بخشی از مقاله
چکیده
رانندگی پرخطر که سرچشمه در عصبانیت هنگام رانندگی و عدم کنترل خشم دارد یکی از بزرگترین عوامل ایجاد جرم و تصادفات و حتی نزاع های خیابانی و یا قتل های غیر عمد در بین رانندگان در شهر تهران می باشد، از اینرو استفاده از روش های گوناگون جهت جلوگیری از ایجاد خشم های هیجانی و بالا بردن آستانه تحمل رانندگان در برابر عوامل تحریک کننده جزء مباحث تحقیقاتی بسیاری از محققان بوده است.
در این تحقیق به صورت اتفاقی یک مسیر ویژه تاکسی های خطی در تهران انتخاب شد و برای آنها در هنگام شروع رانندگی در ابتدای هر سرویس دو دقیقه قرآن با صوت ترتیل عبدالباسط پخش گردید و در نهایت از طرق پرسشنامه قبل و بعد و گروه شاهد مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تحلیلی این تحقیق نشان می داد که رانندگانی که برای آنها صوت قرآن پخش شده است در مقابل عوامل تحریک کننده خارجی آستانه تحمل بیشتری از خود نشان دادند و در طول یک هفته آزمایش، رانندگان مورد آزمایش حدود 27 درصد بردبارتر از رانندگان گروه شاهد بودند و 22 درصد رفتارهای تهاجمی کمتری از خود بروز داده اند.
.1 مقدمه
احساس خشم روی همه افراد تأثیر می گذارد، اما این هیجان ناگهانی در برخی مشاغل مانند رانندگی مشکلات بیشتری ایجاد می کند. رانندگان عصبانی که اغلب با روحیه ای خشمگین رانندگی می کنند به رانندگان پر خطر معروف هستند که جان مسافران شان را به خطر می اندازند . عصبانیت و خشم به خصوص موقع رانندگی برای افراد داخل ماشین و همینطور راننده بسیار خطرناک است. گاهی مسائل محیطی مربوط به کار مانند رانندگی در سرما و گرما یا ترافیک که بخش مهمی از زندگی روزمره رانندگان را تشکیل میدهد، آستانه تحمل رانندهها را پایین میآورد که به اصطلاح گفته میشود آنها در آستانه بروز خشم و رفتارهای تهاجمی هستند.
عوامل تحریک کننده و یا بروز خشم در هنگام رانندگی را محققان مختلف از دیدگاههای گوناگون تقسیم بندی نموده اند که می توان به صورت خلاصه در زیر بیان نمود:
الف - یکی از دلایل شدیدتر بودن عصبانیت هنگام رانندگی نسبت به مواقع عادی این است که وقتی راننده در ماشینش نشسته احساس ناشناس بودن دارد و این حس میتواند موجب بروز رفتارهای خشن شود. راننده در زمان رانندگی میان بسیاری از خودروهای دیگر احاطه شده است و در جعبهی فولادیش احساس امنیت بیشتری میکند. تحقیقات نشان می دهند افرادی که سوار بر ماشینهای روباز هستند، تمایل کمتری به بوق زدن و درگیری با دیگر رانندگان دارند و خلاف این حالت در مورد رانندگان خودروهای دارای شیشههای دودی صادق است.
ب - یکی دیگر از دلایلی که موجب عصبانیت حین رانندگی می شود عدم ارتباط با دیگر رانندگان است و حرکات دست یا فریادهایی داخل خودرو را نمیتوان به برقراری ارتباط تشبیه کرد و همین وضعیت موجب دوچندان شدن خشم و عصبانیت میشود.
ج - دلیل دیگر این است که وقتی راننده ای به قوانین احترام میگذارد، از کسانی که آن قوانین را رعایت نمیکنند عصبانی می شود. به طور کلی اصلیترین دلیلی که میتواند هنگام رانندگی موجب عصبانیت شود این است که ما به عنوان نوع بشر، در مورد وضع و رعایت مجموعه ای از قوانین توافق کرده ایم و مشاهده ی این که دیگران به جای این که مثل ما ترافیک سنگین را تحمل کرده و صبر کنند، قانون را زیر پا میگذارند موجب عصبانیتمان میشود.
د - دلیل دیگری که موجب بروز رفتارهای قانون شکنانه می شود تبعیت از رفتارهای دیگران است مثلا بارها دیده شده است در بین رانندگانی که با سرعت مجاز در حال رانندگی هستند یک راننده با انجام رفتارهای خلاف قانون مثل عبور از خط تردد وسایل امدادی یا تخطی ازسرعت مجاز بدون دلیل بقیه افراد نیز همان رفتار را از خود نشان می دهند و یا به عبارتی دیگر پیروی کورکورانه ایجاد می شود.
اما پس از بیان و دسته بندی علت بروز خشم و رفتارهای ناهنجار در حین رانندگی انواع رفتارهای تهاجمی برحسب درجه خطرناک بودن آن در زمان رانندگی بیان می شود:
- کدورت خاطر بدون بیان کلمات: که در این حالت راننده فقط از عامل تحریک کننده ناراحت شده و معمولا کلمه ای به زبان نمی آورد.
- کدورت خاطر با ابراز ناراحتی با کلمات مودبانه: در این وضعیت راننده فقط از کلمات مودبانه جهت بیان ناراحتی خود از عامل ناراحت کننده استفاده می کند.
ناراحتی با بیان کلمات خارج از عرف و ادب بدون اراده: در این حالت که راننده پس از بروز یک عامل تحریک کننده شدت عصبانیت بیشتری نسبت به دو حالت قبل دارد. در این حالت راننده هیچ تصمیمی بر شنیدن کلمات نامتعارف توسط عامل تحریک نداشته و فقط برای بیان و تخلیه شدت خشم می باشد.
عصبانیت با قصد فحاشی: در این حالت راننده به قصد شنیدن صحبتهای خود توسط عامل تحریک کننده بسیار بلند و خواه مودبانه به قصد پند و اندز و تنبیه یا غیر مودبانه به قصد فحاشی شروع به صحبت می کند که در اینجا می تواند به هتاکی و بکار بردن الفاظ رکیک باشد که می تواند مقدمه ای بر قسمتهای بعدی می باشد خروج از خودرو بدون قصد درگیری: معمولا در این شرایط راننده از خودرو خود به منظور کمک و برطرف کردن مشکل یا صحبتهای آرام یا پرخاش جویانه از خودرو خود خارج می شود که یکی از حالتهای خطرناک در حالتهای ذکر شده می باشد، البته در این حالت راننده معمولا به قصد درگیری از خودرو خارج نمی شود.
خروج از خودرو با قصد درگیری فیزیکی: که معمولا در چنین موردی به نزاع درگیری و حتی قتل منجر شده است معمولا در این حالت راننده از وسایلی به منظور ضربه زدن استفاده می کند که آنها عبارتند از قفل فرمان، زنجیر، چوب، سنگ چماق و یا حتی اسلحه سرد و یا گرم می باشد.
آخرین حالت ناراحتی که معمولا در دادگاهها و مراجع قضایی ایران به نسبت کمتر دیده شده است این است که راننده در داخل خودرو بصورت لحضه ای تصمیم میگرد با وسیله نقلیه خود به عامل تحریک کننده یا ناراحت کننده حمله کند که به صورت قطع می توان دو مورد آخری را از خانواده بیماری های جنون آنی نام برد و به عواقب بسیار وخیمی مانند تلفات جانی و مالی آنها اشاره نمود.
این تحقیق به دنبال روشی برای کاهش خشم و بالا بردن آستانه تحمل رانندگان بوده به این منظور به صورت اتفاقی یکی از خطوط تاکسی های خطی تهران انتخاب گردید و دو گروه شاهد و نمونه تقسیم شدند و قبل از انجام آزمایش از آنها توسط پرسشنامه ای سوالاتی پرسیده شد و پس از آن برای آنها در ابتدای شروع رانندگی دو دقیقه قرآن به صورت ترتیل پخش گردید و پس از یک هفته مجددا از آنها پرسشنامه تکمیل شد.
.2 پیشینه پژوهش
مقالات متعدد و تحقیقات زیادی در زمینه بررسی کنترل خشم و ارزیابی رفتارهای تهاجمی در حین رانندگی در دنیا صورت گرفته است که در اینجا به بررسی تعداد محدودی از آنها که در سالهای اخیر در داخل و یا خارج از کشور صورت گرفته پرداخته شده است.
در سال 2016 وو و همکارانش در دانشکده مهندسی صنایع و سیستمها در دانشگاه بوفالو نیویورک آمریکا به دنبال تعیین آزمون روان سنجی و ارزیابی معیاری برای اعتبار سنجی رفتارهای تهاجمی رانندگان در آمریکا شدند. آنها به این منظور دستگاه شبیه ساز رانندگی را ساختند و عواملی که باعث بروز خشم و رفتارهای تهاجمی شدند را مورد ارزیابی قرار دادند آنها دریافتند که بروز رفتارهای تهاجمی رابطه مستقیم با عوامل بروز دهنده و تکرار آنها دارد مثل عبور عابر پیاده از چراغ قرمز و یا ماندن در ترافیک سنگین می باشد و نحوه بروز رفتارهای تهاجمی را مانند بوق زدن، به کار بردن الفاظ رکیک و یا داد زدن می باشد.
شکیبایی فر و همکارانش در سال 1394 در مقاله ای به بررسی تاثیر عوامل انسانی بر وقوع تصادفات رانندگی پرداختند آنها دریافتند که ویژگی های شخصیتی راننده مهمترین عامل و بعد از آن ویژگی های رفتاری و در نهایت جنسیت راننده در وقوع تصادفات بیشترین تاثیر را دارد بنابراین اگر بتوان راننده را ازنظر شخصیتی به هر طریق به آرامش رساند بیشترین نقش کلیدی را در کاهش تصادف و بروز رفتارهای تهاجمی خواهیم داشت.
فردوسی در سال 1393طی مقاله ای با عنوان بررسی عوامل موثر در حوادث رانندگی از دیدگاه رانندگان تصادفی به تریب پی برد که در زمینه عاطفی وهیجانی به ترتیبکلاًداغون بودن اعصاب و عصبانیت از ماشین کناری و در زمینه شناختی، به ترتیب مواردی مثل حواس پرتی، عدم توجه به جلو، مشغول بودن فکر به مشکلات اقتصادی و مشکلات شغلی، ازجمله عواملی است که بیشتر موجب تصادفات رانندگی آنها شده است. همچنین در زمینه عوامل رفتاری، مواردی مثل بی احتیاطی، کم بودن فاصله از ماشین جلویی، عدم کنترل ماشین، عجله برای رسیدن به مقصد، مشکلات ناشی از بیماری یا مریضی جسمانی و سرعت زیاد از میان سایرعوامل رفتاری، تأثیر بیشتری در تصادفات آنان داشته است.
ایلیسکو و ساربسکو از رومانی در سال 2013 طی مقاله ای به بررسی رابطه رانندگی خطرناک و جریمه های رانندگی پرداختند و مطالعه بر روی ارزیابی اقتباسی رانندگی های خطرناک انجام دادند آنها دریافتند که رانندگی خطرناک در مردان به مراتب بیشتر از زنان است، و بروز رانندگی خطرناک ارتباط مستقیم با رفتارهای روان شناختی دارد و مسافت طی شده ارتباطی با بروز رفتارهای ناهنجار ندارد و سرعت بزرگترین افزایش دهنده و جریمه ها بزرگترین کاهش دهنده در رفتارهای رانندگان رومانیایی می باشد.
همانگونه که مشاهده می شود محققان در سالهای اخیر تحقیقات زیادی را صرف کاهش تصادفات و یا بهبود رفتارهای تهاجمی در زمان رانندگی نموده اند و تعدادی از محققیقن به دنبال روش هایی برای کاهش خشم و بالابردن آستانه تحمل رانندگان در زمان بروز عوامل تحریک کننده هستند. در این تحقیق محققان به دنبال تاثیر استفاده از قرآن برای کاهش بروز خشم در زمان رانندگی هستند.
3. روش تحقیق:
3.1. شرکت کنندگان تحقیق
دربین خطوط تاکسیرانی شهر تهران به صورت اتفاقی یک خط انتخاب گردید و رانندگان به دو دسته شاهد و مورد آزمایش تقسیم شدند تعداد رانندگان در هر گروه 15 نفر بودند، جنسیت همه آنها مرد و سن آنها بین 27 تا 62 سال بود. تحصیلات از حد خواندن و نوشتن تا کارشناسی و افرادی که سابقه مراجعه به روانپزشک یا روانشناس بخاطر رفتارهای تهاجمی در حین رانندگی داشتند و یا در حال مصرف داروهای حاوی سرترالین و یا آرام بخش بودند حذف شدند.
.2.3 طراحی پرسشنامه
جمع آوری داده ها براساس پرسشنامه طراحی شده توسط محققین انجام گردید و جمع آوری آن در دو مرحله بر اساس مراجعه به منابع کتابخانه ای و مقالات و تحقیق های پیشین می باشد و مرحله دوم به صورت میدانی و مصاحبه و نظر سنجی افراد خبره - دلفی - انجام گرفت که در نهایت موجب ایجاد یک پرسشنامه کامل با محوریت 30 سوال به صورت چند گزینه ای گردید. در این تحقیق به منظور بررسی روایی پرسشنامه از روایی محتوا استفاده گردید. به منظور محاسبه روایی واگرا از روش AVE استفاده گردید و با توجه به اینکه در این تحقیق شاخص AVE برای تمامی متغیرهای تحقیق بالای 0/5 بودند لذا روایی همگرای سازه های مدل تایید می شوند برای بررسی پایایی این پرسشنامه، تعداد سی پرسشنامه توزیع شدند که ضریب آلفای کرونباخ برای تمامی ابعاد بالاتر از 0/7 بوده و همچنین آلفای کلی 0/78 به دست آمد که نشانگر پایایی پرسشنامه می باشد.
.3.3 مراحل انجام آزمایش
برای انجام این تحقیق در ابتدا از هر دو گروه پرسشنامه به صورت کامل پرگردید و سپس برای گروه مورد آزمایش قرآن به صورت دو دقیقه در ابتدای شروع هر سرویس به صورت ترتیل با صوت عبدالباسط پخش گردید و پس از یک هفته مجدداً پرسشنامه تکمیل گردید.
