بخشی از مقاله
چکیده
به نظر می رسد تولید شگفت انگیز اقلیم منطقه زاگرس در ماهیان قزل آلای رنگین کمان با به کارگیری رودخانهها و نیز چشمه هاتی وارد شونده به آنها هزینهخاصی را بر محیط تحمیل می نماید. در این مقاله با بررسی نتایج حاصل از نمونه برداری های ماکروبنتوزها و بررسی استقرار واحدهای پرورش ماهی موجود در شش رودخانه استان چهارمحال و بختیاری که بی شک بزرگترین تولید کننده ماهی قزل آلای پرورشی در ایران است، وضعیت محتمل آینده و فرصتهای استقرار واحدهای پرورش ماهی مورد بحث قرار می گیرد.
تولید ماهیان سردابی با حجم زیاد در کشور با کاهش قیمت و بهره برداری فزاینده از آبهای سطحی همراه شده است. مناطق مختلف استان چهارمحال و بختیاری به دلیل وجود رودخانههای آن مورد توجه گردشگران قرار می گیرد، و نتایج مطالعات نشان داد که صنعت پرورش ماهی در زاگرس، در چهارمحال و بختیاری می تواند موجب افزایش بار آلودگی آلی و تغییر در کیفیت آب رودخانههای بررسی شدهی پروز، سندگان، سبزکوه، صمصامی و کاج، دینارون گردد و نیز در حال حاضر امکان استقرار بیشتر واحدهای پرورش ماهی بسیار محدود ودر بسیاری مناطق از نظر کارشناسی امکان پذیر نباشد. غافل شدن و سهل انگاری در مدیریت استانها از این بخش از مدیریت، با وجود افزایش تولید می تواند کاهش پتانسیلهای گردشگری را به همراه داشته باشد.
مقدمه
بنا به اعلام شرکت سهامی شیلات ایران سال گذشته ایران در تولید ماهیان سردابی رتبهی اول چهانی را به خود اختصای داده است. این تولید در سایهی تلاش همه جانبه بخش خصوص ازبازار فروش ماهی گرفته تا کارخانههای تولید غذای ماهی و سپس پرورش دهندگان بی نظیر ایرانی صورت گرفته است. تولیداتی با فرض بسیار خوشبینانه از بهترین ضریب غذایی نیز سهم زیادی از انرژی و سوخت مصرفی کارخانجات در سراسر ایران، پودر ماهی کیلکای دریای خزر ، گندم تولیدی یا وارداتی ، سویا ،سایر غلات و حتی روغن گیاهی وارداتی را مصرف می کند و این حجم تولید نیز آنقدر بازار ماهی را تحت تاثیر قرار داده است که بنا به اظهار تولید کنندگان قیمت مناسبی برای ماهی تولید داخل در خارج کشور و صادرات آن به خارج وجود ندارد که البته پرداختن به آن بحثی علی حده را می طلبد.
از سوی دیگر به نظر می رسد که در این تولید شگفت انگیز اقلیم منطقه زاگرس با به کارگیری رودخانهها و نیز چشمه هاتی وارد شونده به آنها هزینهخاصی را متحمل می گردد. در این مقاله با بررسی نتایج حاصل از نمونه برداری های ماکروبنتوزها و بررسی استقرار واحدهای پرورش ماهی موجود در شش رودخانه استان چهارمحال و بختیاری که بی شک بزرگترین تولید کننده ماهی قزل آلای پرورشی در ایران است، وضعیت محتمل آینده و فرصتهای استقرار واحدهای پرورش ماهی مورد بحث قرار می گیرد تا قضاوتی از وضعیت در حال تغییر رودخانه ها به عنوان یک منظر و انتخاب نخست توسط گردشگران ارائه گردد.
مواد و روشها
منطقه مطالعاتی برای این مطالعه شش رودخانه استان چهارمحال و بختیاری از سرچشمه تا انتهای حوزه آبخیز آنها به نامهای رودخانه دو آب صمصامی و کاج، رودخانه سبزکوه، رودخانه دینارون، رودخانه پروز و سندگان بوده است. ایستگاه یک برای هر شش رودخانه کمی پایین تر از چشمهی تامین کننده آب رودخانه ها و قبل از ایجاد هر گونه تاسسیات تاثیرگذار بر آنها بوده است. تنها در رودخانه سندگان چشمه با توجه به استقرار پمپ آب و احداث تاسیسات تفرجی از حالت یک زیستگاه طبیعی خارج بوده است.
برای بررسی و ارزیابی وضعیت آلودگی ها و تاثیر واحدهای پرورش ماهی از شاخصهای زیستی معتبر مانند هیلسنهوف با استفاده از پراکنش بی مهرگان آبزی استفاده شد. در هر رودخانه با توجه به نحوه استقرار مجتمع های پرورش ماهی و نیز سکونتگاههای انسانی، ایستگاههای متعددی انتخاب و در فصل فعالیت شدید پرورش ماهیهای استان یعنی فصل پرواربندی، از اسفند ماه تا شهریور با استفاده از سوربر نمونههای گرفته شده از بیمهرگان آبزی در فرمالین %4 تثبیت و در آزمایشگاه شیلات دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد تاکساهای موجود بعد از شناسایی، شمارش شدند.
نتایج به دست آمده با آنالیز آماری و مقایسه میانگینهای ایستگاهها با توجه به استقرار ایستگاهها، مورد تحلیل قرار گرفت و تاثیر استقرار فعالیتها بر وضعیت آبهای پذیرنده پساب پرورش ماهیها مشاهده شد. بعد از این تحلیلها با توجه به فواصل حداقل دو هزار متر که بر اساس نظریات کارشناسی صاحب نظران استان برای رعایت فاصله بین دو پرورش ماهی در نظر گرفته می شود تمام مسیر های رودخانه ها برای وضعیت فعلی مورد تحلیل قرار گرفت.
نتایج
نتایج به دست آمده از شاخص زیستی هیلسنهوف در رودخانه پروز نشان داد که میزان این شاخص از 4/25 تا 4/89 درحال تغییر بوده است که در حالت کلی درجه آلودگی آب را ورود برخی آلودگی ها به مواد آلی بیان می کند و کیفیت آب با "احتمال وجود برخی آلودگی ها به مواد آلی" دررودخانه روبرو بوده است.
با توجه به حجم آب رودخانه تغییر کوچک مانند ورود آلودگی های حاصل از فعالیتهای کشاورزی و باغداری، انجام طرحهای منجر به کاهش دبی رودخانه با استفاده از انحراف دادن آب از بستر جاری آن به منظور بهره برداری در بعضی مناطق, پدیده ی دپوی فضولات حاصل از فعالیت مجتمع های پرورش ماهی و بالارفتن غلظت الودگی های مواد آلی در این مناطق، باعث می گردد تا پتانسیل لازم برای حرکت لازم از مواد معلق در رودخانه فراهم نشده و درنتیجه رفع آلودگی توسط قدرت خود پالایی رودخانه امکان پذیر نگردد. با توجه به شکل، خرداد و تیر ماه و سپس مرداد و شهریور بیشترین آلودگی به مواد الی به رودخانه تحمیل می گردد که تاثیر همزمان فعالیت پرواربندی و کشاورزی منطقه است.
شکل : 1 نتایج نمونه برداری مبتنی بر ماکروبنتوزها در رودخانه پروز چهارمحال و بختیاری
