بخشی از مقاله
چکیده
واژه پایداری به طور گسترده به منظور توصیف جهانی که در آن نظامهای انسانی و طبیعی تواماً بتوانند تا آینده ای دور ادامه حیات دهند بکار گرفته می شود . امروزه فعالیتهای گردشگری به عنوان بخشی از فعالیتهای انسانی، پس از کشاورزی، صنعت و خدمات موجب پایداری ، رونق و پیشرفت اجتماعی - اقتصادی شهرها و کشورها میگردد. در این خصوص صنعت گردشگری با ویژگی های خاص خود، صنعتی پویا با آیندهای روشن تلقی می شودکه بالاترین میزان ارزش افزوده را ایجاد میکند و به طور مستقیم و غیر مستقیم اکثر فعالتهای اقتصادی ، فرهنگی را تحت تأثیر قرار میدهد. به طور کلی گردشگری یکی از منابع عمده درآمدزایی و ایجاد اشتغال در جهان به شمار می آید.
در این میان شهرستان فریدونشهر - استان اصفهان به دلیل برخورداری از شرایط آب و هوایی مناسب، چشم اندازهای طبیعی و تنوع زیستی بالا از پتانسیل ویژه ای برای جذب گردشگر برخوردار است. بر این اساس تحقیق پیش رو با هدف بررسی نقاط ضعف و قوت توسعه صنعت گردشگری و تاثیرات آن در دستیابی به پایداری شهری در منطقه یاد شده نگاشته شده است .این تحقیق از نظر هدف، "کاربردی" و از نظر روش " توصیفی - تحلیلی و پیمایشی" است، و روش جمع آوری اطلاعات به صورت مطالعات اسنادی ، کتابخانه ای را شامل می شود.
واژه های کلیدی:جهانگردی - گردشگری - پایداری - مدیریت و برنامه ریزی - جاذبه های گردشگری
-1مقدمه
گردشگری، صنعتی عظیم ، روبه رشد در عرصه فرهنگی و اقتصادی جهان است که تقریبا تمام جنبه های یک اجتماع را در بر میگیرد. اهمیت و وسعت این صنعت موجب شده است تا پدید ه های متعددی از دیدگاه گردشگری مورد تحلیل قرار گیرند.در سال های اخیر گردشگری به عنوان صنعت بدون دود ، منبع درآمد سرشار در تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی و تراز پرداخت های بسیاری از کشورها شده است ، رشد قابل توجه و چشمگیر گردشگری در پنجاه سال اخیر نشان دهنده ی اهمیت فراوان اقتصادی و اجتماعی این پدیده است . توسعه گردشگری موجب رونق اقتصادی و کاهش فقر می شود و همچنین تاثیر بسزایی در افزایش درآمد و کاهش بیکاری و در نتیجه افزایش رفاه اجتماعی دارد.
علاوه بر آن گردشگری علتی است برای گفتگو بین فرهنگ ها و تمدن ها و از نظر سیاسی نیز ، روابط بین الملل را متعادل تر و نزدیک تر می سازد.[1] امروزه ضرورتهای زمان، همراه با توسعه و گسترش شگفت آور شهر نشینی و تکنولوژی باعث گردیده که احساس به استراحت، تفریح و خواب بیش از هرزمان دیگری در این عصر نمود پیدا کند.وضعیت توسعه جهانگردی در دو دهه ی گذشته نشان داده است که به هر دلیل امکان فراهم سازی کل فضاهای شهری استان برای پذیرش جهانگرد و ایجاد شرایط محیطی برای امنیت و آسایش متناسب با جهانگردان دست کم در دهه آینده ممکن نیست و به این دلیل متمرکز کردن جهانگردان در یک منطقه که در آن تسهیلات و شرایط محیطی مناسبتری فراهم شده باشد راهکاری مطمئن به نظر می رسد.
شهرستان فریدونشهر، با توجه به موقعیت آب و هوایی و کوهستانی بودن ، وجود چشمه ساراها و انواع گیاهان و گلهای زیبای وحشی ،در دامنه ها ، کوهسارها ،هر بیننده و دیدار کننده از شهرستان در فصل بهار و تابستان را به خود محسور می کند ، زمستانهای پر برف و زیبا ، جهت اسکی در دامنه ها ،یکی از لوازم و امکانات خوب منطقه برای جذب گردشگر می باشد ، وجود غارهای زیبا و آهکی در کوهها و وجود کوههای بلند و جوان زمینه های بسیار خوبی را برای کوهنوردان فراهم می سازد. با توجه به قابلیت موجود در منطقه میتوان با اولویت بندی و برنامه ریزی علاوه بر تأمین خواسته و رفاه منطقه با کمترین آسیب و تخریب زیست محیطی، ارتقاء منابع طبیعی و ساماندهی جاذبه های گردشگری، بهره وری همراه با حفاظت و در نتیجه حرکت در جهت توسعه پایدار را میسر نمود.
-2مفاهیم ، دیدگاهها و مبانی نظری
- 1 - 2 توسعه پایدار شهری
مفهوم توسعه در برابر رشد قرار می گیرد. توسعه یک مفهوم کیفی را مشخص می کند و می توان آن را معادل با افزایش کیفیت زندگی دانست که مسائلی، مانند آموزش، بهداشت، رفاه، آزادی حق بیان، حقوق و غیره را دربر می گیرد. [2] توسعه درباره بهتر شدن زندگی مردم است. افزایش استانداردهای زندگی و بهبود آموزش، سلامتی، و برابری فرصت ها، همگی به عنوان مولفه های ضروری توسعه اقتصادی ضرورری هستند.نظریه توسعه پایدار شهری حاصل بحث های طرفداران محیط زیست درباره مسائل زیست محیطی به خصوص محیط زیست شهری است که به دنبال نظریه "توسعه پایدار" برای حمایت از منابع طبیعی ارائه شده، در این نظریه موضوع نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و وارد کردن کمترین ضایعات به منابع تجدیدناپذیر مطرح است.
نظریه توسعه پایدار شهری موضوع های جلوگیری از آلودگی های محیط شهری و ناحیه ای، کاهش ظرفیت های تولید محیط محلی، ناحیه ای و ملی، حمایت از بازیافت ها، عدم حمایت از توسعه های زیان آور و از بین بردن شکاف میان فقیر و غنی را مطرح می کند . [3] پیتر هال توسعه پایدار شهری را چنین تعریف کرده است: " شکلی ازتوسعه امروزی که توان توسعه مداوم شهرها و جوامع شهری نسل های آینده را تضمین کند . [4] در تعریف توسعه شهری پایدار چنین آمده است : " بهبود و ارتقاءکیفیت زندگی در یک شهر، شامل مولفه های اکولوژیکی، فرهنگی، سیاسی و موسساتی، اجتماعی و اقتصادی بدون این که باری بر دوش نسل های آینده گذاشته شود. باری که حاصل کاهش یک سرمایه طبیعی و دیون مازاد محلی است.
هدف این است که اصل گردش که بر یک تعادل ماده و انرژی استوار است و هم چنین ورودی بازده مالی نقشی اساسی در تمام تصمیمات آتی مربوط به توسعه نواحی شهری ایفا کنند".به عبارت دیگر توسعه، ایده و تمرینی است که از اوایل قرن نوزدهم به وجود آمد. این مفهوم با ایده پیشرفت تفاوت دارد. ایده پایداری ریشه در گذشته های دور به تفکرات جنبش های زیست محیطی دارد. ردپای مفهوم پایداری را در ادبیات جغرافیایی نیز می توان یافت. شاید بتوان گفت که پایداری و مباحث آن برآیند تفکرات جبر جغرافیایی و امکان گرایی است، و این که لحاظ نمودن قوانین و محدودیت های محیطی همراه با تفکرات بشر و دوراندیشی او، می تواند به پایداری حیات انسان و اشکال فضایی ساخته شده و طبیعی کمک کند. [5]
-2-2 گردشگری
گردشگری معال فارسی وکاملاً دقیق واژه توریسم در زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که بصورت مصطلح در زبان فارسی بصورت جهانگردی ترجمه شده است. ریشه این واژه از اصطلاح تورنوس یونانی و لاتین گرفته شده که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند ایسم یا گری بصورت اسم مصدر توریسم یا گردشگری در آمده است. [6]
-3-2 گردشگر
اصطلاح توریست - جهانگرد - از قرن نوزدهم معمول شد. در آن زمان اشراف زادگان فرانسه می بایست برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه های لازم زندگی اقدام به مسافرت نمایند این جوانان در آن زمان توریست نامیده می شدند . در سال 1925 کمیته مخصوص آمارگیری مجمع ملل افراد زیر را جهانگرد شناخت:کسانی که برای تفریح و دلایل شخصی با مقاصد پزشکی و درمانی سفر می کنند. کسانی که برای شرکت در کنفرانس ها، نمایشگاه ها، مراسم مذهبی، مسابقات ورزشی و از این قبیل به کشورهای دیگر سفر می کنند. کسانی که به منظور بازاریابی و امور بازرگانی سفر می کنند. افرادی که با کشتی مسافرت می کنند و در بندری در مسیر راه تا 24 ساعت اقامت می نمایند .
-4-2 انواع گردشگری
گردشگری انواع مختلفی دارد و شناخت انواع گردشگری برای برنامه ریزی در عرصه گردشگری اهمیت اساسی دارد. چرا که تقاضاها و خدمات مورد نیاز گردشگران مختلف یکسان نیست؛ برای مثال گردشگرانی که به قصد دیدار اقوام و دوستان مسافرت میکنند معمولاً به هتل و حتی رستوران بیرون از منزل نیاز ندارند، اما از سایر امکانات و تسهیلات استفاده میکنند. در مقابل، برای گردشگرانی که به قصد تجارت سفر میکنند، ممکن است امکاناتی همچون هتل و تسهیلات اقامتی اهمیت زیادی داشته باشد و از طرفی علاقهای به بازارهای محلی نداشته باشند. همچنین احتمال دارد گردشگر روستایی هیچ تمایلی به خدمات شهری نداشته باشد و تمام مدت سفر خود را در روستا اقامت نماید.
بر این اساس تاکنون صاحب نظران و سازمانهای بینالمللی با توجه به معیارهای مختلف، دسته بندیهای متعددی از گردشگری، ارائه کردهاند.انواع دیگر گردشگری در حال افزایش است نظیر گردشگری فضایی، گردشگری الکترونیکی و اینترنتی که در سالهای اخیر آغاز شده است.در گردشگریهای امروزی مسافران قصد دارند از دنیای مادی فاصله گرفته و به مفهوم عمیق و معنویتری از زندگی دست یابند. [7] با توجه به نوع نظام حکومتی، مقررات و اعتقادات جامعه ایران امکان انواع گردشگری که به قصد تفریح و سرگرمی رواج دارد فراهم نمیباشد و یا بسیار محدود است. لذا جذب گردشگرانی که با انگیزه های فرهنگی، آشنایی با آداب و رسوم جوامع روستایی و اقوام، بازدید از آثار تاریخی، طبیعتگردی و انجام فعالیتهای ورزشی مثل کوهنوردی اقدام به سفرمیکنند، میسر میباشد.
1-4-2 گردشگری فرهنگی
گردشگری فرهنگی ، بخش مهمی از تقاضای جهانی گردشگری را تشکیل میدهد. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری 37 درصد گردشگری بینالمللی با انگیزه فرهنگی انجام میشود و این تقاضا در حال افزایش است. رشد گردشگری فرهنگی و گردشگری میراث به عنوان عناصر گردشگری نوین، توجه سیاستگزاران و محققان را در سراسر دنیا به خود جلب کرده است. گردشگری فرهنگی عبارت است از مسافرت افراد از محل سکونت خود به مکانهایی که جاذبههای فرهنگی دارند . این جا به جایی به قصد کسب اطلاعات و تجارت برای ارضای نیازهای فرهنگی گردشگران انجام میشود.از جمله ویژگیهای گردشگران فرهنگی میتوان به سطح بالای تحصیلات آنان، بالا بردن میانگین سنی آنان و شاغل بودن آنان اشاره کرد. »گردشگری فرهنگی مایل به آشنایی با فرهنگ مناطف مختلف، خواهان کاوش در چشماندازهای فرهنگی جوامع انسانی و درک آنها است.
2-4-2 گردشگری هنری
گردشگری هنری در پی شناخت هنرهای ملل دیگروآگاهی از آنان است .ایرانیان از هزاران سال پیش در زمینه انواع هنرها مانند مانند سفالگری، معرق کاری ، کاشیکاری ، قالیبافی ، نمدمالی ، نقاشی ، خوشنویسی، مینیاتور دارای ابداعات و آثار با ارزشی بوده اند که خوشبختانه بسیاری از آنها باقی مانده اند و از جاذبه های ایران برای گردشگران هستند.
3-4-2 گردشگری تاریخی
این گونه از گردشگری که گردشگری میراث نیز نامیده میشود و به بازدید از موزهها، مکانها و ابنیه تاریخی میپردازد، امروزه بخش عمدهای از گردشگری را به خود اختصاص داده است. ایران به دلیل دارا بودن هزاران ابنیه با ارزش تاریخی - یک میلیون و دویست - در این زمینه می تواند بسیار موفق باشد .
4-4-2 گردشگری تفرح و تفرج
در صنعت گردشگری مسافرت برای تفریح در کانون توجه است. در کشورها یا مکانهایی که پذیرای گردشگرند، کسانی مسافر تفریحی محسوب میشوند که در مقصد به تفریح و تفرج میپردازند، از اماکن دیدنی بازدید میکنند، سوغات میخرند، عکس میگیرند و سرانجام اینکه برای دورههای کوتاه مدت در آن مکانها اقامت میگزینند. در این نوع گردشگری، گردشگری ساحلی بسیار مورد توجه است. در این نوع گردشگری کشورهایی همچون اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، یونان، آمریکا توانستهاند بیشترین جاذبهها را فراهم آورند. با توجه به اینکه ایران کشور گرمی است و هزاران کیلومتر مرزآبی با دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب دارد در این زمینه کشوری با تواناییهای بالقوه است، اما به دلایل قانونی، عرفی و مذهبی تمایلی به رواج این نوع گردشگری وجود ندارد.
5-4-2 گردشگری دریایی
گردشگریی که از ساحل دور می شود و به وسط دریا و اقیانوس منوط می شودو از دهه 1980 در حال گسترش است.کشتیهای بزرگ اقیانوس پیما که گردشگران را پذیرا می شوند و انواع تفریحات سالم و ناسالم را برای آنها فراهم می کنند در حال گسترش اند.کشتی تایتانیک نمونه مشهور آن است،وکشتی بزرگ کویین که سالن کنفرانس آن 1080 نفر گنجایش دارد و آن قدر مهم است که به دست ملکه الیزابت ،پادشاه انگلستان افتتاح شد.سایر تفریحات دریایی ، مثل غواصی،شکار و مشارکت در پژوهشها - به عنوان گردشگر - در حال گسترش می باشد. [8]
6-4-2 گردشگری طبیعت گردی
گردشگری طبیعت نوعی توریسم طبیعی و پایدار است که با مشارکت گردانندگان بومی و بهرهگیری از پتانسیلهای بومی و طبیعی گردشگری میسر میشود. سازمان جهانی گردشگری؛ اکوتوریسم را اینگونه تعریف میکند: نوعی از گردشگری که در آن مسافرت به مناطق طبیعی - که به نسبت بدون آسیب مانده - با اهداف مطالعاتی و بهره بصری از مناظر و رستنیهای طبیعی و حیات وحش و با توجه به جنبههای فرهنگی هم در گذشته و هم در حال صورت میپذیرد.
7-4-2 گردشگری تجاری و بازرگانی
در سفرهایی که با هدف بازرگانی و تجارت انجام میشود، مسافر در گردهماییها، کنفرانسها، نمایشگاهها، شوراها، برنامههای مذهبی، تبلیغی و کارهای حرفهای یا تخصصی شرکت میکند.یکی از مهم ترین پدیدههای قابل مشاهده در سفرهای بازرگانی سفر چند منظوره است؛ به این معنی که مسافر میتواند با یک سفر، چندین هدف را تأمین کند، برای مثال هنگامی که فردی با هدف بازرگانی به همراه همسرش سفر میکند، یا زمانی که تعطیلات خانوادگی با مسافرت بازرگانی یا شرکت در سمینار هم زمان شود، نوعی مسافرت دو منظوره مشاهده میشود. [9]
8-4-2 گردشگری روستایی
در گردشگری روستایی منابع فرهنگی، طبیعی و تاریخی نواحی روستایی به عنوان کالای فرهنگی گردشگری قابل عرضهاند. گردشگری روستایی موجب رشد اقتصادی، ایجاد تنوع و ثبات در اشتغال، پویایی تجارت و صنایع، گسترش فرصتهایی برای رشد درآمد به صورت فعالیتهای چندگانه، ایجاد بازارهای جدید برای محصولات کشاورزی و گسترش مبنای یک اقتصاد منطقهای میشود. ایران دارای روستاهای بکر و سنتی است که برخی از آنها با معماری خاصی که دارند میتوانند شهرت جهانی کسب کنند نظیر ماسوله در گیلان، ابیانه در کاشان ، زیارت در گرگان و ...
9-4-2 گردشگری قومی و عشایری
این نوع گردشگری به منظور مشاهده سبک زندگی افراد بومی و اقوام انجام میشود. هدف گردشگری قومی شناخت اقوام مختلف و شرکت در تجربههای آنها است .تماشای مراسم سنتی، جشنها، آئین
