بخشی از مقاله
چکیده
تنوع اقلیمی و شرایط آب و هوایی و به طور کلی وضع جغرافیایی منحصر بفرد ایران و تفاوت های فرهنگی و شیوه زندگی مردم هر ناحیه، ویژگیهای خاصی به هنرهای سنتی و صنایع دستی آن داده است. حصیربافی نیز یکی از صنایع دستی ریشه دار این منطقه است که در شهرستان نیکشهر از هنرهای مطرح نسبت به سایر صنایع دستی این منطقه می باشد. در این تحقیق، سعی شده است از میان صنایع دستی متنوع در استان سیستان و بلوچستان به حصیربافی شهرستان نیکشهر پرداخته شود. این تحقیق بر اساس تحلیل های انجام شده و به روش اسنادی و کتابخانه ای و نتایج میدانی صورت گرفته است. همچنین، برای کاملتر شدن اطلاعات با روش پیمایشی با استفاده از شناخت و تحلیل موضوع تحقیق؛ گردآوری تجربیات جوامع محلی و پرسشنامه مطالعاتی صورت گرفته است.
با توجه به یافته های تحقیق؛ حصیربافی در این شهرستان بدلیل مواد اولیه فراوان، در حضورگردشگران که از طریق خرید صتایع دستی، جوهره و طبیعت فرهنگ بومی منطقه بازدید شده را به خانه و اجتماع و »آینده خویش« انتقال میدهند، از رونق خوبی برخوردار است؛ ولی بدلیل عدم توجه و حمایت کافی در خصوص محل مناسب جهت تولید، عرضه و فروش محصولات از رغبت افراد و به خصوص جوانان جهت فعالیت در این صنعت کاسته شده است که در صورت رفع کمبودهای موجود در امر بازاریابی، حمایت و ایجاد ساز و کارهای لازم در این خصوص، صنایع دستی میتواند ضمن تقویت هویت بومی منطقه، افراد را به حمایت از سنت ها، جاودانی ساختن میراث فرهنگی و حفظ کیفیت تولیداتشان تشویق نموده و یکی از عوامل بسیار مؤثر در جلب و جذب گردشگر باشد.
واژههای کلیدی: صنایع دستی، گردشگری، شهرستان نیکشهر، حصیربافی.
-1 مقدمه
در گستره تاریخی و فرهنگی ایران، تنوع اقلیمی و به طور کلی وضع جغرافیایی منحصر بفرد آن و تفاوتهای فرهنگی و شیوه زندگی مردم هر ناحیه، ویژگیهای خاصی به هنرهای سنتی و صنایع دستی آن داده است. بطوریکه هر یک از تولیدات صنایع دستی این مرز و بوم، با توجه به شاخصه های موجود و به لحاظ ماهیت و کیفیت خود میتواند حائز اهمیت فراوانی باشد - یاوری، . - 1385 با وجود تهیه عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی و با توجه به پتانسیل های موجود در مناطق مختلف و نیز ارزش افزوده تولیدات صنایع دستی در مقایسه با صنایع دیگر، به سبب کار طلب بودن آن و عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد و ... دهه های متمادی است که صنایع دستی کشور بخش مهمی از سهم جهانی خود را به عنوان تولید فرهنگی از دست داده است - منوچهری، . - 1390
همچنین عدم انطباق کامل محصولات صنایع دستی در استان سیستان و بلوچستان با استانداردهای موجود جهانی، مشکلات موجود در زمینه های حمل و نقل و بسته بندی و امثال آن و نیز فقدان تحقیقات بازاریابی و کمبود شدید تبلیغات مناسب، عدم بهرهمندی از فن آوریهای موجود در ارتقای سطح کیفی و کمی تولیدات و مهیا نبودن شرایط لازم به منظور برخورداری از مزایای بازرگانی بینالمللی از طریق شبکه های رایانهای و غیره معضلاتی است که صنایع دستی در استان و کشور از آن رنج میبرد - دکالی، . - 1390
تولید محصولات بومی و صنایع دستی یکی از عوامل موثر در رونق صنعت گردشگری در شهرها و روستاهای ایران به شمار میآید. هماکنون اقتصاد صنایع دستی و گردشگری به یکی از ارکان اصلی تجارت جهان تبدیل شده است و بسیاری از سیاستگذاران و برنامهریزان از آن به عنوان رکن اساسی توسعه پایدار یاد میکنند صنایع دستی چیزی بیش از سوغات است؛ آنها بخش پویای دنیای امروز گردشگری به شمار میآیند و گردشگران از طریق آنها، جوهره و طبیعت فرهنگ بومی بازدید شده را به خانه و اجتماع و آینده خویش انتقال میدهند - افشارزاده و همکاران، . - 1390در استان سیستان و بلوچستان صنایع دستی نقش پر اهمیتی در اقتصاد منطقه دارند. انواع مهم صنایع دستی در این استان شامل: قالی بافی، گلیم بافی، سوزن دوزی، سفالگری، و حصیر بافی و ... است.
یکی از صنایع دستی مهم در شهرستان نیکشهر حصیر بافی است، مواد اولیه این صنعت، درخت داز - خرمای وحشی - و درختان خرما است و مرکز اصلی آن روستاهای اطراف تنگه سرحه، لاشار، فنوج و قصرقند می باشد. به دلیل وجود مواد اولیه و راه اندازی جاده ایرانشهر- نیکشهر به چابهار بازار این تولیدات از موقعیت مطلوبی برخوردار شده است. صنایع ظریف حصیر بافی، در میان مسافرینی که به این استان سفر می کنند و از مسیر فوق عبور میکنند و هم چنین اهالی منطقه، جایگاه ویژه ای پیدا نموده است.
-2 اهمیت و ضرورت تحقیق
بدلیل فراموش شدن تدریجی صنایع دستی در برخی نقاط جهان و در کشورهایی که دارای زیر ساختهای ضعیف و ناپایدار و اقتصاد شکننده هستنددر، کشور ما و مخصوصاً استان سیستان و بلوچستان به دلیل مسائل اقتصادی و بیکاری و مهاجرتهای بدون برنامه ریزی و نبود نیروی جوان و خلاق در روستاهکه مهد تمدّن هنرهای صناعی میباشند از رونق آن کاسته شده است.البته شدت و ضعف سیاست حمایتی دولت نسبت به صنایع دستی بستگی زیادی به درجه توسعه یافتگی، اهمیت صنایع دستی موجود، مساله افزایش جمعیت و بیکاری، محدودیت منابع درآمد و نظائر آن دارد.
به عنوان مثال در هندوستان زندگی بیش از ده میلیون نفر بسته به صنایع دستی و روستایی بوده و این رشته فعالیت بیش از 14 درصد درآمد ملی را تامین میکند. کشور چین با 5 میلیارد دلار صادرات سالانه در راس کشورهای صادر کننده صنایع دستی قرار دارد. از سال 1964 نیز شورای جهانی صنایع دستی - World craftscouncil - w.c.c - - وابسته به سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد - یونسکو - در ژنو تاسیس شد که هدف اساسی آن کمک به بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی صنعتگران در سراسر جهان و ایجاد هماهنگی لازم در سیاست توسعه صنایع دستی کشورهای عضو از طریق تهیه و انتشار نشریات علمی و آموزشی، تشکیل کنفرانس ها و سمینارهای مختلف جهت بحث و تبادل نظر در زمینه های اقتصادی، فنی و فرهنگی، صنایع دستی می باشد. بررسی ضرورت توسعه صنایع دستی در مناطق مولد این آثار و تاثیر گسترش این هنر در توسعه گردشگری و تاثیرات اقتصادی آن در شهرستان نیکشهر مد نظر قرار گرفت.
-3 بیان مسئله
با توجه به ادامه خشکسالیها در منطقه و گسترش روز افزون مهاجرتهای روستایی، کاهش در آمد خانوارها و افول کشاورزی، نیاز به فعالیت جایگزین و در عین حال مکمل برای کشاورزی، در این مناطق احساس میشود و لزوم توجه به صنایع دستی بومی و محلی هر منطقه ضروری است. اگر همه تاثیرات مثبت اقتصادی صنایع دستی را به کناری بگذاریم این هنر ملی ایران به واسطه بازتاب ذوق سرشار، اندیشه خلاق و هنرمندان چیره دست بایستی مورد حمایت جدی قرار گیرد.این در حالی است که صنایع دستی طی سالیان متمادی چنانچه با توسعه صنعت گردشگری همراه بوده سهم شایسته و در خور توجهی در اقتصاد کشور و معرفی هنر ناب و خالص ایرانی ونهایتاً زندگی اقتصادی و حیات فرهنگی ما داشته است.
امروزه تولید صنایع دستی که مزین به نقش آثار تاریخی، باستانی و یادمانهای ویژه هر کشور است، در دستور کار صنعتگران جهان قرار دارد و تلاش میشود که حتی بخشی از این گونه آثار که از سنگ، چوب، فلز و یا بر روی سرامیک و پارچه پدید می آید با قیمتهای ارزان در اختیار توریستها قرار گیرد. اعتقاد به تاثیر متقابل صنایع دستی و صنعت گردشگری غیر قابل کتمان است چون هنرهای صناعی یکی از عوامل بسیار موثر در جلب و جذب گردشگر است و رشد و توسعه صنعت گردشگری میتواند به رشد و توسعه و گسترش صنایع دستی و بهبود کیفیت آن کمک کند.
-4 مبانی نظری تحقیق
صنایع دستی، یکی از قدیمی ترین و پرپیشینه ترین فعالیت های بشری است که به موجب برخی از اسناد و مدارک تاریخی، سابقه پیدایش آن به عصر حجر می رسد. حاصل کاوشهای باستان شناسان حکایتگر آن است که از آغاز زندگی بشر بر روی
