مقاله تاثیر شوری در پراکنش گیاهان ناحیه دریاچه حوض سلطان

بخشی از مقاله

چکیده

هر ساله به داليل مختلف اراضي زيادي به زمين هاي شور تبديل ميشوند و از چرخه توليد و بهرهبرداري خارج ميگردند ، لذا گام نخست براي مقابله با اين معضل شناسايي عرصه اراضي شور فعلي ميباشد که از جمله اين نواحي درياچه حوض سلطان است. طي مطالعات فلورستيک انجام يافته از ناحيه، 74 گونه گياهي متعلق به 74 جنس و 42 تيره جمع آوري و شناسائي گرديد، بيشترين درصد گونهها به تيرة Chenopodiaceae با فراواني - %47/47 - تعلق دارد، فرم بيولوژيکي غالب منطقه به تروفيتها با فراواني - %12/00 - اختصاص داشته که بيانگر اقليم خشک و استپي ناحيه است ، مقاومترين و حساسترين گياهان هالوفيت نسبت به شوري به ترتيب Halocnemum strobilaceum و Artemisia sieberi بودند. جهت تعيين صفات خاک اعم از بافت خاک، pH، EC، آنيونها و کاتيونها پروفيلهائي در اليههاي مختلف گياهي تا شعاع 2/1 کيلومتري اطراف درياچه حوض سلطان تعبيه گرديد،ضمن نمونهبرداري خاک از دو عمق - 0 -40 - سانتيمتر و - 40 – 00 - سانتي متر، عمليات آناليز خاک انجام شد. نتايج نشان داد که خاک منطقه در طبقه خاکهاي شور و قليايي قرار داشت، از سطح به عمق خاک ، ميزان رس و آهک آن افزايش يافته ولي از شوري خاک کاسته شد و مهمترين عوامل در تفکيک گونههاي مختلف گياهي ميزان شوري و بافت خاک بود.

کلمات کلیدی: پوشش گياهي، حوض سلطان ، خاک شور و هالوفيتها

مقدمه

فالت ايران روي کمربند خشک نيمکره شمالي قرار گرفته است به طوريکه حدود %00 آن در اقليم خشک و %51 آن در منطقه نيمه خشک واقع شده است. خاکهاي شور سطح وسيعي از کشور را فرا گرفته است ،اين خاکها در مساحتهاي کوچک در نقاط مختلف کشور پراکنده است،که اراضي مجاور خود را در اثر گسترش شوري مورد تهديد و خطر جدي قرار مي دهند، به طوري که سطحي معادل - 24/1 درصد 407400 کيومترمربع - از کل کشور را پوشش مي دهد. نزوالت جوي کم - در فالت مرکزي کمتر از 200 ميلي متر - ، توزيع نامناسب آن ، نوسانات حرارتي شديد که در تابستان به بيش از cْ 10 مي رسد، کمبود رطوبت نسبي - ميانگين در فالت مرکزي کمتر از 40 تا 50 درصد - ، وزش سريع باد با تبخير بسيار باال و ميزان نزوالت جوي ناچيز همه از جمله عواملي مي باشند که شرايط سختي را براي رويش گياهان فراهم مي آورند - 4 - .موضوع شوري خاک و شور شدن اراضي مجاور يکي از معضالتي است که بايستي با تدبير و مديريت صحيح علمي ا ين روند مهار گرددد. بر اين اساس در اين تحقيق عالوه بر شناسايي گونه هاي گياهي اين ناحيه تاثير شوري در پراکنش گياهان ناحيه مذکور صورت گرفته است . - 4 -

مواد و روش ها

درياچه حوض سلطان با وسعتي معادل 4744/0 هکتار در 70 کيلومتري شمال شهرستان قم و 41 کيلومتري جنوب تهران و در حاشيه بزرگراه خليج فارس با طول غرافياييج ً52/40 ، 11، 10° شرقي و عرض جغرافياييً44/02 ، 77، 51°704
 اولین کنفرانس ملی
تنش شوری رد گیااهنو راه کاراهی توسعه کشاورزی رد شرایط شور22 - 22 شهریور 2932 شمالي و در ارتفاع 420 متر از سطح دريا واقع شده است. ميزان بارندگى - 200- 240 - ميليمتر در سال اين منطقه را در زمره نواحى کم باران قرار داده است. هوا در اين ناحيه خيلي خشک و اختالف دما در شب و روز به 40 درجه سانتيگراد ميرسد - . - 4 اين تحقيق در چهار بخش مطالعات مقدماتي، مشاهدات ، برداشتهاي صحرايي، عمليات آزمايشگاهي و تجزيه و تحليل آماري صورت گرفت. با توجه به اينکه رويشهاي گياهي منطقه عمدتاً از تيره Chenopodiaceae بودند و فنولوژي اين تيره در فصل پائيز طي مي شود، لذا اولين برداشت صحرايي و جمعآوري نمونههاي گياهي در هفته اول شهريور صورت گرفت و به تناوب هر 21 روز يکبار تا نيمهماه آذر و از آن تاريخ تا اسفند، ماهي يکبار و مجدداً از فروردين تا تير هر دو هفته يک بار جمعآوري نمونههاي گياهي و پس از آن خشک و پرس نمودن آنها انجام شد .سپس با استفاده از منابع مختلف گياه شناسي ، شناسائي گونه هاي جمع آوري شده انجام شد، عالوه بر آن فرم بيولوژيک گياهان براساس سيستم Raunkiaer تعيين گرديد .

مناطق و نحوه نمونه برداری

بدين منظور بايد محدودهاي در نظر گرفته ميشد که شامل گونه هاي غالب حوض سلطان اعم از Artemisia, seidlitzia, Halostachys, Tamarix, Halocnemum باشد و از طرفي تغيير گونه هاي گياهي غالب و ايجاد اليههاي مختلف گياهي - - Zonation نيز در آن محدوده به وضوح ديده مي شد ، لذا براي نيل به اين هدف قسمت شمال غربي حوض سلطان در نظر گرفته شد بدين ترتيب در هر اليه - Zone - پروفيل هائي به مساحت 2 متر مربع و عمق 00 سانتي متر حفر شد - جمعا پنج پروفيل تا شعاع 2/1 کيلومتري ازدرياچه تعبيه گرديد - آنگاه به منظور انجام آزمايشات آناليز خاک اعم از بافت خاک ، pH ،EC ، کاتيونها و آنيونها نمونه هاي خاک برداشت شده به آزمايشگاه سازمان زمين شناسي کشور ارسال شد .

نتايج گونه های غالب اطراف درياچه حوض سلطانتوزيع فراوانی مطلق و نسبی پوشش گیاهی حوض سلطان بر اساس طیف بیولوژيکی
2 - فرا.اني تروفيت ها - % 12 /00 - با 47 گونه گياهي در منطقه مورد مطالعه بيانگراقليم خشک بياباني و استپي است

4 - فراواني همي کريپتوفيت ها با 20 گونه پس از تروفيت ها به ميزان - % 42 / 44 -

5 - فانروفيت ها با فراواني - - %24 /44 با 0 گونه

7 - فراواني کامفيت ها با 1 گونه در منطقه به ميزان - - % 20 / 07

1 - شکل زيستي کريپتوفيت ها با 4 گونه به فراواني - - % 7 /40

نتايج مطالعات خاک شناسی و پوشش گیاهی منطقه نتايج حاصل از آنالیز نمونه خاک شماره - 1 -

سطح خاک داراي لکه هاي سفيد ، بدون سنگريزه و نفوذ پذيري آهسته بود . pH خاک خنثي و غالبترين آنيون و کاتيون به يون هاي کلر و سديم تعلق داشت که از بيشترين ميزان EC - هدايت الکتريکي - در عمق - 40 – 00 - سانتيمتر برخوردار بود . اين نمونه مربوط به منطقه اي بود که گونه ي Halocnemum strobelaceum فراوان بودند و اين گياه در اطراف درياچه به ويژه در شمال غربي آن داخليترين پوشش گياهي اطراف حوض سلطان را تشکيل مي داد .704
 
اولین کنفرانس ملی
تنش شوری رد گیااهنو راه کاراهی توسعه کشاورزی رد شرایط شور22 - 22 شهریور 2932

نتايج حاصل از آنالیز نمونه خاک شماره - 2 -

نمونه خاک برداشت شده مربوط به بخشي بود که گونه ي Tamarix ramosissima فراوانتر از ساير گونههاي گياهي بود. ميزان گچ و آهک خاک ناچيز و غالبترين يونهاي موجود در خاک کلر و سديم بودند، pH تا حد کمي از وضعيت خنثي خارج گشته متمايل به وضعيت قليايي بود به طوري که دامنه تغييرات pH در هر دو عمق به ترتيب 4/71 - و - 4/04 بود، لذا خاک شور و قليايي مي باشد ، همچنين از بيشترين ميزان EC در عمق - 0 – 40 - سانتيمتر برخوردار بود که علت اين امر ميتواند ناشي از ريزش زياد امالح از شاخ و برگ Tamarix و يا عدم تأثير ريشههاي گز در کاهش شوري خاک باشد - . - 5

نتايج حاصل از آنالیز نمونه خاک شماره - 3 -

اين نمونه مربوط به منطقه اي بود که گونه ي Seidlitzia rosmarinus از بيشترين فراواني برخوردار بود.در نمونه ي خاک ، سنگ و سنگريزه زياد ديده شده، pH خاک خنثي و بيشترين درصد آنيون و کاتيون به کلر و سديم تعلق داشت.

نتايج حاصل از آنالیز نمونه خاک شماره - 4 -

برداشت نمونه خاک مورد نظر در فاصله 2/1 کيلومتري از حوض سلطان صورت گرفت و گونه ي Artemisia sieberi خارجيترين نوار رويشي اطراف درياچه را تشکيل ميداد . خاک آن داراي سنگ و سنگريزه فراوان 40 - ٪ - و نفوذپذيري آهسته بود ، ميزان شوري خاک تنها در نوار رويشي Artemisia sieberi از سطح به عمق افزايش مييافت زيرا با ادامه حفر پروفيل تا عمق 00 سانتيمتر آب زيرزميني مشاهده نگرديد . عالوه بر آنکه سديم و کلر به عنوان فراوانترين کاتيون و آنيون بودند ، کمترين ميزان EC - هدايت الکتريکي - در هر دو عمق - - 0- 40سانتيمترو - 40 – 00 - سانتيمتر مربوط به اين بخش بود .

نتايج حاصل از آنالیز نمونه خاک شماره - 5 -

برداشت اين نمونه خاک از جنوب غربي حوض سلطان و در قسمتي که فراوان ترين گونه Halostachys belangeriana بود، صورت گرفت . خاک آن بدون سنگ و سنگريزه ، نفوذ پذيري متوسط، سطح آب زيرزميني باال 40 - سانتيمتر از سطح خاک - به طوريکه به هنگام حفر پروفيل قسمت تحتاني آن کامالً خيس بود .

بحث

با توجه به اينکه طيف بيولوژيکي در اقليم هاي مختلف با هم متفاوت است ، لذا نتايج حاصل از اشکال مختلف زيستي گياهان کامال با شرايط اقليمي درياچه ي حوض سلطان مطابقت مي نمايد ، زيرا فراواني - - % 12 / 00 تروفيت ها بيانگر اقليم خشک بياباني و استپي است - 1،. - 4 با در نظر گرفتن اينکه منطقه ي مورد مطالعه بخشي از

ناحيه ي رويشي ايرانوتوراني است و قسمت اعظم فالت ايران مختص به ناحيه ي مذکور مي باشد که با نتايج به دست آمده از تحقيق حاضر کامال مطابقت مي نمايد زيرا بيشترين درصد فراواني گونه هاي گياهي از لحاظ فيتوجغرافيائي متعلق به ناحيه رويشي ايرانوتوراني به ميزان - % 47 / 47 - مي باشد . طي تحقيق به عمل آمده در ارتباط با تاثير شوري در پراکنش گياهان منطقه و مقايسه اي که با ساير پژوهش ها، در مورد تحقيق فوق الذکر در استان قم و همچنين سايرمناطق که در سالهاي قبل صورت گرفته است ، مي توان چنين نتيجه گيري کرد :
– 2 با توجه به ميانگين آهک خاک ، ناحيه مورد مطالعه طبق طبقه بندي هنسن جزء خاکهاي کمي آهکي - 5 – 20 - درصد ميباشند - - 2 ، از طرفي ديگر ميزان آهک با افزايش عمق زياد مي شود . علت اين امر آبشويي و انحالل آهک در707