیادی برای سرمایهگذاران محسوب میشود.
پائیک و همکاران - 2007 - بیان می کنند که تصویب استانداردهایی که حاوی رویه های محافظه کارانه باشد متضمن هزینه برای بازار سرمایه است. این استانداردها قابلیت پیش بینی سود را کاهش و سرمایه گذاران بالفعل را از مسیر گرفتن تصمیم صحیح اقتصادی منحرف میسازد؛ یعنی گزارشگری محافظه کارانه محتوای اطلاعاتی نداشته و عدم تقارن اطلاعاتی را به همراه دارد.
-2-1 پیشینه تجربی
خوش طینت و یوسفی - - 1386 رابطه بین تقارن و عدم تقارن اطلاعاتی و محافظه کاری را مورد پژوهش قرار دادند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه گذاران آگاه و ناآگاه منجر به تغییرات محافظه کاری می گردد، اما محافظه کاری منجر به عدم تقارن اطلاعاتی نمی گردد.
رضا زاده و آزاد - 1387 - در پژوهشی با عنوان " رابطه بین تقارن اطلاعاتی و محافظه کاری در گزارشگری مالی " دریافتند که تغییر عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه گذاران موجب تغییر در سطح محافظه کاری می شود. به دنبال افزایش عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه گذاران، تقاضا برای اعمال محافظه کاری در گزارشگری مالی افزایش می یابد.
خواجوی و همکاران - 1389 - تاثیر محافظه کاری بر پایداری سود شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را بررسی کردند. نتیجه پژوهش آن ها این بود که شرکتهای با محافظه کاری کمتر، سودهای پایدارتری خواهند داشت. یعنی میان محافظه کاری و پایداری سود رابطه منفی وجود دارد
مهرانی و همکاران - 1388 - در پژوهشی رابطه محافظه کاری و اقلام تعهدی غیرمنتظره در بورس اوراق بهادار تهران را به عنوان پرسش اصلی مورد مطالعه قرار دادند. از آنجا که نحوه تفکیک اقلام تعهدی به اقلام تعهدی غیر منتظره و اقلام تعهدی منتظره نیز می تواند بر نتایج پژوهش مؤثر باشد، آنها از دو مدل جونز تعدیل شده و جونز تعدیل شده با جریانهای نقدی غیرخطی، استفاده کردند. یافتههای آنها نشان می دهد اقلام تعهدی غیرمنتظره حاصل از مدل جونز تعدیل شده رابطه مثبت و معنی داری با محافظه کاری دارد. اما درباره تاثیر اقلام تعهدی غیر منتظره حاصل از مدل جونز تعدیل شده با جریانهای نقدی غیرخطی بر محافظه کاری نتیجه معنی داری مشاهده نکردند
خدامی پور و مالکی نیا - 1391 - به مطالعه رابطه بین میزان محافظه کاری شرطی اعمال شده و احتمال اخبار منفی آینده پرداختند. یافته های آنان نشان می دهد رابطه منفی و معناداری بین محافظه کاری شرطی اعمال شده و احتمال اخبار منفی آینده وجود دارد. همچنین نتایج آنها نشان داد رابطه معناداری بین محافظه کاری شرطی و واکنش بازار به اخبار خوب و بد شرکتها وجود ندارد. علاوه بر این، رابطه معنادار بین اندازه شرکت و درجه اهرم مالی آن با بازده غیر عادی شرکت، به تأیید رسید
ستایش - 1393 - به تخمین محافظه کاری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از مدل بسط داده شده با سو پرداختهاست. در پژوهش مزبور با استفاده از سهم تغیر اندازه، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام عادی و اهرم مالی در مدل باسو به بررسی عدم تقارن اطلاعاتی نهفته در گزارشگری مالی شرکتها پرداخته شده است. یافته ها نشان دهنده مناسب تر بودن مدل بسط داده شده نسبت به مدل اصلی، برای اندازه گیری عدم تقارن زمانی سود است. همچنین در شرکتهای بزرگتر، اخبار خوب نسبت به اخبار بد تأثیر بیشتری دارد و شرکتهایی که در ساختار مالی خود از بدهی بیشتری استفاده میکنند، آثار اخبار خوب خود را دیرتر منعکس میکنند، اما آثار اخبار بد را در بازدهی سهام سریعتر انتشار می دهند
مشایغ و میمنت آبادی - 1393 - تحقیقی را به عنوان افشای حسابداری، کیفیت حسابداری، محافظه کاری شرطی و غیر شرطی انجام دادند
احمد و همکاران - 2002 - طی تحقیقی دریافتند که شرکت های بزرگ از روشهای حسابداری محافظه کارانهتری نسبت به سایر شرکتها استفاده می کنند. همچنین، نتایج تحقیق آنها نشان داد که اگر تضاد منافع میان اعتبار دهندگان و سهامداران در تقسیم سود وجود داشته باشد،در آن صورت مدیران شرکتهای وام گیرنده، احتمالاً از رویه های محافظه کارانه تری استفاده میکنند.
ژانگ - 2009 - به بررسی مزایای حسابداری محافظه کارانه برای طرفین قراردادهای بدهی پرداخت. یافته های او نشان داد که در صورت استفاده از حسابداری محافظه کارانه در قرارداد بدهی، اگر اعتبار گیرندگان این شروط را نقض نمایند اعتباردهندگان از مزایایی مانند سررسید نمودن پیش از موعد بدهی و تحمیل جریمه ناشی از تخطی اعتبارگیرندگان، بهره مند میشوند. از طرفی اعتباردهندگان نیز نرخ بهره کمتری از شرکتهای استفاده کننده ازحسابداری محافظه کارانه طلب کرده و اعتبارگیرندگان از مزایایی مانند نرخ بهره پرداختی کمتر منتفع می شوند.
لی - 2010 - نقش محافظه کاری حسابداری در تصمیمات مالی شرکتها را مورد بررسی قرار داد. او نشان داد که شرکتهای با محافظه کاری حسابداری بالاتر، انعطاف پذیری کمتری را در مدیریت نقدینگی و تصمیمات مربوط به صدور سهام نشان می دهند
