بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری یکی از ابزارهای مهم توسعه در جهان شناخته شده است. بسیاری از کشورهای جهان در سیاست ها و برنامه های کشورشان، به گردشگری به عنوان ابزاری مؤثر برای ادامه روند توسعه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی توجه خاصی مبذول می کنند. این پژوهش به منظور شناسایی عوامل کلیدی موثر بر توسعه پایدار گردشگری استان چهارمحال و بختیاری صورت گرفته است.
این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت بر اساس روش های جدید علم آینده پژوهی، ترکیبی از روش های توصیفی، علی و اکتشافی است. شیوه گردآوری اطلاعات اسنادی و پیمایشی است. داده های کیفی با پرسشنامه باز و از طریق مصاحبه و بررسی اسناد و داده های کمی مورد استفاده در این پژوهش به صورت عددی و از طریق وزن دهی پرسش نامه های دلفی تهیه شده است. در این پژوهش از روش های تحلیل ساختاری و دلفی بهره گرفته شده است. در نهایت نتایج این پژوهش نشان داد 12 عامل کلیدی در توسعه پایدار گردشگری استان چهارمحال و بختیاری مؤثر است.
-1مقدمه
از نیمه دوم قرن بیستم میل به گردشگری در جوامع به طور غیر منتظره ای فزونی یافت و به سبب تاثیر گسترده آن بر بخش های اقتصادی و اجتماعی هرروز بیش از پیش مورد توجه کشورهای جهان قرار گرفت. با گسترش شهرنشینی، توسعه روز افزون راه ها و شبکه های حمل و نقل ، سهولت دسترسی ، ارتقای سطح فرهنگ عمومی ، اصلاح قوانین و مقررات و تحولی در گردشگری ایجاد شد.
این تحول در گردشگری از نظر برنامه ریزان منطقه ای اهمیت ویژه ای در توسعه مناطق دارد.[1] در عرصه برنامه های توسعه ملی و منطقه ای، پرداختن به آینده و برنامه ریزی آن، جزء جدا نشدنی فرایند برنامه ریزی است . رویکردهای آینده پژوهی در عرصه برنامه ریزی بر یافتن عوامل کلیدی در فضای برنامه ریزی تاکید دارند تا از این راه برنامه ریز با در اختیار داشتن اهرم کنترل و مدیریت آینده، به معماری مطلوب آینده بپردازد.[2]
-2 بیان مسئله
امروزه گردشگری به عنوان یکی از پیشروترین فعالیت در حال رشد دنیا و ابزاری برای افزایش درآمد ملی کشورها محسوب می شود.[3] اقتصاددانان این فعالیت را سومین پدیده اقتصادی پویا و رو به رشد پس از صنعت نفت و خودرو سازی می دانند .[4] به طوری که بر اساس پیش بینی سازمان جهانی گردشگری برای سال 2020، تعداد گردشگران به یک میلیارد و پانصد و شصت میلیون نفر خواهد رسید.[5]
آمارهای سازمان جهانی گردشگری گواهی می دهند که سالانه بیش از 600 میلیون نفر از نقاط دیدنی کشورهای مختلف بازدید می کنند؛ اما در این بین سهم ایران با آن شهرت و آوازه تنها دو میلیون نفر است.[6] شورای جهانی سفر و گردشگری در گزارش های خود که به بررسی تاثیرات اقتصادی توریسم در 181 کشور جهان از جمله ایران تا سال 2020 پرداخته،وضعیت نامطلوبی را برای آینده گردشگری ایران پیش بینی کرده است.[7]
این در حالی است که در سال 1999 فقط نزدیک به یک میلیون و هشت هزار نفر جهانگرد از ایران دیدن کرده اند و در این میان کمتر از 1 درصد از جهانگردان ایران از استان چهارمحال و بختیاری – که در زمره استان های دارای قابلیت و پتانسیل های فوق العاده زیاد است و ظرفیت های لازم را برای توسعه صنعت گردشگری در خود دارد – دیدن کرده اند.[8]
صنعت گردشگری اغلب به عنوان بزرگ ترین صنعت جهان، ابزاری برای دست یابی به توسعه پایدار می باشد، که نتایج فرصت های اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی را برای بسیاری از جوامع محلی ارائه می کند. سیاست توسعه پایدار گردشگری امروزه یک رویکرد عمومی است که از طریق دولت ها مورد توجه قرار گرفته است تا گردشگری، از لحاظ بوم شناسی در طولانی مدت، قابل قبول واز لحاظ مالی، خودکفا و از نظر دیدگاه های اجتماعی و اخلاقی، برای جوامع محلی مفید و نوید بخش باشد.[9]
اما با وجود مزایای فراوانی که می توان برای گردشگری قائل شد، اگر برنامه ریزی صحیحی در این زمینه انجام نشود، توسعه گردشگری تاثیرات منفی زیست – محیطی، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی را به وجود خواهد آورد و در این صورت ، نه به عنوان فعالیتی پرسود و منفعت ، بلکه به عنوان فعالیت زیان آور و نامطلوب مطرح خواهد شد .[10]
تاریخ، ایران را به عنوان یکی از قدیمی ترین تمدن های جهان می شناسد، همچنین از نظر وسعت، هجدهمین کشور دنیا است و در نقشه جهانی گردشگری جایگاه منحصربه فردی دارد.[11] استان چهارمحال و بختیاری از مهمترین مناطق کشور برای جذب گردشگر به شمار میرود . آنچه که استان چهارمحال و بختیاری را در نظام گردشگری ملی کشور متمایز از دیگراستان ها می نماید، موقعیت فضایی- مکانی آن می باشد.
منابع غنی آبی همراه با تنوع ژئومورفولوژیکی به خلق چشم اندازهای بی بدیل طبیعی در سایر نقاط این استان منجر شده که در کمتر جای از کشور پهناورمان می توان از آن سراغ گرفت. از طرفی استقرار این استان در بین دو استان با منابع و جاذبه های غنی تاریخی – فرهنگی - خوزستان و اصفهان - ، به تکمیل زنجیره جاذبه ها در سه عرصه طبیعی - چهارمحال و بختیاری - ، تاریخی - اصفهان- خوزستان - و انسان ساخت - اصفهان - و تقویت نقش هم افزایی آن ها در پیوند با یکدیگر منجر گردیده است.
با این وصف استان چهارمحال و بختیاری تا به امروز آنطور که شایسته است نتوانسته نقش خود را در نظام گردشگری ملی و منطقه ای ایفا نماید. نقاط ضعف استان چهارمحال و بختیاری در عدم استفاده بهینه از ظرفیت های گردشگری عبارتند از مشکلات زیر ساختی، بازاریابی، بهداشت و سلامت ، پائین بودن کیفیت اماکن و خدمات توریستی بطور اعم، فقدان برنامه ریزی و ... .[12] هدف اصلی این پژوهش شناسایی عوامل کلیدی موثر بر توسعه پایدار گردشگری استان چهارمحال و بختیاری است.
-3پیشینه تحقیق
بهشتی و زالی - 1390 - تحقیقی را با عنوان »شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقه ای با رویکرد برنامه ریزی بر پایه سناریو: مطالعه موردی آذربایجان شرقی « با هدف زمینه سازی مناسب برای تدوین سناریوهای آتی توسعه استان آذربایجان شرقی در افق ده ساله انجام داده اند. آن ها برای جمع آوری داده ها از روش دلفی و برای تحلیل داده ها، روش تحلیل آثار متقاطع را به کار گرفتند.
نتایج تحقیق آنها، 14 عامل کلیدی در توسعه استان آذربایجان شرقی برای افق ده ساله، مشخص کرد. این عوامل شامل شیوه مدیریت، منطقه آزاد ارس، تحقیق وتوسعه، میزان جمعیت، امنیت سرمایه گذاری، نقش فراملی استان، سرمایه گذاری داخلی و خارجی، مهاجرت، بازرگانی فراملی، پیوندهای اقتصادی، منابع آب، بهره وری، تولید ناخالص داخلی و تولیدات صنعتی می باشند. [2 ]
بزاززاده ، داداش پور و مطوف - 1393 - در مقاله با عنوان » بررسی و تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه منطقه ای با رویکرد آینده نگاری منطقه ای، مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی، ایران« به شناسایی مؤلفه های کلیدی توسعه منطقه ای پرداخته و هدف غایی آن ترسیم آینده مطلوب آذربایجان غربی با رویکرد آینده نگاری منطقه ای است.
در این پژوهش با بهره گیری از مطالعات موجود در زمینه توسعه منطقه ای، معیارهای توسعه در شش گروه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، زیست محیطی، علم و فناوری و سازمان فضایی طبقه بندی شده و بر اساس اسناد فرادست توسعه ای؛ 18 مؤلفه برای توسعه منطقه ا ی در آذربایجان غربی بازشناسی گردیده است. سپس از طریق توزیع 36 پرسشنامه؛ نظرات گروهی از مدیران ارشد و کارشناسان خبره از نهادهای مختلف مدیریت استان جمع آوری شده است. داده های استخراج شده با تلفیق روش های میانگین و تاپسیس، تحلیل شده و مؤلفه های کلیدی توسعه منطقه ای استخراج گردیده است.
نتایج یافته ها نشان می دهد که سه مؤلفه کشاورزی، شیوه مدیریت و زیرساختهای ارتباطی به عنوان مؤلفه های کلیدی توسعه منطقه ای در آذربایجان غربی؛ تشکیل هشت سناریوی توسعه را داده و در نهایت سناریوی منطبق بر کشاورزی صنعتی، شیوه مدیریت خصوصی و زیرساختهایی با الگوی شبکه ای؛ با کسب امتیاز بالاتر، ملاک تدوین چشم انداز توسعه منطقه قرارگرفته است .[13]
زالی و عطریان - - 1395 در مقاله ای با عنوان » تدوین سناریوهای توسعه گردشگری منطقه ای بر اساس اصول آینده پژوهی، مورد مطالعه: استان همدان« به شناسایی عوامل اصلی و ترسیم آینده های باورکردنی و مطلوب در آینده گردشگری منطقه ای استان همدان پرداخته اند. آن ها برای جمع آوری داده ها از روش دلفی و برای تحلیل داده ها، روش تحلیل آثار متقاطع را به کار گرفتند.
نتایج پژوهش نشان داد 14 عامل اصلی در توسعه گردشگری آینده استان همدان تاثیر گذار است. این عوامل بر اساس تحلیل های سناریو نویسی به 41 وضعیت احتمالی انجامید. بعد از تحلیل وضعیت های احتمالی، 4111 سناریو با احتمال وقوع ضعیف، 14 سناریو باورکردنی و 5 سناریو با احتمال وقوع قوی در توسعه گردشگری استان همدان شناسایی شد. در نهایت برای سناریوهای مهم راهبردهایی برای توسعه گردشگری استان همدان بیان شد.[14 ]
-4مبانی نظری
-4-1توسعه پایدار: توسعه فرایندی است که طی آن ظرفیت و توانایی سیستم و اجزای تشکیل دهنده آن افزایش می یابد.[15] توسعه پایدار فرایندی است که تمام ابعاد محیطی ، اقتصادی ، اجتماعی ، کالبدی ، مدیریتی، زیست محیطی را در بر می گیرد. به عبارت دیگر همه جنبه های توسعه را با تاکید بر زیست محیطی و توسعه انسانی در بر می گیرد.[16]کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه سازمان ملل متحد توسعه پایدار را چنین تعریف کرده است ؛ توسعه ای است که نیازهای زمان حال را تامین کند بدون آنکه توانایی های نسل های آینده را در برآوردن نیازهایشان به خطر بیندازد.[17]
