بخشی از مقاله
چکیده
پنبه گیاهی با سیستم ریشه اي مستقیم است که توانایی نفوذ در اعماق خاك را به منظورتامین آب و مواد غذایی دارد. با این حال فشردگی خاکهاي زراعی به دلیل افزایش مقاومت به نفوذ، جرم مخصوص ظاهري خاك و نیز کاهش خلل وفرج و نفوذ آب موجب کاهش میزان رشدونمو و تولید محصول می شود. بنابراین در تحقیقی تاثیر عملیات زیرشکنی بر خصوصیات فیزیکی خاك و عملکرد پنبه در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی در سه تیمار - -S0 فقط شخم با خاك ورز برگرداندار ، – S1 زیرشکنی تا عمق + 30-35 خاك ورز برگرداندار و -S2
زیرشکنی تا عمق + 50-55 خاكورز برگرداندار - و چهار تکرار انجام گرفت.
براي تعیین تاثیر عملیات زیرشکنی بر خواص فیزیکی خاك و عملکرد پنبه پارامترهاي جرم مخصوص ظاهري خاك، شاخص مخروط، درصد رطوبت خاك ، ارتفاع بوته و عملکرد پنبه اندازه گیري شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد زیرشکنی باعث کاهش معنی دار شاخص مخروط در عمق هاي 10-20 و 20-50 به ترتیب در سطح احتمال %5 و %1 گردید و از نظر جرم مخصوص ظاهري اختلاف آماري معنی داري مشاهده نشد.
با این حال تیمارهاي زیرشکنی بیشترین کاهش این شاخص را به دنبال داشتهاند.. تجزیه واریانس عملکرد و اجزاي آن نشان داد از نظر عملکرد وش در سطح احتمال %5 و از نظر صفت ارتفاع بوته در سطح احتمال %1 اختلاف آماري معنی داري بین تیمارها وجود دارد و بیشترین ارتفاع بوته 86/27 سانتیمتر مربوط به زیرشکنی به عمق 50-55 سانتیمتربود.
عملکرد وش تیمارهاي زیرشکنی تا عمق 30-35 و 50-55 سانتی متر به ترتیب 4180 و 4020 و عملکرد تیمار بدون زیرشکنی 3630 کیلوگرم در هکتار بود. به عبارت دیگر با انجام زیرشکنی، عملکرد پنبه حداقل 9/7 و حداکثر
13/5 درصد افزایش یافت.
مقدمه
تحقیقات نشان می دهد به واسطه برخی علل طبیعی و نیز استفاده مکرر از ادوات چرخ دار و سنگین در سطح مزرعه در دراز مدت یک لایه سخت و نفوذناپذیر در اعماق 30 تا 50 سانتی متر تشکیل می شود و در مواردي به دلیل عوامل طبیعی و تجمع رس در لایه هاي زیرین، یک لایه سخت دیگر در خاك تشکیل می گردد. وجود این لایه تا عمق یک متر هم گزارش شده است.
همچنین انجام شخم یکنواخت در عمق ثابت براي مدت طولانی موجب ایجاد فشردگی در لایه هاي زیرین گردیده و با بارش باران و تجمع مواد نامطلوب آن را تهدید می کند تحقیقات نشان داده است که از بین بردن این اختلافات در اغلب موارد موجب افزایش محصول می گردد افزایش مقاومت لایه هاي خاك در ناحیه ریشه ، ریشه دوانی را محدود و تهیه آب و مواد غذایی براي گیاه را کاهش می دهد.
دور آبیاري و تامین آب کافی براي گیاه می تواند اثر محدود کننده مقاومت زیاد خاك ناحیه ریشه بر روي رشد و تامین آب و مواد غذایی را کاهش دهد و متقابلا زیرشکنی می تواند از وارد شدن تنشهاي آبی برگیاه در مواقع کم آبی بکاهد
شکسته شدن سخت لایه توسط زیرشکنها موجب بهبود توسعه ریشه در خاك گشته و گیاه قادر خواهد بود در سطح وسیعتري از پروفیل خاك آب و مواد غذایی موردنیاز خود را جذب کند که نتیجتا مقدار محصول افزایش خواهد یافت - منصوري راد، . - 1376 مطالعات انجام شده نشان می دهد زیرشکنی در خاك متراکم باعث پوکی، بهبود خواص فیزیکی و افزایش میزان مواد غذایی در دسترس خاك و نتیجتا افزایش عملکرد میگردد
نوروزیه و همکاران در آزمایشی تاثیر زیرشکنی بهاره بر عملکرد محصول پنبه و تراکم خاك را مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج نشان داد عمق سخت لایه بین 41 - 35 سانتی متر بوده و اثرات زیرشکنی طی فصول زراعی از بین می رود - نوروزیه و همکاران،. - 1380 همچنین نتایج مطالعات نشان می دهد با اعمال زیرشکنی، جرم مخصوص ظاهري خاك در بدو امر به مقدار زیادي کاهش ولی به مرور زمان و به دلیل ساختمان توده اي در خاك و شسته شدن ذرات از افقهاي فوقانی و همچنین تردد ماشینها و ادوات کشاورزي افزایش می یابد
محققان افزایش عملکرد پنبه وسایر محصولات زراعی را در اثر زیرشکنی گزارش نموده اند
اسمیت در آزمایشی نشان داد زیرشکنی پاییزه عملکرد پنبه را تا 8/2 درصد افزایش داد . - Smith, 1995 - محققین شاخص مخروط خاك برابر 2 مگاپاسکال را حد بحرانی فشردگی خاك جهت رشد و توسعه ریشه ذکر کرده اند
همچنین تیلور و همکاران مقدار 2 مگاپاسکال و بیشتر از آن براي شاخص مذکور را مانع طویل شدن ریشه محصول پنبه اظهار کردند و در نهایت این مقدار را معیاري براي تشخیص سخت لایه معرفی نموده اند اوانس و همکاران نیز در آزمایشی تاثیر اجراي یکبار عملیات زیرشکنی و اثرات متقابل آن با چهار روش خاکورزي متفاوت بر میزان فشردگی خاك را بررسی کرد و نتیجه گرفتند که تاثیر عملیات زیرشکنی در سال اول بر وزن مخصوص ظاهري و مقدار رطوبت حجمی خاك معنی دار بوده لیکن در سال دوم آزمایش، عملیات زیرشکنی بر پارامترهاي مذکور معنیدار نبوده است . همچنین صلح جو و همکاران در بررسی تاثیر عملیات زیرشکن بر خصوصیات فیزیکی خاك و عملکرد گندم آبی نشان دادند کاربرد زیرشکن موجب کاهش جرم مخصوص ظاهري خاك شده است
هدف از انجام این بررسی ارزیابی تاثیر عملیات زیرشکن در اعماق 35- 30 و 55-50 سانتی متري همراه با خاك ورز برگرداندار نسبت به خاك ورزي مرسوم - شخم با خاك ورز برگرداندار - بر برخی خصوصیات فیزیکی خاك، عملکرد و اجزاي عملکرد پنبه بود.
مواد وروشها
آزمایش در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی استان اردبیل - مغان - که داراي بافت رسی بوده اجرا شد. زیرشکنی در اواخر آبان ماه و در رطوبت 14/5 درصد - میانگین درصد رطوبت عمق60-0 سانتی متر - با تراکتور جاندیر مدل 4560 با توان140 HP انجام گردید. در جدول1 مشخصات زیرشکن مورد استفاده آورده شده است.
جدول -1 مشخصات فنی زیرشکن مورد استفاده در آزمایش
این تحقیق بصورت طرح بلوك هاي کامل تصادفی در چهار تکرار ودر سه تیمار انجام شد. سطوح تیمارها عبارت بودند از:
-S0 فقط خاكورز برگرداندار
– S1 زیرشکنی تا عمق + 35-30 خاكورز برگرداندار
-S2 زیرشکنی تا عمق + 55-50 خاكورز برگرداندار روش کار
خاك مزرعه آزمایشی زیرشکنی گردیده و عمق موثر و عملی براي تیمارها به ترتیب 35-30 و55-50 سانتی متر بود. سپس شخم زنی کل تیمارها با خاك ورز برگرداندار به عمق 25-20 سانتی متر انجام شد. رقم پنبه مورد استفاده، رقم متداول منطقه - مهر - بود که براي هر تیمار 6 خط کاشته شد. محصول در دو چین به صورت جداگانه به روش دستی برداشت ، توزین ویاداشتبرداري گردید.
پارامترهاي اندازه گیري شده شامل: شاخص مخروط خاك، جرم مخصوص ظاهري ودرصد رطوبت خاك - بر پایه خشک - ، نفوذپذیري آب به خاك ، عملکرد وارتفاع بوته بود.
