بخشی از مقاله
خلاصه
گیاهان دارویی یکی از منابع ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران است. تنوع آب و هوا و شرایط اکولوژیک مختلف ، باعث تنوع و غناي گیاهان دارویی در سراسر ایران شده است. درصورت شناخت علمی، کشت، توسعه و بهره برداري صحیح از این منابع می توان از این ظرفیت در برنامه سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیر نفتی بهره جست. دراین تحقیق نسبت به شناسایی گیاهان دارویی استان آذربایجان غربی و همچنین تهیه نقشه پراکنش آنها اقدام گردید.
براساس نتایج مطالعات انجامشده مساحت تیپهاي گیاهی در عرصه استان آذربایجان غربی برابر با 2025816/1 هکتار است. تیپهاي گیاهی54/17 درصد از کل اراضی مورد بررسی را شامل میشوند. در این استان در مجموع تعداد 152 تیپ گیاهی در 16 گروه گیاهی تفکیک و معرفی شده است. همچنین برمبناي مطالعات صورت گرفته، تعداد 90 گونه گیاهی دارویی در استان آذربایجان غربی شناسایی شد که این گیاهان مربوط به 31 خانواده گیاهی و 61 جنس می باشند.
از مجموع 31 تیره و 90 گونه از گیاهان دارویی این استان، 23 گونه مربوط به تیره Lamiaceae، 15 گونه مربوط به تیره Astraceae، 13 گونه متعلق به تیره Rosaceae، 3 گونه متعلق به تیره Plantaginaceae، 3 گونه مربوط به تیره Paopilionaceae، 3 گونه مربوط به تیره Apiaceae، 2 گونه متعلق به تیره Malvaceae ، 2 گونه متعلق به تیره Capparidaceae، 2 گونه مربوط به تیره Rubiaceae، 2 گونه مربوط به تیره Ephedraceae، 2 گونه مربوط به تیره Moraceae، 2 گونه مربوط به تیره Hypericaceae، 2 گونه مربوط به تیره Rhamanaceae، 2 گونه مربوط به تیره Anacardiaceae، 1 گونه مربوط به تیره Liliaceae، 1 گونه مربوط به تیره Brassicaceae، 1 گونه متعلق به تیره Polygonaceae، 1 گونه متعلق به تیره Berberidacea،1 گونه مربوط به تیره Thymelaeaceae، 1 گونه متعلق به تیره Fumariaceae، 1 گونه مربوط به تیره Cupressaceae، 1 گونه متعلق به تیره Zygophyllaceae، 1 گونه مربوط به تیره Resedaceae، 1 گونه مربوط به تیره Urticaceae، 1 گونه متعلق به تیره Poaceae ، 1 گونه مربوط به تیره Elaeagnaceae، 1 گونه متعلق به تیره Juglandaceae، 1 گونه مربوط به تیره Fagaceae، 1 گونه متعلق به تیره Salicaceae، 1 گونه مربوط به تیره Vitaceae، 1 گونه مربوط به تیره Platanaceae می باشد.
مقدمه:
جایگاه گیاهان دارویی در سلامت جامعه به طور عام و ارزش گیاهان دارویی و معطر کشور ما به طور خاص برکسی پوشیده نیست. تنوع شرایط آب و هوایی و قدمت استفاده از گیاهان دارویی در ایران، توجه محققین و مراکز تحقیقاتی زیادي را به سوي توسعهدانش و تحقیق در این زمینه جلب نموده است. بهره برداري از گیاهان دارویی و معطر به روش صحیح، تهیه داروهاي گیاهی به روش مدرن، تعیین جایگاه گیاهان دارویی و معطر و فرآورده هاي ثانوي آنها در صادرات و مصارف صنعتی داخلی، نیازمند تحقیقات گسترده اي بخصوص در زمینه شناسایی و تعیین نقاط پراکنش گیاهان دارویی است - . - 1
خوشبختانه در سالهاي اخیر، تلاشهاي فراوانی براي شناخت گیاهان دارویی از نظر نوع گیاهان و پراکنش آنها، شرایط اکولوژیک، استفاده هاي دارویی، استخراج، تجزیه، شناسایی مواد موثره، کشت و اهلی کردن، اصلاح گونه هاي مهم، بررسی روشهاي نوین در افزایش مواد موثره و مطالعه اثرات دارویی آنها صورت گرفته و نتایج ارزشمندي نیز حاصل شده است. این مقاله بر اساس نتایج طرح تهیه نقشه پراکنش گیاهان دارویی وصنعتی کشور مربوط به محدوده استان آذربایجان غربی تهیه گردیده است.
مواد و روشها
محل اجراي طرح استان آذربایجان غربی از نظر جغرافیایی بین 35 درجه 58 دقیقه تا 39 درجه و 47 دقیقه عرض شمالی و 44 درجه و 2 دقیقه تا 47 درجه و 23 دقیقه طول خاوري قرار گرفته است. استان آذربایجان غربی که مرکز آن شهر تاریخی ارومیه است، بر اساس آخرین تقسیمات کشوري داراي 17 شهرستان بوده و در برگیرنده 40 بخش، 42 شهر و 113 دهستان بوده و بر اساس سرشماري سراسري سال 1390 کشور، جمعیت آن 3080576 نفر برآورد شده است.
مساحت استان 37411 کیلومتر مربع ، برابر2/2 درصدوسعت کل کشور است. به طور کلی متوسط بارندگی سالیانه در استان، 300-400 میلیمتر است که با توجه به متوسط بارندگی در سایر نقاط ایران که حدود 280 میلیمتر میباشد در شرایط بهتري قرار گرفته است. پرآبترین رودخانههاي استان نشان میدهند که میزان بارندگی به ویژه ریزش برف در مناطق کوهستانی به مراتب بیشتر از میزان بارندگی در شهرها و مناطق جلگهاي است.
به استناد گزارش سازمان هواشناسی کل کشور که براساس دادههاي آماري ایستگاههاي سینوپتیک ارومیه، خوي، ماکو و مهاباد تنظیم شده است. درجه حرارت هوا در نقاط مختلف استان متفاوت است؛ متوسط درجه حرارت از 4/9 درجه سانتیگراد در ماکو تا 11/6 درجه سانتیگراد در مهاباد متغیر است. متوسط درجه حرارت در ارومیه 9/8، خوي 10/8، ماکو 9/4 و مهاباد 11/6 درجه سانتیگراداست.
جهت تهیه این مقاله، گستره تیپهاي گیاهی استان آذربایجان غربی در عرصههاي طبیعی مشخص و محدوده دقیق آنها روي نقشه تعیین گردید. هر تیپ گیاهی مطابق تعریف از یک تا سه گونه تشکیل شده که گونههاي غالب یا اصلی تیپ به شمار میروند. این گیاهان از بیشترین حضور و تراکم در عرصه برخوردار هستند. در کنار این گیاهان و به صورت پراکنده و با تراکم کمتر از سطح دریا، گیاهان دیگري مشاهده و شناسائی میشوند که نام گیاهان همراه بر آنها گذارده شد. گیاهان غالب و گیاهان همراه ممکن است در طبقهبندي گیاهان داروئی قرار گیرند لذا در مرحله بعد و پس از مشخص شدن گیاهان موجود نسبت به شناسائی و طبقهبندي آنها اقدام گردید.
در این مرحله 90 گیاه داروئی شناسایی گردید که نام پارسی اغلب این گیاهان از کتاب فرهنگ نام گیاهان ایران تالیف مظفریان - 1384 - استخراج و در کنار نام علمی آنها آورده شد. از آنجا که هدف این مقاله تعیین محدوده پراکنش گونهها بود، حضور هر کدام از 90 گونه گیاه دارویی در تمام نقشه هاي پوشش گیاهی که بدین منظور تهیه شده بود، مورد جستجو قرار گرفت. بدین منظور اطلاعات مربوط به تیپهاي گیاهی و گیاهان همراه آنها به محیط سازگار با نرم افزارهاي ساج - سیستم اطلاعات جغرافیایی - منتقل و محدودههاي پراکنش هر گیاه روي نقشه تیپهاي گیاهی استان آذربایجان غربی مشخص گردید. تا این مرحله امکان تهیه نقشه پراکنش گونههاي گیاهی فراهم و به عنوان نقشه ارائه شد.
از سوي دیگر هر گیاه به طور معمول در چندین تیپ به صورت گیاه غالب و یا گونه همراه مختلف امکان حضور دارد پس از مشخص شدن تیپهاي مختلف، اطلاعات هر تیپ گیاهی از کتابهاي طرح ملی شناخت مناطق اکولوژیک کشور استخراج و در ذیل نام هر گونه قرار گرفت. سپس با تلفیق این اطلاعات گستره پراکنش هر گونه بدست آمد و متن توصیفی پراکنش هر گیاه در این مقاله، حاصل این بخش تحقیق میباشد.
