بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تاثیر قارچ میکوریزا در تاریخ کاشت های مختلف بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف لوبیا، آزمایشی در روستای پاکل گراب از توابع بخش سیوان واقع در 40 کیلومتری شرق شهرستان ایلام در خرداد ماه 1393 انجام شد. آزمایش به صورت اسپلیت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار به اجرا در آمد. فاکتور اصلی شامل: 3 تاریخ کاشت 6 - خرداد، 16 خرداد، 26 خرداد - که در کرت های اصلی و فاکتور فرعی شامل قارچ میکوریزا - جنس Glomus mosseae و به روش تلقیح با خاک - مصرف و عدم مصرف - و فاکتور فرعی فرعی شامل 3 رقم لوبیا چیتی - محلی خمین، صدری، تلاش - بودند. نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد زیست توده در تاریخ کاشت 6 خرداد ماه با میانگین - 11522/8 - کیلوگرم در هکتار و کمترین وزن صد دانه در تاریخ کاشت 26 خرداد ماه با میانگین - 9893/9 - کیلوگرم در هکتار و بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت 6 خرداد ماه و تیمار تلقیح شده با قارچ میکوریزا با میانگین - 11617/33 - کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت 26 خرداد ماه و تیمار تلقیح نیافته با میانگین - 9858/04 - کیلوگرم در هکتار و بیشترین وزن صد دانه در تاریخ کاشت 6 خرداد ماه با میانگین - 48/50 - گرم و کمترین وزن صد دانه در تاریخ کاشت 26 خرداد ماه با میانگین - 40/22 - بدست آمد. با توجه به معنی دار شدن اثرات متقابل تارخ کاشت× قارچ میکوریزا بر صفت عملکرد دانه میتوان چنین استنباط نمود که کاربرد قارچ میکوریزا در تاریخ کاشت 6 خرداد ماه از طریق افزایش جذب و دسترسی بهتر به عناصر غذایی کافی باعث فراهمی شرایط بهتری برای انجام فتوسنتز و در نتیجه رشد گیاه گردید و در نهایت افزایش عملکرد را به همراه داشته است.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین گیاهان زراعی خانواده بقولات لوبیا Phaseolus vulgaris L. است که از منابع مهم پروتئینی و کالری در تغذیه انسان محسوب میشود. دانه لوبیا دارای 20-25 درصد پروتئین و 50-56 درصد هیدرات کربن میباشد بطوریکه در مقایسه با غلات 2 تا 3 برابر و همچنین نسبت به گیاهان نشاستهای 10 تا 20 برابر بیشتر پروتئین دارد - مجنون حسینی، . - 1375 سطح زیر کشت این گیاه در جهان رو به فزونی است - هونگریا و همکاران، . - 2000 بر اساس آمار انتشار یافته سطح زیر کشت جهانی این گیاه بالغ بر 24 میلیون هکتار با متوسط عملکرد جهانی در حدود 600 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است - گراهام و رانالی، . - 1997 همچنین سطح زیر کشت آن در ایران 125 هزار هکتار با میانگین عملکردی بیشتر از متوسط عملکرد جهانی در حدود 1470 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است لوبیا دارای %22 پروتئین است واز نظر ارزش غذایی جایگزین خوبی برای گوشت میتواند باشد. سطح زیر کشت لوبیا در ایران 110 هزار هکتار با تولید کل 226 هزار تن و متوسط عملکرد مناطق عمده کشت این محصول 780 کیلوگرم در هکتار میباشد. عملکرد لوبیای خشک - دانه - از 600 تا 2500 کیلوگرم بسته به رقم و شرایط محیطی متغیر است. سطح زیر کشت لوبیا در جهان در سال 2004 میلادی حدود 25/62 میلیون هکتار که 23/39 میلیون هکتار آن در کشورهای در حال توسعه و2/23 میلیون هکتار آن در کشورهای توسعه یافته میباشد. در این میان سهم سطح زیر کشت کشورمان 0/07 میلیون هکتار میباشد. متوسط عملکرد لوبیا در کشورهای در حال توسعه 658 کیلوگرم در هکتار در ایران 1688 کیلوگرم میباشد و در حال که متوسط عملکرد جهانی لوبیا 711 کیلوگرم در هکتار میباشد - پارسا مطلق،. - 1390
کریستیانسه و همکاران - 2002 - اظهار نمودند که در شرایط میزان کم نیتروژن خاک، لگومها مانند لوبیا نقش بسیار مهمی در تثبیت و افزایش نیتروژن خاک دارند. مهمترین گونه شناخته شده باکتری رایزوبیوم همزیست با بقولات R. leguminosarum می باشد که دارای واریته های مختلفی است - گیلر، . - 2001 رفیعی و همکاران - 1388 - ، در آزمایشی بر روی گیاه لوبیا چشم بلبلی تحت تنش شوری دریافتند در محیط بدون تیمار شوری، گیاه آغشته به intraradices.G توانست بیوماس گرهک و تعداد گرهکهای ریشه را در سطح معنیداری افزایش دهد. فسفر در ریشهزایی گیاه اهمیت ویژهای دارد، چون فسفر سبب افزایش عملکرد بیولوژیک میگردد و هرچه بر پیکره گیاه افزوده شود گیاه به یک سیستم ریشهای قوی و بزرگتری نیاز دارد. بهنظر میرسد قارچهای میکوریزا در شرایط نسبی فراهمی فسفر خاک بهتر فعالیت کرده، در نتیجه وزن خشک ریشه گیاه نسبت به عدم مصرف کود افزایش یافته است. پارسا مطلق - 1390 - در پژوهشی بر روی لوبیا بیان کرد که به طور کلی قارچهای میکوریز سبب افزایش وزن خشک ریشه گردیدند زیرا از یک طرف این قارچها دارای ریسههای فراوانی بوده که این ریسهها وارد سیستم ریشههای گیاه شده و بر وزن ریشه میافزایند و از طرف دیگر با جذب فسفر و آب سبب افزایش رشد ریشه میگردند. با تغییر تاریخ کاشت بسیاری از شرایط محیطی تولید تغییر میکنند. بهدنبال این تغییرات بسیاری از خصوصیات گیاهی مؤثر در عملکرد ازجمله، تولید ساقه و گره، ظهور جوانههای گل، غلافها و دانهها و پر شدن آنها که تحت تأثیر مستقیم طول روز و حرارت روز و شب هستند در جهت افزایش یا کاهش آن تغییر مینماید. بنابراین پژوهش حاضر به منظور تاثیر قارچ میکوریزا در تاریخ کاشت های مختلف بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف لوبیا انجام شد.
-2 مواد و روشها
این آزمایش در روستای پاکل گراب از توابع بخش سیوان واقع در 40 کیلومتری شرق شهرستان ایلام در خرداد ماه 1393 انجام شد. این منطقه در ارتفاع 1100 متری از سطح دریا با طول جغرافیایی 46/47 و عرض جغرافیایی 33/27 قرار دارد. که دارای اقلیم معتدل کوهستانی و دارای خاک با بافت لومی و اسیدیته خنثی میباشد. این آزمایش بصورت اسپلیت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا شد. این آزمایش دارای سه فاکتور 3 تاریخ کاشت 6 - خرداد، 16 خرداد، 26 خرداد - که به عنوان فاکتور اصلی در نظر گرفته شدند و فاکتور فرعی شامل 3 رقم لوبیا چیتی - محلی خمین،صدری،تلاش - که از موسسه اصلاح بذر خمین استان مرکزی تهیه گردید و فاکتور فرعی فرعی شامل قارچ میکوریزا - جنس Glomus mosseaeو به روش تلقیح با خاک - - مصرف و عدم مصرف - که شامل 16 تیمار در هر تکرار و در مجموع 48 کرت آزمایشی میباشد که در مزرعه اجرا شد.
برای اندازه گیری تعداد غلاف در بوته در مرحله رسیدگی، پس از حذف حاشیه - دو ردیف کناری و 0/5 متر از ابتدا و انتهای هر ردیف - از هر کرت فرعی تعداد 5 بوته بهطور تصادفی برداشت و پس از شمارش غلاف هر بوته میانگین گیری صورت گرفت و میانگین تعداد 5 بوته بهعنوان تعداد غلاف در بوته برای هر کرت فرعی منظور گردید. تعداد دانههای موجود در هر 5بوته که قبلاً به طور تصادفی انتخاب شده بودن شمارش شد ومیانگین آنها بهعنوان تعداد دانه در بوته لحاظ گردید. برای تعیین عملکرد بیولوژیکی زمانی که بوته های هر رقم در مرحله رسیدگی کامل بودند اقدام به برداشت یک متر مربع از هر واحدآزمایشی - از سطح خاک با استفاده از قیچی باغبانی قطع - گردید و پس از ثبت کامل اطلاعات کرت مذکور در داخل یک کیسه پلاستیکی بطور مجزا جمع آوری و جهت خشک کردن به مدت چند روز در معرض آفتاب قرار داده شد و سپس جهت تعیین عملکرد بیولوژیک هر واحد نمونههای مذکور بهطور مجزا با استفاده از ترازوی دیجیتالی توزین شدند. در نهایت عملکرد بیولوژیک در هکتار برای هر واحد آزمایشی محاسبه گردید. پس ازتعیین عملکردبیولوژیکی هر واحد آزمایشی نمونههای تهیه شده بهصورت دستی دانهها از کاه جدا شدند و پس از توزین دانهها، عملکرد دانه بر حسب کیلوگرم در هکتار محاسبه گردید. عدد حاصله بهعنوان عملکرد دانه در هکتار برای هر واحد آزمایشی منظور گردید. بهمنظور تعیین وزن صد دانه و پس از جدا کردن دانه از بوتهها در مرحله تعیین عملکرد دانه، تعداد 400 عدد بذر در چهار نمونه 100 تایی شمارش و هر نمونه جداگانه وزن و در نهایت میانگین این چهار نمونه با لحاظ کردن رطوبت تجاری 12 درصدی بهعنوان وزن صد دانه در نظر گرفته شدند. با استفاده از نسبت عملکرد دانه - عملکرد اقتصادی - هر واحد آزمایشی بر عملکرد بیولوژیکی همان واحد آزمایشی بهصورت درصد شاخص برداشت برای هر واحد آزمایشی - کرت فرعی - بهدست آمد. در پایان این بررسی پس از حذف دو ردیف کناری به عنوان اثر حاشیه، نمونه گیری از دو خط وسط انجام شد. صفات مورد ارزیابی شامل ارتفاع بوته، تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز رسیدگی، تعداد شاخه جانبی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه، عملکرد دانه،عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت اندازهگیری شد. جهت تجزیه و تحلیل آماری داده های حاصل از نمونهبرداری، از نرم افزار SAS استفاده شد. جهت مقایسه میانگین صفات مورد نظر نیز از آزمون LSD استفاده شد و برای مرتب کردن داده ها و رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد.
-3 نتایج
-1-3 تعداد غلاف در بوته
نتایج این پژوهش بیانگر آن بود که اثر قارچ میکوریزا بر تعداد غلاف در بوته در سطح احتمال آماری یک درصد معنی دار گردید - جدول. - 1-4 بیشترین تعداد غلاف در بوته را تیمار تلقیح یافته با قارچ میکوریزا با متوسط 3/51 به خود اختصاص داد و کمترین تعداد غلاف در بوته مربوط به تیمار تلقیح نیافته با متوسط 3/26 بود - شکل . - 1 نتایج همبستگی نشان داد که بین تعداد دانه در غلاف و عملکرد دانه همبستگی مثبت، همسو و معنی دار با ضریب همبستگی - - r=0/71** بود - جدول. - 3 بی گمان با افزایش تعداد غلاف در بوته که از اجزای عملکرد میباشد به تبع آن عملکرد دانه نیز افزایش یافت.
جدول :1 نتایج تجزیه واریانس اجزای عملکرد
